Ka Makaainana, Volume I, Number 17, 23 April 1894 — Page 4

Ka Makaainana.

 

KA MAKAAINANA, HE NUPEPE OILI PULE.

 

W. H. KAPU, Luna Nui a Lunahooponopono.

F. J. TESTA (Hoke), Puuku.

 

E hoopuka mau ia aku ana i kela me keia Poakahi o na pule a pau.

 

POAKAHI, APERILA 23, 1894

 

            Ua oleloia – “aohe nu hou, he nu hou maikai ia.” Oia ka hua i loaa mai ma ka Auseteralia pakalaki mau o ka Poaono nei. Nolaila, mai uiha a kaniuhu kakou, oiai, o ka loaa lono ole mai, aole ia he poino no kakou. Malia, aia ilaila ko kakou pono, a iloko hoi o ke aheahe malie e hoea mai ai.

            Heaha ana la ka Adimerala Waka hoike i kona Aupuni? Oiai, he kanaka oia i hilinaiia no kona hoopono, kuokoa, luli ole a ewaewa ole hoi; ke kaliia aku nei no kana puana, a ke hui pu paha oia me Kuhina Wilisi, oia mai ana ke alanui o kona Aupuni e hookole mai ai no ka ninau o Hawaii, a pela no paha hoi no ke awa o Puuloa.

            E waiho malie i ke Aliiaimoku, a mai hoao wale e hapala ae i kona inoa me na lawe olelo ana a na poe puni holoholo olelo. Ma kona kulana Moi, he mea oia i laahia ia kakou, a o na poe e hoao ana e hapala wale i ko inoa me kela a me keia hana ano pili kalaiaina, he keu aku lakou e na poe lapuwale haalele loa. Ke manaopaa nei makou aohe ona kuleana e akeakea mai ai i a ka lahui mea e hana ai no ka pono o ka lahui holookoa, oiai, eia no ka lahui ke noho nei me ka hoolohe i kona leo kauoha o Ianuari 14, 1893, a i poino hoi mamuli o ko ka lahui hoohana maoli ana aku, aole ia he mea no ko kakou Alii e waia ai.

            Aohe mau lono mai Wasinetona mai e pili ana no kela hoohiki umiapuaa a na Pi Gi, a nolaila, ua maopopo ole ka na poe Amerika oiaio mea e hana ai, oiai, ua hopohopo kahi poe o nele lakou i na kakoo ana mai a ko lakou Aupuni kumu. Pela io no, ina e lawe, loaa ka poino, no ka mea, aohe wahi helehelena iki i like me ko 1887 hoohiki. Ua ninau o Kuhina Wilisi no keia hoohiki hou i kona Aupuni, a oiai hoi, ua manaoia e loaa mai an aka pane no kana ninau ma ka Auseteralia mai nei, aole nae, a pela pu no hoi ma na mea e ae i pili ia kakou o Hawaii nei, pela kana hole i kekahi mea kakau o ka nupepea Buletina o ka ninau ana iaia i ka Poaono nei.

 

KA NINAU O HAWAII NEI

            Aia no ko kakou kumuhana ke “moe malie la i ke kai o ko Haku” ma Wasinetona. Hookahi nae mea maopopo loa ma na lono i loaa mai nei, oia no ka loli hou ana ae o ka manao o na nupepa a me kea no “kapakahi Manuia” aku me ke oolea ma ke kakoo ana i ka hookoia o ko Peresidena Kalivilana kahua alakai ma keia mua koke aku. Ua pukaamaka ae o Senatoa D. B. Hila, Demokarata, o Nu Ioka a haiolelo ikaika loa ma ka aoaoa kue i ke kanawai dute a kona poai, a pau pu aku la me ko lakou Peresidena ma kana hailuku ana. No kana mau olelo kue, ua hooholo ka hapanui o na ahahui Demokarata he kipi oia i kona poai, a e pono hoi e kapae loa aku iaia mawaho lilo loa a o kona hopena aku ana no paha ia a poho hoi kona manao holo moho Peresidena no keia kau ae. Aka, e lilo aku ana no ko Peresidena Kalivilana poe enemi i mea ole, e like la no hoi me na poe Pi Gi o kakou nei i makemake ai e ki poka i ka hae Amerika. Ke hoao ae ka aoao Demokarata e hapai ae i ka ninau o Hawaii nei, o ka wa hoi ia o ka aoao Repubalika e kinai iho ai ia manao me ke ake hoololoiahili a hoopaneenee, i wahi paha e Akaka ai o na hana a na poe Pi Gi o nei a lakou e kakoo mai la ma o, a haalele nui i ka noho ana iloko o ka Aha Senate a naholo iwaho. Aohe i lilo ka hoihoi hou ae ia Hawaii a kona kuiana mua i mea no ka wa ua hala, a ua oi loa aku ke oolea o na manaolana no ka hooko pono ia mai i keia Manawa mamua ae o na wa i hala ae. Nolaila, e noho no kakou me ke ahonui, aia no he wa a hoea mai e hoihoi hou ia ae ai o ke Aliiaimoku a ma kona kulana ma ke Aupuni Kumukanawai o Hawaii nei.

 

LULI OLE KE KUPAA MAU

            Oiai hoi kakou e walea ana i ka luakaha ana iloko o keia mau la o ka inea, ka pilihua a me ka hoomanawanui paoaho palena ole no ka hopena o ko kakou kulana hoopnopono Aupuni, me ka Akaka lea maopopo ole o ka Amerika Huipuia pane no kela palapala akeakea a ko kakou Moi i hana ai i Ianuari 17, 1893, aia no nae ua Aupuni Repubalika nui la ke hana mai la i na hana pili kuloko no kona pono ponoi iho. Ua maopopo no hoi ia kakou ua Akaka ka manao o kekahi mahele o ka Ahaolelo o ia Aupuni, a o ko ka Aha Senate manao hoi koe e houlolohi a e hoololoiahili mai nei. A pololei wale ai no e like la me ka makou i hoike mua ai, aia wale no ka pau a me ke akaka a pau na kumuhana kuloko no kona pomaikai iho i ka hanaia a kaawale ae ma kekahi aoao, alaila, hooholomua aku i na hana i pili ia kakou o Hawaii nei.

            Mahope iho o ka haule a make loa ana o kela bila kanawai hoohehee sileva, ua onou hou ia aku he bila hou i aneane no e like loa ka manao me ko ka mua koe wale no ma kani hoi o ke kuai maoli ana i ke sileva a hoohana aku, ua makemake hoi ka hope e hanaia i mau Apana dala keokeo no ka hookaulike ana i ka waiwai io o na adana dala keokeo a pau i hanaia a e laulaha nei o ia Aupuni. He bila keia n aka aoao Repubalika, na Lunamakaainana Balana o Misouri i waiho aku. Ua hooholo ia ua bila la a ua laweia aku no ko ka Peresidena kakaumoa mai, eia nae, ua hoihoiia ae e ia me ka apono ole ia (vitoia), a ua ukaliia ia hole ana me kekahi palapala e hoakaka i na kinaunau a me na kumu ona i apono ole ai. A maka la 4 nei i hapaiia ai ka noonoo ana iloko o ka Hale no keia hole a ka Peresidena, a iloko hoi o ke pioloke a me ka uluaoa o na poe Republika a me ke kupaa hoi o na poe Demokarata, ua kakooia ka vito a ka Peresidena e 114 kue ia 144, he 94 i koe, alaila, lawa ka elua hapakolu e hooholo ai i ua bila la maluna aku o ko ka Peresidena hole ana.

            O ka mea nui wale no a makou i makemake ai e hoomaikeike aku ma keia manao, oia no ko Peresidena Kalivilana hopo ole a kupaa mau, no ka mea, ua olelo wale ia e kakauinoa ana oia i keia bila i mea hoi no na Repubalika e kakoo aku ai i kana kahua alakai e pili ana i ka ninau o Hawaii nei, ma kea no paha “e wauwau mai oe i ko’u kua, a e wauwau aku hoi au i kou.” A heaha ka mea i ikeia? Ua vito oia i na bila la a ua kakooia oia ma ia hole ana. Aohe oia i hopohopo iki no koua kahua alakai Hawaii, aka, aole oia i makemake iki e apono i kekahi kanawai piha kinaunau i mea no kona Aupuni e poino ai. No kekahi mau makahiki loihi, akahi no a hoohana hou ia ka vito. Pela no hoi makou e manao nei aia no oia ke kupaa mai la no Hawaii nei me ka loli a kulanalana ole, a e like no hoi me kona ano loea mau ma ke alakai ana i kana mau kumuhana a me kona aoao a loaa ka lanakila, pela no auanei hoi oia ma ka mea pili i ka ninau o Hawaii nei. E hoomau aku no ko kakou hilinai ana iaia, “o ka pono ke hanaia a haole mai a lani.”

 

UA IKEA PONO IA MAI LA.

            Eia malalo iho kekahi manao o ka nupepa Ekamina o Kapalakiko, o ka la 14 nei, e pili ana i ke Aupuni hou e na oehaa e manao nei e kukulu i o kakou nei, mamuli hoi o na mea i hoakaia aku nei malaila no ke kumukanawai hou:

            O ke kumukanawai hou i manaoia no Hawaii, mai ka nanaina demokarata aku, he keu aku ia a ka nani. Na ka Peresidena, Hope Peresidena a me ka Aha Hooko e hookohu aku i na lala o ka hale luna ae (mahele kiekie a aha senate paha) o ka ahaolelo. Na ka Aha Hooko a me na Senatoa, i hookohuia ae ia pela, e koho aku i na lala o ka hale lalo mai (na lunamakaainana). Me he la aohe wahi mea i hoomaopopoia no ka lahui, eia nae, aole loa i manaoia e nana ole loa ia aku ana lakou me ka hoomaopopo ole. Ua manaoio laulaha ia nae hoi e hoomauia aku ana no ko lakou aeia e uku i na auhau.

            O na olelo maloko o na apo, na makou iho ia mau hoakaka ana, i wahi e maopopo lea ai.

 

“HUAI KA ULU O LELE.”

            Eia no ka hoi o keia kapena o napualikoa Pi Gi kumau kekahi i kakau palapala aku nei i kahi hoahanau ona ma o. O ka paioa pilikua pepeekue no keia nana i ki hilahila ole ia Leialoha, oiai oia e hooko ana i kana nana, i ka auwina la Poalua, Ianuari 17, 1893. Ua kaena aku nei ua pilikua la ua hiki loa i kona puali ke anai aku i na puali o na Manawa, a oi loa aku hoi, i ka puali o ka manuwa Pelekane. Pela io paha, e hiki io ana no. Haakei no!

            Mamuli o ko S K. Kamakaia kapaeia ana mai kona noho lala ana aku no ka Hui Heluhelu Baibala a Kinai Hoomanamana o Kapuukolo, na kou aku la ke koikoi o ia hana maluna o kona Peresidena, D. W. Kahuakai. Ua oleloia na ke kaikamahine hapa-haole a kana wahine, e noho mai la i Hookena, Kona Hema, Hawaii i palapala mai i kona papa kolea no ka ehaeha o kona manao i ka huaipau o Kamakaia i ka “eiki pihulu” a na wahine haole, nolaila mai keia kapaoia o na makmaka la. Kahaha, kupaianaha no! Ua hemolele loa aku nei ka paha ua hapa-haole la.

            Hookahi nae a makou mea e hoomaopopo nei, mamuli o ke Kokua ana o ka Peresidena a me na poe e ae i keia manao kipaku ua akaka loa lakou he poe hoohuiaina, aole loa he poe aloha Alii a make aina, no ka mea, o kahi i oili mai ai o keia manao, he hoohuiaina maopopo ia, mai