Ka Makaainana, Volume I, Number 14, 2 April 1894 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 2, 1894.

KA MAKAAINANA,
HE NUPEPA OILI PULE.

W. H. KAPU,
Luna Nui a Lunahooponopono.

F. J. TESTA (Hoke),
Puuku.

POAKAHI, APERILA 2, 1894.

            ME keia helu e hoomaka aku nei KA MAKAAINANA i ka elua o na hapaha o keia makahiki. Nolaila, e hoomanao na poe ma ka lawe a hookaa ekolu malama.

            INA no e pau ana na poe e lawelawe nei i na oihana Aupuni i ka lawe a kakauinoa malalo o kela hoohiki hoo-hooheheeia, aole no ia he mea no Hawaii nei e poino ai, ina no eku mai ana ka lahui mawaho ae i ka wa. “E nai wale no oukou i kuu pono, aole ia e pau.”

            I NEHINEI i piha ia ka makahiki hookahi mai ka hoohoka mua loa ia ana o na kipi ake hoohuiaina o kakou nei, no ka mea, o ka la ia i huki ia iho ai o ka hae Amerika mai ka welo ana iluna o ka pahuhae o luna o ka puoa o Aliiolani Hale, mamuli hoi o ka Komisina Balauna kauoha. E hoka no a he lalau!

            E NOHO malie ka lahui Hawaii a mai lawe i ka hoohiki, a e noho aku no hoi i kauhale a mai hele e koho no na elele i ka aha elele hana kumukanawai a na oehaa, oia ke ao mai nei a na hoa’loha o ka lahui a me ke Alii e noho mai la ma Amerika Huipuia. He leo keia no ke aloha, a he mea pono ia kakou e apo aku, a e hoolohe a malama.

            EIA iho na olelo o Loio Kuhina Kuauau i eha loa ai i ka Holomua namu o Maraki 21, pela hoi ka makou unuhi ana: “Mai Hawaii a Niihau, e noho ana kela a me keia makaainana kupaa i kauhale a hoole hoi i ka ike mai i kekahi Aupuni i ku hope ole no kahi poe, i hoomaikai ole ia hoi e kahi poe a i hoowahawaha loa ia hoi e na poe a pau.” O ke ao aku ka i ka lahui e noho malie a mai koho, he hoeueu kipi ka ia. Kupaianaha no!

            NUI hewahewa ke dala a na welo mikanele a me lakou oehaa iho e lu nei no ka paio ana no ko lakou pono, a he neo hoi ka ka lahui oiwi. Ina paha i lulu na poe aloha aina a me Alii a pau loa he 10 keneta, a i ole ia, he 5 keneta paha no ka malama, he huina dala nui ia, a me ia dala e uku ai i na lilo o ke pale ana aku i na hoopunipuni a lakou nei ma ao, a me ka nohopaa o kekahi mau mea ma Wasinetona. No keia wa hoi, ua lohi loa, a aohe waiwai ke hana aku.

MAI PULAMA A MAKAHEHI.

            Iloko o keia mau la e nee nei, ua oleloia eia no ka ke kahe nei ka wai, a me ia wai ua lilo pu aku no na ala, i mea ka e hookuhinu a e hoohauna aku ai i ka lahui e huli mai mahope o lakou. Ma na lono i loaa mai ia makou mai na wahi lehulehu mai o na mokupuni e aku, ua hooiaia mai ke ano oiaio loa o keia mea. Aia ma Hilo ia mau welo o ka poai mikanele e hooikaika la, a ke hele kaapuni la paha ia mokupuni, a ia ano hoi ia welo ma Maui e noke la, a pela no hoi ma Kauai a me Oahu nei, he kanahai mai nae hoi maanei. Ua lilo keia hana koho elele i mea moe ole no ko lakou po, a no ko lakou akenui i ko ka lahui hui pu aku, oia keia e hooikaika nei a “hele no ka wai, hele pu no me ka ala.”
            Oiai hoi lakou e noke hala ole ana ma keia hana, ua hooiaioia mai ia makou i ko lakou kumu i kaunui loa ai i ko ka lahui hui aku me lakou, oia no hoi, i wahi hoi no lakou e ikeia mai ai ma na aina e aku no ka apono aku o ka lahui oiwi ia lakou oehaa, ina no me ke kahe o ka wai a me ka nakeke uliuli o ka ala e loaa ai ia mea ia lakou, no ka mea, ua hoomaopopo lakou i ko ka lahui noho iloko o ka hune. A aole o ia wale ae la no , aka, ua akenui lakou e loaa ia lakou he elua hapakolu iloko o ka aha elele hana kumukanawai a lakou e makemake nei, a ke loaa ia elua hapakolu, e hana ana ka lakou i pauku iloko o ke kumukanawai a lakou i manao ai e kukala mai e hoonele ana i ko na Hawaii kulana e koho balota iloko o ko lakou aina ponoi, a e lilo ai hoi lakou i malihini kuewa wale iho no iloko o ko lakou aina kulaiwi ponoi.
            Aohe e nele ana keia mau mea ae la, ina no hoi kakou e hoomaopopo iho i na ouli a me na kahoaka o ka manawa e nee nei, nolaila ai hoi i kupono ai ko ka lahui akahele mai. Ua hilinai makou ua hanaia a eia ke hanaia nei ka mea mua, oia hoi, “hele no ka wai, hele pu no me ka ala.” A no ka mea hope iho hoi, ua hilinai no makou e hanaia mai ana no ia hana, e hoao nui wale mai no e hoole, - aole loa e hiki ia makou ke hoololi ae i ko makou manao ma ia mea, no ka mea, i na la kinohi no, ua kalahea lakou pela e hana ia mai ai kakou, a o lakou hoi ke noho mana mai maluna o ka lahui. Aole ia wa wale no ia kalahea ana, aka, ano koke iho nei no kekahi, he mau la helu wale no. Ua wiwo ua poe la ina ka lahui e aeia ana e koho, a ke kohoia hoi ka Peresidena a me na luna kiekie e ae o ke Aupuni, e pau nui ana lakou i ka hoka, a no ia kumu kekahi mea o lakou i makemake ai e hoonele ia kakou me ia pono i kuluma kahiko ia kakou. Nolaila, o ka hoomaikeike aku hoi ka makou ma ko makou aoao mai. Mai puapuahulu i ke apo aku i kekahi hana i maopopo lea ole mamua ae hoi o ka noonoo ana me ke akahele, o wela mai auanei na lima o oukou i ke ahi. He ahi aku kena e hele mai la, a o ka makou no – e waiho malie aku!

OHI HAPUKU OKOA LA!

            Hilahila ole keia poe oehaa. Aole o ka hilahila ole wale no, aka, he eku maoli no a ka hilahila ole loa i ka ohi hapuku ae i na poe Hawaii aloha aina a makee Alii i mau luna nana koho balota. Ma ke kolohi ana iho i ke kukala – koho balota a ke Kuhina Kalaiaina, ua hookapakahi ia no ka wae ana i na poe luna nana o kela a me keia wahi koho, oia hoi, he elua haole a he hookahi Hawaii ma ka hapanui loa o na wahi koho. A iwaena nae hoi o ka hapanui o na inoa Hawaii i hoolahaia ae, ua ikeia iho he poe makee oiaio wale no ka hapanui o lakou i ko lakou aina kulaiwi nei. Me ka hoopaa ui mua ole i kela poe, ua onou wale ia aku no keia hana me ka ae ole ia.
            Mamuli nae hoi o keia ohi hapuku wale ana me ka hoomaopopo mua ole i ka manao o ia poe mamua ae o ka hookohu ana aku a me ka hoolaha akea ana ae, ua ku mai la hoi ke Kuhina Kalaiaina i ka hoohokaia e kahi o ia poe i hookohuia aku, me ka manaoia paha o ka uku dala ka mea o ia poe e ae ai e lawelawe aku i ka hana. Kuhihewa! O ka mua i hoolaha akea ae i kona hoole, oia ka Rev. S. Kaili, no Hamakua, Hawaii, a o W.A. Kiha ka lua, no Lihue, Kauai. No Ewa aenei mai hoi o B. Starr Kapu, i kakahiaka Poalua iho la, a hoole maoli aku no imua o ke Kuhina Kalaiaina no ke kumu, aole ona kokua i keia au a ka oehaa a me ka vaniki hoohinuhinu i hookohukohu ae ai. A no Honolulu nei hai o S. K. Ka-ne, ka loio, i kakahiaka Poaha iho la, i hoole a hoihoi maoli aku ai no i kona hookohu, a i ka ninauia ana mai o ke kumu, me kona pale mua ae nae hoi iaia iho ma ka ninau no ke aloha aina, ua pane aku la oia no ke kue maopopo loa o keia koho balota ana i manaoia i ke kanawai a me ke Kumukanawai.
            Aohe i ninau hou ia mai, ua lawe aku la i ka hookohu, a ku iho la hoi i kau wahi o ka hoka.
            Kupaianaha keia hana ohi hapuku wale a ua poe nei, a ua hoomaopopo no hoi makou ia mea i ka wa mua loa i puka ae ai o ke kukala koho balota, a i kakali hoi no ka paneia mai. A oiai hoi, ua hoike okoa ae kekahi o ua poe i hookohu mahaoi ia, nolaila, ua ikeia ka hilahila haalele ole loa o ua la, me ka manao o ia mau hookohu ana ka mea e pili wale aku ai a pipika aku hoi malalo o lakou. Eia nae, ua ikeia ae la i kea kea aohe ao o ke aloha aina oiaio e lawelawe i ka lakou hana. E ku a hele loa aku pela, a i ole ia, e uhao i na poo iloko o na eke a kiola hoopopopulu aku ma kuono. O keia hoowahawahaia o lakou ka hoike maopopo loa no ko ka lahui hoihoi ole loa ia lakou. E ku a hele loa aku, a e waiho mai hoi i kahua no na oiwi o ka aina.

AI PAKIKO IO NO NA OEHAA.

            Hala aku ana no ia puu make, oili hou ana no hoi ia puu make hou e ula ai o ka hua a e pala ai hoi o ka maia. Ke hoike mau nei no na pakaha i ko lakou ake maoli io no e hoolilo pakiko ia na dala o ke Aupuni, a i hoike hoi no ia ai pakiko o ua poe nei, ua hoike ae o Kolekaaka imua o ko lakou Ahaolelo i ka Poaha iho la e aeia o Sopa, ke Konela a poo hoi o ka Oihana Koa Pi Gi, e holo i Kaleponi no eono pule, a oiai hoi malaila, e ao ana oia i ka ikekoa, me ka hoomauia no nae hoi o kona uku o $250 o ka malama maanei. Iaia hoi e kaawale akuai, e paniia ana kona makalua e Lutanela o ka hale banako o Bihopa Ma, me kona ukuia i $100 o ka malama, he panai aku hoi keia uku mawaho ae o kona uku mua o $150 ma kona ano kulana aliikoa, a he okoa no hoi ka uku hana ma ka banako.
            Ua lilo kei anoi a ka Peresidena o ua poai hemolele nei i mea no Emaluka a me Mogana e kue loa ai, no ka mea, aohe o laua hilinai he mea pono na ke Aupuni e uku no ka ka hoonaauao ana i kekahi ohule i ike mua ole i ka oihana koa, a o kekahi hoi aole laua i manao he mea maikai e hoomauia kona uku oiai oia e holo lealea ana no kona pomaikai iho. He poe e ae no kekahi i kue, aka, ma ke koho ana iho keia, ua hooholoia, a haule hoi ka Emaluka hoololi “me ka uku ole.”
            Nolaila, ua hala aku ua Sopa holoi ino a pelapela la i ka Poaono nei, a e hoonaauaoia aku ana oia malalo o ka haawina no