Ka Makaainana, Volume I, Number 17, 23 April 1894 — "HUAI KA ULU O LELE." [ARTICLE]

"HUAI KA ULU O LELE."

Eia no- ka hoi o keia kapena o n-apuali.koa.Pi Gi kumau kekahi i kakau palapala aku uei i. kahi hoaliauau ena tua o. 0 ka paioa pilikua pepeekue no keia naua i ki hilahila ole ia Leialoha* oiai oia e hooko ana i kaiia haua, i ka auwina la Poalua, lauuaii 17, 1893. U,a kaeua aku nei ua pilikua.la.ua hiki loa i kona puaii ke a».>ai aku i na puali o na manuwa, a oi loa aku hoi, i ka puali o ka uianuwa Peiekane. Pela io paha, e hiki io ana no. llaakei no ! Mamuli o ko S K. Kauiakaia kapaeia aua uiai kona nohu Ula «na aku no ka Hui Heluhelu Baibala a Kinai H«omauaiuaua o ua kau aku la ka koikoi o iu hana mak\ua u koua Peresidena, D. Kahuakai. Ua oleloia na ke kai«:aniahme a k«ua wahina, e noho mai la i Ho®kena f Hawaii i palapala mai i kona papa kolea no ka ehaeha » konu martiio i ka hwaipau o K:t:nakain i ka pihulu" a ut w*him» haoh% nokila aia; keia kapaeiu o ua auakaiut»ka !a. -Kahnha, kupaiaualia uo; Ua loa aku nei ka paha ua hapa*hao!e !a.

Hooknki aae a iuakou me« e hoomaopopo u«i, mamuli o ke kokua a&& o ka P*resicUna * me wa po* ē ho \ keU iu*u*o kipuku ua nk*ka lot Ukou he po« «Loahuininei, aol* lo* he &I0I1& Aiu & nmk<*« 6i(i«, uo Va 111*4*, o Va>\? i ot!i u\i\\ ai o keU mniuo, he hoohuiaiu t ia t mai

ke kane 110 aka wahiue. Nulaila, be ooea makehewa loa ko Kaliuakai hele aria e pule hoopanipuui i kahi o ke Aliiaimoku a e pono no e kapaeia mai oia mai ia wahi niai. Maiia, be kiu-paha kona an® e hele hoopalaimaka neiimuao ke Alii. Kiola loa iaia!

Noho nui iho nei na Pukiki a hookahi ka lualai like ana iioko o ka Ligi Amerika, a ike nui iho nei ka ua poe kauwa la o ka laweia ana mai i o kakou uei eia lakou ke wahi a ka oieloia, pipika nui aku uei ua poe la a hookaawale ia lakouiho mai ka Ligi aku. No keaha 1 a hoi keia manae? Ua lai like hoi ka walea ana. Auwe no ka t hoi oukou, e na mamo uwi waiu o \Vaikakalaua ! Ina ōiikou e mokuahana sna, aole e toaa ana na apana palaoa a me na pine hoouakulu opu a hoohemo inakani ua oukou. Pstauero !

Liu wale ae uei na la i aui ae, aohe hoi he hoololi ae o ua poe oehaa nei i na inoā Alii'o na ē Lke ine ka mea i £alahea wale ia a3 mainua aku nei, Heaha la hoi ka hewa ke hooleli ia ae, a psnei hoi kekahi mau hoololi a maKou i makemake ai; Ia Alanui Moi i Kolekaaka, Moiwahine i Knmahumahukole, Kaahumanu i Hakipuu, Likelike i Lualii, Paoahi i Kuieaeauli, Konia i Ēikipihulu, Luwalilo i Kuauau, Liliha i Leheiehe, Piikoi i Pikolkoi, a pela aku a kuapapanui wale. Hewa ianei hoi ia la ?

Loheia mai he elua no ka wahi kauna uhane i loaa a i puni i ka Kahikina Keiekona mau apuhi ana ma Koolaupoko aenei. A malia, ua hei hou mai nei paha, Mai oi loa aku kona pono ina oia i waiho malie ia hana ekaeka a hookuii aku uo hoi i>a kahi poe e ae e hana aku, a i ole hoi i«, e noho maliē aku ti® «■> ai kamano me ka ohla, alaila, ola no keia mau la.

Na kekahi nupepa o Kapalakiko i lioike mai aei i ke kuimi o keia huli hoi ana mai nei o Kakina Lualii, no ka makemnkē

ka o Kolekaaka e hoololi ae i kona Aha K\ihina, oiai» ke ike aku pei ka oia i ka poino aia niamiiH pono mti. O «a o Luahi aei ka i manaoln i K«hiwa Kakiaina, * » K«!e Kaaka ae hoi f ia moopuna a Kankn O'iolekala, i Loio Kuhiua rai kahi o Kuamwi. Auwe m kā hoi «» e mahae ana ka hoi ka pili anaNOina koiohe o Waolawi, keoiaio nae hoi keia lono m la. Ma Kapalakik» mai nei f i kala © ka i rt kn ai no kek awa» ua īho at> o Konola

Sooa i kai oka uwapo e haawi ai i kona aloha ia Lualii, a ua hole ao hoi a paihi me kona aahu aliikoa hou. Ua ike aku nei ka paha oia i ka aoao kupouo e kau ai o kana pahikaua. laia i hoea ae ai uia ka uwapy, ua hoohikileleia a heopuiwaia hoi ka lehulehu, a nmnn akn a uamu mai, a mahope iho o ka maopopo aiia o uk holoholona ohule la me na umiunn aoao loioa, ua nahoio ae la he aka ano pahenehene mai kela a me keia pea, a pau pu me na poe & luna o ka inoku.' 0 kamalii hoi keia, ua haawi ae lakou he huro anu uoua. Me he la ka ua hilahila ua o Lualii (koe o Kakina) i keia hoike o ka hawawa o ko lakou pukaua p'ookoi, a hoole pāha aole oia ke poo oihaua ae o ua olalau la.

Ēa, huai' e aku la 110 ka ike ba oua ole loa 'h i hoounaia aku nei e ao ja ike, a hoike okoa 110 hoi ka hawawa u ko Waolani poe, E jiulhieneliene wale ia uo a e pono, he puni hooio me na aahu i kupano ole no ia holoholona a me na olohe eae o lakou'. Nui ko lakou pahenelieue i ke au o ke Aupuni Moi, eia o lakeu nei ka oi loa uku o ka makahehi i na pilali, na malina, na pihi keleawe a me na mea e ae e' paihi «i o na aliikoa. Ku iho la «ae hoi ia lakou la, "nini'u Molokai t poahi Lanai" i na poo loiokaa o lakou.

Oka hula Hawaii no ka ka mea oi loa a ko Kapalakiko poe e hele nui la e makaikai. i ke kahua Hawaii ma ka Midiwini Fea, a oka mea ninau hookahi ia no ka ia e na poe makaikai ma ia kahua hoikeike. Mea ole ke ino, ka lapuwale a t»e ke ano pelapela o ia mea ia Lualii m», hookahi no mea nui'.o ka hua e loaa niai atta no ko lakou pomaikai ma ia hana. Pouli okoa na niaka o Lualii Kakina la, aohe hoi he nana ae i ke kue|o lakou mikanele ia ano hano, 1 E ole nae hoi ia t ola lakou, aai okoa no i ka io ilio 1«, M&uu Hilo la !

kupamnuha no mi mm au, a no keaha mai uo Ia hoi ka nioa | e ole ai, Vh ka ae ik* puali puhiohe Pukiki ē haua* kuli «e i po l u Puk i ha.U, | ma ko lakoti wahi raa k«ona ; *"* I Waikakalaua malnlo inai o Puo-'j wainu. Aoio ī k« auwiaa .la, f aka, i ku po, a ua h&imH ua poe ! kuapaa U u ka lahni H» waii \ uku ai i uh uku nu>ku p« lakon ' e hiki mni ai uinei hookiuiua , q\u ia r\ Oia i\«e» pu!ui h<»i, no lakou ihm ih poo uhahiholo, no - lailn kn mea * a<u« «u \ >ha i ln>i ahe oueu ona poo heiao

lele a me na ahahui a lakou e kae aku. He halawai kalaiaina hoi ka ua poe la ma ka halehao paikau ma Haimoeipo i ka hora 2 o ka auwina la o nehiuei, aohe no he eu ae o 'ioikannle ma a me na ahahni e kinai, Malia no hoi ua puhiohe nui hou ae no i k© ahiahi nei, aohe nae hoi i akaka ia makou.

Pelwlei ka Holomua i huai ae ai i kela poē i koho kue ai i ka olelo hooholo a Alii E C. Mak«polena, i waiho ai imua o ka Ahaolelo o 1892 rna ka )a 2 o lune, e pili ana no ko Kuhina Kiwini hoopuka i na olelo ka aiaina kue i ka hookoia oke ka'iawai ma Hawaii'nei ma lja'la 30 o Mei aku, ka la hoohiwahiwa i na he kupapau, iaia i haiolelo ai ma ka ihna o Maemae e pli ana i ka hopuia o Wilikoki ma. 0 ka wa ia e o-u ai i ka maka o ke kipi hookahuli. a hoohni anpuni, eia nae v puni akn nei na hoa Hawaii o ia kau Ahaolelo i na olelo a Bnki, Nawahi, K<imaiioha. a pela aku. Makau lakou o huhu o Amerika Huipnia a pau ke alolia ana mai ia Hawaii nei, aohe nae hoi he hoike oua poealoha aina nni walela 1 keia wa i ko lakou aioha ain a aiaio ia wa. Halahu no hoi ua poe makapaa. Kakoo makou i ka Holomua ma ia manao, aole nae hoi i na olelo ano olē iloko o ia kuku.umanao. a me lakou aku ī.o u.

Imua ae o ka Ligi Amerika i ka po Poaliaiu iho la Wells i pau .0 ka „Mokuaina 0 Tiriginia kuhi i haiolelo ni, Ua lioike oia i kona kokua i ua poe pakaha o kakoa uei, u ma ke auo 11111 hoi 0 kana muu olelo, me he la aohe o Ilawaii uei maa pono i kupouo iki e makuhehiia. tJa ao aku no hoi oia ia lakou e lāwe .ika h©ohiki, oiai, aohe e poino ko lakou kulana lahui Amerika ke lawe ia hoohiki. xV ke pau ia, alaila, e kaka!i malie, aohe waiwai e loaa mai aua manmli 6 ka pupuahulu Mahaoi no hoi nei kuewa, 0 Vike no hoi me ko lakou ano uiau, <» ka nianao ana aohe o H&waii nei uiau pono, Ileaui, hele pela '

Pii'un loa ua wuhine haole o ka Mi Hoolo Waioiia Karis(iano Wahin* v i nu lona o kn nsa holo Hawaii o kola "Aha&ina o n« Lnhui/" i malamaia h nno kok* iho nei, )s t:> me» 1 I nei» no ka meu, «> ka tnpanui # na dala, na loau mni mamuTi »> ke kouiiu an* o kokiihi nu\. inu Jiiama Ta olelo ae wahine huolo no ua hoi U iua iho Ih i loaa ai ke «Jahi ma ia m he moa pono no e uo nn IlAwaii, i ka Hmik- V Ao~h:ue

Kapiolāni, i mea ka po lakon e 'i: ai ao i kn mea i loaa mai manuili 0 na hana kuai waiona oia a.no ae la, a he mea hoi ia no lakou e hilahila ai. Aohe ia he hewa, haawiia aku paha no i& iiome hoopomaikai i aa inakuahine Hawaii, a 1010 pae hoi ua wf a uie na.kane Hawaii i komo nku e'kokua a e lawelawe pu.i jka hana, e laa o Mrs. Haalelea, Keoni Kamak< a pela aku. 1 ke kokua wile n,o paha kahi, a laa ka makaia la l

Fo F<»aono nei i p?u ka iawe iioohiki a hoopaa inoa ana no ke koho balota eleie i keia kolu ae,-Mei 2, a ua loaa he 1,508 poe no keia apana o Kona uei. Ua pau na ioea Pi Gi ika hooiiiki no ia, lakou iho, a koe hookahi o MamaEtnaLuse hana piula, mamuli o ka like ole o kona maiiao me koua mau hoa oka poai pakaha iike. Eu, no ka hoi oia. lwaena o keia heluna, he 400 paha a keu na Pukiki, malalo mai o. 200 Hawaii, 200 paha poe paaua no ke Aupuoi* 400 paha poe koa a kolea kauahua, a o lakou ma ae no aoi ke kōena iho. lioko ©ka hookikinaia o na, Hawaii e noho haua nei malalo o >a haku Pi Gi ua oie loa no ka hoi ka hauua o ka iakou uiaunu, a ua oi loa aku oo aina, aioha lahui a me ke aloha Alii. Oia no ko kakakou peao loa.

Hookahi la hoiookoa, i Poaha Uio la, a na loea hemolele a pakaha wale o kakou i noho ai e hoohok» i ka Bi!a Haawina, e hoomahuahaa ana i kahi a e hoemi ana lioi 1 kabi. No kkou iho, no na pilikana a me ua hanaiahahu ka A i ka pule hoi i pau I ka la 1S nei, ua lilo aku he $12,000 o a& bon a. a he $'240 ka » pehu hou ae la no \ u ait lahui a ka huina o $3, a ke $226.594,83 hoi no na lilo o ke Aupuni Kwikawa. Ai huō i kfc pak:ko !a. ai aka iii&uualii, & ka puka. ai a »:a paa, ai a ka hemo. a ai a ka hewahewa! Auwe heheue 1 ! No ko aiakou ike uo he poue a he liiAiUi ud h&ua o k& h*Uv\ai luakaaiuuua o ku yo tW Kahi, U 9 uei, noiaila m*i ne ke kumu o ke kakov auu t &cle uo ia kumu e ae e like U me ku ka ohule poohiha a me Wu*lii walenai o «Ka Leo o ka Lahui/' lm\ i makem»ke K,t Uo e &kk« aku in makou iloU o kt> ukou **»* »«* ka Holounu, u* makaukAii mau miikeu & &O Ue wa e hik) ai ia Ukou ke ho«p;o umi, a iua oua oieio piLkmo aita i iinoua» a ka nukeu IiUiUOMi l©*