Ka Makaainana, Volume I, Number 16, 16 April 1894 — Page 1

Ka Makaainana.
BUKE I --- Ano Hou. Honolulu, Oahu, Aperila 16, 1894. HELU 16.

HE BERAGONA I HOOHOKAIA.

He Uhane Kakaola Lapu i Nihi
Hele ae a Hoka.

MR. LUNAHOOPONOPONO:
            I kekahi o na la i hala ae la, ua kipa ike ae la kekahi deragona onohi mano o ka poai alunu i kekahi o na oiwi Hawaii ponoi, nona ka puuwai e pana ana i na hanuu waikoko o ke aloha aina, aloha Alii a aloha lahui. Me ka nawali malie o ka leo, hoao akula oia e hoopahee i kona wale ma ku i ka oiwi ponoi me keia mau huaolelo:

“Aohe mea nui e ae o ko’u kipa ana mai la i ou nei, koe wale iho no, ma ko’u ano he mea auwana hele maluna o ka ili honua. Ua ike au a ua hoomaopopo hoi, aia me oe he heluna mahuahua o ua uhane makamae lawehala ole, o ka io o kou io a me ka iwi o kou iwi, kahi i kuilima pu ai. Nolaila, ka mai la ke aho i ou nei, oiai, ua hele au a me na poe o ko’u poai a kau ka lia, a hopohopo hoi ka manao i ka Hui Amerika no ko lakou kue ino loa i kekahi kahua hana o ko makou aoao. O ke kahua hana i pili i ka hoopae limahana Pake a Iapana, he hua fiku pala maikai ia iluna o ko makou mau pakaukau, no ka mea, maluna o ia kahua i ohi ai au a me ko’u poai i na pomaikai makolukolu o keia kihapai maikai; ua nui ke dala iloko o ko makou mau waihona, a ua hoopiha mau ia hoi ko makou mau aa moni i na manawa a pau, no ka oluolu mai o ko lakou mau uku paaua. O ko makou hopohopo nui wale no, o ka loaa o ka lanakila ma ko lakou aoao i keia kau koho balota hana kumukanawai, e hoopauia ana e lakou keia kahua hana pomaikai nui, a ehia ka hoi mea pilikia o na mahiko o makou, e nele ana i na limahana uku oluolu; e nui ana ke poho a e ilihune hou ana makou e like me na la o ko makou pae pokeo ana mai i o oukou nei. Nolaila i hou mai la i ou nei, e hui mai oe me makou, a nau hoi ia e kono aku i kou mau hoa oiwi ponoi e hele e hoopaa i ko lakou mau inoa i ka hoohiki koho balota, a e kokua mai ia makou.”
            Me ka manao kuoo a hopo ole, kalena pono ae la ka oiwi ponoi i kana ikoi, a nou aku la i ua holoholona ahiu la me keia mau a-la paa o Kaueleau: “I ka wa o keia mau waiwai a me na pomaikai he nui i loaa ia oukou- heaha ke ano o ke Aupuni ia wa?

“Hanau mai Iesu (Ku)
Alala kona waha,
Ninau ka la me ka mahina,
etc., etc.”

Pane mai la ua deragona nei: “E hewa ka paha auanei au ia oe; aka, aole no nae au e hookamani i ka hai pololei ana aku – he Aupuni Moi.”
            Ia wa i hoike piha aku ai ka oiwi ponoi i ka ikaika pana o kona puuwai: “He oiaio, ua hai mai la oe me ka pololei me ka hoonalonalo ole iho; aka, e hai aku au ia oe me ka hookamani ole, - aole loa au e ae iki aku i kau, aole no hoi o ko’u mau hoa oiwi ponoi, no ka mea, e like me ka lilelile o ka la i ke awakea; pela au a me o’u mau hoa oiwi ponoi e ike maopopo aku nei i ka oukou mau hana kumakaia a hoonaaikola, aole i na lahui e, aka, ia’u ponoi no a me ko’u mau hoa oiwi ponoi, ka lahui nona ke kihapai a oukou e alunu nei i na pomaikai. He oiaio, he Aupuni Moi ia manawa; a malalo o ka malu o ia Aupuni i loaa ai ia oe a me kou poai ka waiwai a me ka lako o ka noho ana; ua ai iho oukou me ka hookano a me ka haakei, a heaha ka oukou uku kupono ia Aupuni a i ka lahui nona ia Aupuni? O ko oukou hao a pakaha anei i na huaolelo kuamuamu a hailiili i ka lahui nona ke Aupuni? Ina oia ka oukou uku makana ia makou; eia wale no ka mea pono ia oe, e hele ae oe mahope o’u, he mea ino kau e poino ai au a me kuu lahui hoomanawanui. Aole o ko oukou ike i ko oukou pilikia, manao ae ka pono o ka lahui a oukou i hanaino ai, oia ka mea nana e hoopau a e kala’i ko oukou mau pilikia. Aole, aole loa pela! E hai hou aku au ia oe, he mea maikai a he mea hoi i anoi nui ia e ka lahui oiwi ponoi, ka loaa ana o na aha elele hana kumukanawai kupono i aponoia e ka lehulehu ma o ko lakou mau elele la, aole nae he kunou ae o na poo ololo o oukou; a pehea makou e ae aku ai i ka oukou mau hana, me ka ike aku no o ko makou mau maka he mau kahua hana ko oukou e umiapuaa ana ia makou, i kumu e nalohia ai ko makou noho ana Aupuni kumu. Hiki anei ia o eke hooia mai, e loaa ana i na Hawaii ponoi na pono kaulike, kivila a me na pono e ae i maa ia lakou mamua, iloko o keia kau ahaolelo hana kumukanawai?” Kulou iho la ke poo o ua deragona nei ilalo, aohe puai hanu, aohe hoi he pane leo ae, a haalele iho la oia i ka oiwi me ka nele a me ka hoka pu.
            Nolaila, e na hoa Hawaii ponoi o’u, ua nele kakou i ka ike ana aku i kekahi mea hou i pili i ko kakou mau pono mai keia deragona mai, aka, ua ike maopopo no nae kakou i ka lakou mau hana kaumakaia ma ka lakou mau kumuhana alunu a hoohaiki i ko kakou mau manao kuokoa no ke koho balota ana. O ka’u wale no e kauleo aku nei ia oukou, - E kupaa, a e makaala i na holoholona hihiu o keia ano, e hele aku la me he uhane kakaola lapu la, e kapapa hele ana ma na ipuka hale. E hoomanawanui kakou iloko o ka maluhia, e noi aku i ko ka Makua Lani lokomaikai, e paa i kakou aina aloha, ko kakou mau pono a me ko kakou noho ana Aupuni Moi, iloko o Kona malama hemolele ana, a i ka wa pono, e hoi mai no ke aloha e pili me ka ipo. E kupaa mau!
OIWI HAWAII.
Honolulu, Aperila 6, 1894.

He Virigine Katolika i Make.

            Hora 9 o ke ahiahi La Pule, la 8 nei, i make aku ai o Kaikuahine Belina Elizabeta, kekahi o na Viligine o ke kula kaikamahine o na Puuwai Laahia, i ke 58 o na makahiki Kanakolu aenei makahiki i hala a oi mai kona pae mua ana mai i o kakou nei, a ua lehulehu na kaikamahine Hawaii ana i hoonaauao ai a i lilo i poe makuahine i keia wa. Ua lehulehu no hoi o ia poe haumana mua ana i hele ae e ike i kona kino puanuanu koou i kakahiaka Poakahi mai, a ia auwina la iho no i hoolewaia aku ai oia a nalo ma ka ilina o Koula, me ka ukali aku o na haumana o ke kula. No kahi mau mahina loihi i hala ae kona waiho ana i ka mai, he eha i ke kikala, a maluna o ka noho huila oia e lawe hele ia ai. Ua hanauia oia ma Perusia ma ka la 8 o Dekemaba, 1835. he mea oia i aloha nui ia e na haumana a me na poe Hawaii i ike a i kamaaina iaia.

            Poaono ae e ku mai ai ka Auseteralia.

            Auwina la o nehinei iho la i haalele mai ai ka mokukaua Amerika Adamu ia Kou nei no Keomolewa, a ua lawe aku he mau leta mai ka Hale Leta aku.
            Po Poaono nei iho la, hiki ka heluna o na poe i hoopaaia na inoa i a huina nui o 997. Iwaena o keia heluna, he 130 wale no (oi aku e emi mai paha) o na poe Hawaii maoli, hui pu me na hapa-haole.
            He mau kuai aina hooko moraki ko ke awakea Poaono nei. Elua aina ma Kaupo, Maui, no Kukana Poaimoku a me S. W. Kalaauuila, ua lilo no $350 ia P. Silva, a he mau aina hoi ma Waihee, Maui, no na hooilina o Kaanaana, ua lilo no $425 ia J. Kaanaana, kekahi no o ua poe hooilina la.
            Mamua iki iho o ka hora 5 o ka auwina la Poaha iho la, ua halawai o Kapena L. Anaru me kekahi ulia ma Koula, iaia e holo ana ma kona lio no laila, a hoao ae e komo i kahi o Kauka Maunakea. Ua okupe ka lio a haule aku la oia. Nahae kona lolewawae i ka paa ana o ka wawae malalo o ka io a eha hoi ke poi o ke kuli. Me ka hooikaika nui oia i hana ai a hemo oiai ka lio e kupaka ana e eu hou ae, i pakele ai oia mai na kapuai ae o ka lio. Me ke kahe o ke koko a me ka laau ae o kona wawae i eha, ua oluolu oia i keia wa.

Na Moho no ka Ahaelele.

            Eia malalo iho na moho elele o ka aoao Uniona Amerika i waeia i ka po Poalima nei no ka ahaelele hana kumukanawai.
            Honolulu, Oahu –Apana I, I, J. King; Apana 2, aohe mea i waeia, no ka mea, ua nohaha ko laila halawai ia Kale Kaaka; Apana 3, A. G. M. Lopikana, Lunakanawai Apana; Apana 4, L. C. Ables; Apana 5, A. K. Kunuiakea.
            Maui- H. P. Balauwina, J. W. Kalua, W. Y. Hona a me J. K. Iosepa.
            Hawaii- H. Linekona Holstein o Kohala, J. M. Hona o Hamakua, F. S. Laimana o Hilo, J. Kauhane o Kau a me W. J. Wright o Kona, aole hoi o D. H. Kahaulelio. I na Kona aku nei hoi o Kale Aki, a aohe oia i kohoia mai nei.
            Kauai – G. N. Wilikoki, A. S. Wilikoki a me W. H. Laiki.

            He aha hoolaulea ka na poe o luna o ke Kamepiona, i ka po Poaono iho, no ka pomaikai o ka Ahahui Kokua Aloha Beritania o kakou nei.
            Poakolu iho e hookolokoloia ai o Kaaipia no ka hoeha ana i keia wahine Pake maikai o Kakaako. Ke pii mau ae nei no ka oluolu o ua wahine la.
            Ua kipa ike launa oluolu aku ke Komisina Farani, i kakahiaka Poalima nei, ike Kuhina o ko na Aina E, a na ke kokua Komisina i hoolauna aku iaia. O keia no ke Komisina i hoounaia mai ai i ko ke Alii Aupuni. Ua lonoia ae e waiho aku ana oia a kona hookohu imua o ke Aupuni Kuikawa, no ka mea, ua loaa mai nei ka ma ka Mariposa, eia nae, aohe oiaio iki o ia lono, oiai aohe mea i loaa mai nei iaia.
            Ehiku poe Pake i inu ae i kekahi laau, he mea pale piwa i ka auwina la Poaono nei ma kekahi halekuai Pake ma ka aoao makai o alanui Hotele, makai pono ae o ka Pa Kea. Mahope iho o ka inu nui ana ua hoomaka ae la o loko e ano e a waiho a make nui aku la, eia ka he laau make. Ekolu o lako i make loa ia ahiahi, a e palekana ana ke koena iho, mamuli o ka loaa e ana i na kauka haole. He aalaau ua laau la, a ua kupaia me he ki la, a oia hoi ka lakou i inu nui ae ai a loaa i ka poino.
            Hora 7:30 paha o ke ahiahi Poalua i hala, na Kapena Langley a me Makai Stone i komo ia luna o kekahi hale uinihepa ma alanui Nuuanu, ma Ewa ae o Luka Hale, hopuia 4 Pake e puhi opiuma ana, me na hua laiki i piha me ka opiuma a me na kini opiuma ole. Ua huliia aku ua wahi la, aohe opiuma i loaa hou aku, aka, he 300 paha kini ua neo o loko ka i loaa aku. Hookahi o na Pake i ae i kona hewa, imua o ka Aha Apana i ka Poaha ua hoopaiia oia e uku i $60, a ua ukuia ae no. O na poe ekolu e e ae, ua pau nui i ka hookuuia.