Ka Makaainana, Volume I, Number 17, 23 April 1894 — Page 3

Page PDF (851.35 KB)

This text was transcribed by:  Cathy Kaonohi
This work is dedicated to:  Godfrey Kaonohi

Ka Makaainana.

 

Pehea, aole anei oukou e oluolu e an makai a pua e noho mai mei ma na oihana, e hoohalike mai me ia nei?  Pela no.  He mua ka aina, he mea nui ke Alii, a he mea pono e makaala ka lahui i mau ai kona ku ana maluna o kona aina iho, a e oia kona kuokoa ana.  A ina e aloha kakou i ka aina, ke Alii a me ka lahui, alaila, oia wale no ke alanui e lanakila ai, e kupaa kakou me ka oiaio, a e hoohalike me ka ia nei hana.

            Ia la hookahi no, ua hoole ae ka Luna Pa Aupuni ahikanana me na waimaka haloiloi, a pai ae la i kona lima ma kona umauma – “Aole au e hoohiki, aole au e hoohiki, oiai, ke kahea mai nei ka iwi aloha o ko’u mau kupuna, no Hawaii ponoi ko’u one hanau, a e make ana au ma kona lepo aloha.” E!  Pehea o Daniela Wiliahiu Napihaa e kaulana mai nei i ke aloha i kona aina, luna pa aupuni o Koolau, iaia i hoohiki ai ua haalulu ka welelau o kona lima a e naka ana ka pauku kino.  Huro!  Makawao ka peki!!

            Maka aoao o ka lahui Hawaii a me ka mokupuni o Maui, ke haawi aku nei makou i ko makou lima akau o ke aloha nou e ka opio wiwo ole.

            LAUIMIAPALA

  Makawao, Apr. 13, 1849

 

_________________

 

He Halawai Aloha Aina ma Pauwela, Haiku, Maui

Mr. Lunahooponopono:

            Ma ka la 1 o keia malama, ua malamaia he halawai aloha aina ma Pauwela ma ka hora 19 a.m., malalo o ke alakai ana a Mr. H. Center, ka Luna Nui o ka mahiko o ka Ona Miliona i noho hoomaluia e C. K. Pa, ma kahi noho o W. B. Kikoopaoa.  A ua uhi pu ia kela pa e na kane a me na wahine a me @a keiki a paa pu, e like me ka uhi pu ana o na peelua maluna o kekahi opu mauu.  A ma ke koho aku a kou mea kakau i na poe i akoakoa mai ma kela halawai, ua hiki aku ka huina i ka 300 kanaka @a nui.  A ua weheia ka hana o ka la me ka hoakaka ana a ka Lunahoomalu.  Nolaila, ua haiolelo aku ua olohe la o ke kula o Kamaomao maluna o ke kumuhana:  E hoole mau aku i ka hana koho balota elele hana kumukanawai o ke Aupuni Pi Gi.  A n@ ka mea, wahi ana i hoike aku ai imua o ke auaina me ka oiaio, he @au la wale no keo a hoihoi ia ke Aupunikumu o ka aina, nolaila, mei puni oukou, e ka poe kupono i ke koho balota, i na olelo malimali a na mikanele hoopunipuni nana i lawe mai ke Akua me ka olelo ana, aia i ka lani, aia i ka lani ke Akua, aia ka i ka honua nei no ia puni dala, ia puni waiwai, ia makee waiwai, ia alunu waiwai a nanakee ia oukou, na kanaka Hawaii.  A wahine ana, ina oukou puni wale i na hana a keia poe, pilikia oukou hele ma kuahiwi, komo maloko o ke aa e like me na iole, no ka mea, @ ka haole malama i ke dala, oukou kakaikahi wale no hiki malama dala, ka hapanui o oukou, aole hiki malama i ke dala.  Nolaila, wau olelo pololai oukou, aole pane e puni aku i keia hana koho balota.  No’u iho, aole au pilikia noho au maanei mahope hoi ma Amerika, aka, mahea oukou noho, holo paha ma kuahiwi, mahea la!  Nui ko’u aloha ia oukou, molaila, hele mai au e hoike i kuu manao ia oukou i keia la, a ina ua nele kahi o oukou i ka ai a me ka ia a me ka hale, e hoi me a’u ma Puunene, haawi au i kau wahi hana e pau ai ka pilikia.  He nui ka huro o ke anaina a me ke ohohia i ka haiolelo a ke kaeaea o Kamaomao, a he nui aku kona mau manao waiwai nui i koe.

            O ka lua o na haiolelo o ka la oia o Hon. J. Kaluna, e kakoo ana oia i ka kona mua, oia hoi, ua pau ka hoohuiaina.  Ua apono ka Ahaolelo Lahui a me Kalivilana e hoihoi i ka Moi ma ka Nohoalii.  Nalaila, e kali aku kakou i ka Aha Senate.  A o ka lua o ko’u manao, e kupaa kakou no kakou iho, mai hoekokoke ma kahi o ka pahu balota ma ka la koho balota.  Ua olohani like ae ke anaina me ka hoole ana, aole lakou e hiki ana ma kahi koho ia la.

            Pau ia, o Puhihale mai.  A wahi ana, he hoohuiaina ua.  O ke kumu nui o ko’u komo ana i ka hoohuiaina, no kahi papaa berena no ia, he iwakalua dala o ka mahina, a he makai kula ka’u hana.  Ua paneia aku oia e kekahi aloha aina, - He aina mahi kalo nui kou i haawiia mai e Kamehameha III., kekai o na Moi o-Hawaii; o ka mahi no o na lima ka mea e pono ai ka wahine a me na keiki.  Aole ia pono no ke Aupuni Pi Gi.  Ua ku maoli i ka hoka kela hoohuiaina, a ua koi mai i ke anaina e pule nona.

            E nana mai ka kou i ka muhee o na manao o na poe hoohuiaina, he like me ka pohaku e kakaa ana iloko o ke kai, aone uiuia e ka limu.  No ka mea, aole wahi e paa ai.

            A i ka pau ana o ka P@aihale, i ka Lunahoomalu ka panina loa o na hana a hookuuia.

                        J S Lanihau

            Haiku, Apr. 14. 1894

____________________

 

Koho Elele Hana Kumu@@nawai

Mr. Lunahooponopono:

            Ua kaheala he halawai no ke koho a a i na elele hana kumukanawai no na mokupuai o Kauai a me Niihau, ma ka h@@ele o W. H. Laiki ma Lihui i ka hora 2:30 p.m. o ka Poalima, Aperila 13, ma ka @ohohoomalu ana a W. H. Laiki, G. Fairchild, kakauolelo; O. P. Emekona, maheleolelo.

            Ua waihoia mai imua o ka hale elima inoa no ka holo elele, G. N. Wilikoki, A. S. Wilikoki, W. H. Laiki, V. Knudsen a me Fev. J. B. Hanaike.  A mai waena ae o keia mau inoa, he ekolu inoa i aponoia ma ka balota ana no ka holo ana i mau elele i ka malama o Mei e hiki mai ana.  O ka huma o na poe i akoakoa mai ma keia halawai, he 55; mai loko ae o keai huina, he 40 haole maoli o na ano like ole, he 12 kanaka Hawaii maoli a me 3 koko papa.  He elua-hapakolu o na haole mai Makaweli, Waimea a me Kekaha mai, na ka mokuahi Iwalani i lawe mai a hoihoi hou ia no ia auwina la.

            I ka makaikai pono ana o kou mea kakau nei, aole no i lokahi na manao o na mea a pau i hiki mai ma keia halawai, oiai, ua hoi luuluu ko Waimea poe no ka haule ana o ka lakou moho i hele mai ai e hooikaika, aka, na loaa no hoi ka lakou o ka hele ana mai, he poluea i ka moku.  Nalaila, ma kela hohoia ana o keia mau inoa ekolu ma keia halawai ana ua maopopo aole he poe e holo kue aku ana ia lakou no ka manawa e hiki mai ana.

            Ma ka la i nehinei, Aperila 13, i noho ai ka papa nana koho balota o Lihue nei ma ke keena hana o A. S. Wilikoki ma Hanamaulu, ua hoohikiia he 120 ka huina a emi mai paha poe, mai waena ae o kela huina, aole i 20 kanaka Hawaii.  He ma-u wahi huna mea lou ia, o ke kai ka nui.

                        Kikoni I.

            Lihue, Aperila 14, 1894

 

______________________________

 

Na Hooheno o Kau, Hawaii

 

“Hooheno keia pua melekule, Ka pua mae ole he koii koi.”

            Ke hoi mai nei ka malie o ka ua iloko o keia mau la, aole hoi he like me ia i na la i kaa hope aku la, ka hele a kuululu mau i na kakahiaka a pau.

            Ma kela mau la i a@i aku la, oiai kekahi kanaka e iho ana no ka hale inu kope o ka Pake @e ka naaea, ua lehe aku la keia i kekahi leo wahine i ke kahea ana mai iaia nei, oiai keia i a’e aku ai makai o ke alanui hao, me ka puiwa keia i hul@ ae ai ma kahi o ka leo i pa e mai ai, a i ko ia nei nana pono ana, ike aku la keia elua mau wahine e ok@u ana ma ka aoao o ke alanui hao.  Ua ku keia ma ia wahi a loihi loa, ua iho @k@a oia i kaua wahi i makemake ai, oia @@i ka hale ma kope.  Ma kana @ana aku he kulana ano kaum@ha ke laua a eiua. A o kekahi mea a’u i manao ai, me he mea la, o’kona kumu i kahea mai ai ia’u, pela ka’u hoomanao wale, oia keia, e hooloki ne au ia loko o ko’u kuka mawaho.  Oiai, ke kokole mai nei ka la e huaiia ae ai o na iwi o Hua i ka la.

            Ma ke ahiahi Poaono, la pau o Maraki aku, oiai makou a pau ma ko makou home, ua hoopuka ae la kekahi o ko makou kaaka i kekahi olelo ku ole i ka hoihoi, ke hoolohe aku na poe makua.  Wahi a ua kaaka nei, “Ua oi aku ka pono o ke Aupuni Hawaii ke lilo ia Amerika mamua o keia e noho wale nei.  Ina e lilo ana ia Amerika, a laila, pau ke kepa o kanake.”  Nu hou keia ano kanaka, me he la, na makou i olelo aku iaia e kepa, a i ole, na ke Aupuni Hawaii la i olelo aku i ua kaaka nei e kepa, ka nuku i ke Aupuni Hawaii.  Mea nana no paha a ka mea pono, hoopuka.  No’u iho,  aole i huhu mai na haole i na kanaka a pau e makemake ana e hele aku i ka hana la, oiai, he lehulehu na kanaka e hele nei i ka hana la.  Aole i papaia.  No ke kanaka no ka makemake i ka uwea, e hookikinaia kohu noloholo@a.  Nolaila, mai hilikau ae iluna o ke Aupuni.

                        A. K. keaweolouha

            Aperila 10, 1894

________________________

 

Ko Kaupo Mea Hou

Mr. Lunahooponopono:

            Ma ka la 2 iho nei, i noho ai ka halawai makaainana aloha aino o Kaupo nei, o Mr. Naehu ka lunahoomalu.  Aole i nui loa na poe i hiki mai, nolaila, ua hoopaneeia a ka la 8 mai.  Ma ia la i hiki mai ai ka Makai Nui o Hana me ka Peresidena o ka Hui Amerika o ia wahi no, no ke kakauinoa ana, aole nae he ohohiaia.  Aka, ua loaa @o he mau kauna, he poe kumukula, kahunapule, a me na poe hana aku malalo o Balauwina ma.  Iwaena okeia poe, he 6 Hawaii, 2 hapa-haole, 1 haole, 1 Pukiki, o ka nui iho aohe ae.  Ua nui ke ohohia o na kanaka i ka halawai i malamaia ma ka la S. Na P. Kamai i wehe mua na hana, a ua lokahi na mea a pau ma ke aloha aina.

            Aperila 3, ua noho ka Aha Apana e hoolohe i ka hoopii koi aie a Maikai (w) ia P. Kamai, na J. P. Sylva keia koi a ua haule.  Hoopii hou no imua o ia Aha, a ma ka Puakolu i noho ai a haule no.  Hoopii hou no, a ma ka la 14 e noho ai imua no o ia Aha.

            Aperila 3, he halawai ka ua Pi Gi ma Kipahulu, a no ka hele ole ia e na kanaka ua hoopaneeia.

            Aperila 5, ua hopuia ka Luna Auhau o Hana, J. P. Sylva, aole n@e i maopopo ke kumu.

                        Puumaneoneo

            Kaupo, Maui