Ka Makaainana, Volume I, Number 14, 2 April 1894 — Page 5

Page PDF (877.55 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 2, 1894. 5

ka hoonaauao ana i na opio Hawaii ma na aina e. Iloko no o ka ike ole o keia ohule lalau ua hookohuia oia ma ia kulana, a e ole ai no la hoi ka hilikau hewa o kona pahikaua mawaena o na au wawae, a hele aku la hoi ma ke ano he kamalii e hoonaauao hou ia ai. Ahu ka pala!

“HUAI KA ULU O LELE”

            Oiai hoi, ua hoike okoa ae kekahi o na makai kaulio Olelo E olalau ua kauohaia oia e ki i ka pu a make i kekahi mea ana e kauoha ai e ku a i ole ia, e hopu ai paha a hoao e holo mahuka mai iaia aku. O keia maoli io no ka ke kumu o ua poe la i hoolakoia ai me na pu, a maluna hoi o ka Ilamuku ke koikoi no ia mea a me Kuauau, kona poo ae ma ka oihana. A o keia ka paha ka makee o na poe la i ko ka lehulehu pono. Ua pono loa nae ua hoopauia ua olalau nei i ke ahiahi Poaono, Maraki 24. Ea, loaa hou ole paha he wa nona e kiani hou ae ai i kana pu imua o na maka o na poe ana e hopu ai, oiai, ua loaa iaia ka uku kupono no kona ano hiena olalau loa. Aka, ua pau oia, eia no nae ke hoounauna malu ia nei no e kiu a e hoohalua i ka lehulehu.

            Ma ka Alameda i huli hoi mai ai o Rev. O (lalau) P (ulepule) Emekona, a ma ka Auseteralia mai nei hoi o Porofesa W (ikani) D (iabolo) Alekanedero, me na pala a laua o ka hoi ana mai la e hoohauoli ai i a hanauna e ae o ko lakou poai pakaha hilahila ole, a oi loa aku hoi laua ma ka hoopunipuni ana aku nei i o lilo loa. O ke ano loma a mohio mau no o na hiohiona, oia no keia i u hoi mai nei, aole hoi ka mahiehie hauoli, e hoike mai ana hoi ua ku laua i ke peku a ua loaa i ka ma’i nahu. Eia no laua ke pule wahahee nei, e like no hoi me ka hapanui ae o ia auna hailiili a hoinoino Alii. He keu ka hoi keia a na poe aihemu hilahila ole.

            Ua hoikeia mai ia makou aia ko makou makamaka o ka makaponi e noho mai la i na pali hauliuli o na Koolau ae nei, oia o Kahikina Kelekona, ke hana a hooikaika la no na oehaa na lakou i hoopaahao iaia, oiai oia ma ka hoouli o ka Holomua i na la kinohi o keia au kamehai. Oiai, aole makou i hui pu me ia, ua hilinai nae makou i kahi i loaa mai ai o ko makou lohe. Aohe no ia he mea hou nona, he ohe luli wale no oia I ka makani. Oia a me Hope Makai Nui Pahia, a me kahi hunona haole a ka inoa hope, ia e hooikaika la i ko na kanaka lawe a kakauinoa i kela apu auhuhu a na Pi Gi. He kau leo ka makou i na Hawaii – ua hou aku i kahi mea e hoopoino ai ia olua iho a me ko olua aina. Ua ahona e hoike i ko olua ano Hawaii oiaio.

            Ua hoehaehaia mai makou i ka hoikeia ana mai no ia makua o ka pono Karistiano a makou i hilinai ai oia ka Rev. A. Makinikoki, i kona hele ma kauhale e kamailio pili kalaiaina ai no ka pono o na kamehai, a me kona keehi haalele loa mai ka i na Hawaii. Aole ka he maikai iki o na Hawaii iaia, he ole loa no, oiai, aohe a lakou mau hoopomaikai ana ia lakou iho, a he lapuwale haalele loa no ka lakou. Ua hookahahaia makou e keia mau olelo, eia nae, ua hilinai makou i kahi i loaa mai ai. O ka nani ae la ia, ike lea ia kona ano, eia no ka he iliohae oia iloko o ka aahu hipa. E ole na Hawaii, ola ai oia, a o keia iho la ka paha ka hopena a me ka hua o kona hoounaia ana mai (a ua hala ae paha he iwakalua makahiki) e hoonaauao i na Hawaii i ko Karisto pono a me kona nani hiwahiwa, o ke kuha a hoino mai ia lakou. Akaka no hoi ua uhane ola ole!

            He mau la i hala ae i hoikeia mai ai no ka hookikinaia o kekahi poe Hawaii he kanaha a kanalima paha, e hana nei iuka o ke kahua o ke Kula Kamehameha, e kakauinoa malalo o kela hoohiki a na Pi Gi, i loaa ai hoi ka mana koho balota no na elele ole wale a lakou. Oia no ka makou i koho mua ai e hana aku ana ua poe la pela, oia hoi, e hookekono nui aku ana i na poe e noho hana ana malalo o lakou e hana aku ia hana me ka hololea ole i ko lakou manao iho. Ahu ka pala o ia hana, no ka mea, e ku nui ana no i kahi o ka hoka.

            Eia he paonioni mawaena o na mikanele o ka poai Uniona a me na kuewa mai o ka Ligi Amerika, a ua maopopo e mahae ana no ua poe la ia lakou iho. Ua makaewaewa loa ka Ligi i na mikanele, no ke kumu aohe o lakou makemake e hooliloia i poe palu kuha aku malalo ae o lakou, a ua wiwo loa hoi kela aoao aku. Ke noho nei na kuewa me ke akenui e ulele na ai a ka ui mawaena o lakou iho, a e noho malie no ka na Hawaii pela. Ae, o ka noho malie no ko na Hawaii pono, a ia lakou mai no hoi ka hana o ka lakou ekaeka. O-i-a!

            Iwaena o keia Ligi, aia he poe o na ano manao like ole, oia hoi, he poe kanahai mai kahi a he poe piena loa aku hoi kahi. Nolaila, no ka mahele hope na kauahua o na welo mikanele e wiwo nei, pau pu me na alakai Aupuni, oiai, ua makaukau ka lakou e kiola loa a e paio aku hoi me ka hahana a ka hopena e hoohiolo i ko na welo mikanele noho mana a haakei mai maluna o keia aina. Aohe ka a ia aoao kue ana i na Hawaii, a aia ko lakou kue loa i na mikanele a me ke Alii. E mahae ana ka ua poe la, o na poe manao kanahai mai hoi ke hookaawale aku ana, wahi a ka oleloia, a e hoala hou ae ana i Hui Kamaaina, a o na poe a pau ua noho ianei no elima makahiki a oi aku ke hiki ke lilo i mau lala. Ia lakou wale mai no paha hoi ia.

            Ua hoopapaia mai nae hoi makou e kekahi mea o ua Ligi Amerika ina paha e hiki ia makou ke hooia kau aole na Hawaii e lawe ana i ka hoohiki aole hoi e koho ana, a aole loa hoi e hookokoke aku ana ma na wahi koho ke hiki aku i ka la koho balota. Ua mahaoi koke aku no makou i ka pane a hooia pu aku ma ka aoao e hoole loa ana. Na ka makou pane i hoakakuu iho i ka manao hopohopo o ka Ligi, no ka mea, wahi a ka pane a ka mea i hoopa mai ia makou, ua manao wale ia e ake ana na kanaka e koho balota. Ae, ke kuhihewa ole makou, e noho malie ana no ka lahui mai o a o, a e hoomau aku no ka Ligi ma ke kue ana aku i na welo mikanele. Aia makou me lakou ma ia mea, aka, ma ko lakou kue a makaewaewa loa hoi i ke Aliiaimoku, aole loa makou ilaila, oiai, he aloha Alii ka lahui e noho hoomanawanui nei.

            Kupaianaha no hoi paha keia au! No na poe hookaa ole i na auhau pilikino, ua hoopukaia ka palapala hopu a hoopaaia ma kahi paa, aka, no ka hewa hoeueu kii hiho nei hoi o ka lunahooponopono o ka Holomua namu, he palapala kauoha wale no e hiki kino ae imua o ka Aha. He hewa ano karaima ole ka mua, a he hewa ano karaima hoi ka hope; eia nae, o ka mea i kue i ka hewa ano karaima ole ka i hoopaahaoia, a o kekahi iho hoi aole, o ka hooko wale ia ana no o ka palapala a pau ae la a hoea imua o ka Aha nana oia i kauoha. U-hu!

            He mea oiaio na kela au i hana ke kanawai mua, a keia au iho nei hoi ka hope iho, eia nae, ua loaa no i ka Aha ka mana malalo o ke “kanawai e hooponopono hou ana i ka Aha Hookolokolo Kiekie,” o ke Kau Ahaolelo o 1892, e hoopuka i na palapala kauoha e hoea kino aku. Eia nae, i ka hoomaopopo iho, ua makemake maoli ia no e hookumakaia i ka lahui oiwi, a hoohalike loa ia me he poe la i hana i na hewa karaima inoino loa. He wahi hoomaikeike wale no keia i ka like ole o na hana a me ke ano o na hookaumaha. Ua hiki, hoomanawanui no kakou. Eia aku no he wa.

            Mai ka hoomaka ana mai o ka mea pili i na Pake a hiki i keia wa, ua wiwo loa ua poe la. Eia nae, mawaho ae o ko na Pake kue loa aku ia lakou, ua kukala ae nei lakou i Ahahui Hoopakele Pake. Ua piha ia lakou i keia wa he 500 na lala, a e palahalaha loa aku ana paha a puni ke Aupuni, i mea hoopomaikai like ia lakou iho, ke kokua ana i na poe hune a popilikia, a me ka hoopakele ana hoi i na pono o ia lahui ma keia paeaina. Aohe ia e hewa, o ke ola ia, a e hoomau aku.

            Ae, ua make loa kela kanawai hoopaa inoa i manaoia ai no na Pake, a ua oili hou ae nae hoi ma ka meheu o ia, imua o ka Ahaolelo Pi Gi o ka Poaha iho la, he kanawai hou i pili i na limahana Pake. Ua makemake ia ma ia e hoopaa i $1.50 i kela a me keia malama mai ka uku aku o kela ame keia limahana, i hiki ai hoi ia lakou pakahi ke uku no ko lakou moku e huli hoi ai mahope iho o ka pau ana o ka manawa hana mahiai i hoopaa nui ia ai malalo o na aelike. He hoololi wale no ka keia, wahi a Kuauau pookoi kanawai i hoakaka ae ai, i ke kanawai o 1892. Ae paha, ola paha!

            He oi io aku no keia a ke au ai pakiko palena ole. Imua iho la o ka Ahaolelo o lakou, ua noi ae o Kolekaaka no $55.25, i mea hoomaemae hou i na aahu o na poe hookani pahu, a na kahi peke uha Haki hoi no $365.50, i hiki ai hoi ke hoolako ae i na aliikoa o na pualikoa pualu me 14 mau pahikaua. Ua aeia keia maa noi a elua. O keia no na poe kue loa i na haawina dala no na koa i ke au i hala aku mamua o keia kipi nui ana iho nei o ua poe la, oia nae hoi la, o lakou aku no ka hoi ka oi ma ia mea. Auwe ka maunauna wale o ua poe la, a kaia no nae hoi i na waha ulaula o lakou. Heo aku la o Sopa e hui me kana wahine a me ka ohana ma o, a oia aku nei paha kahi haawina ana i holo aku nei mawaho ae o ke ao paikau koa. Hai lo!

            Ke makemakeia nei no hoi ka aeia ae o na aha puhiohe ma na auwina la o na La Pule, aka, ua

[Nana koena ma ka aoao 8.]