Ka Makaainana, Volume I, Number 18, 30 April 1894 — Page 3

Page PDF (872.43 KB)

This text was transcribed by:  Kimo Auld Wyatt
This work is dedicated to:  to Marc

Ka Makaainana.

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 30, 1894

 

NA PALAPALA.

 

[Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, aia no maluna iho o na poe na lakou kakau mai.]

 

Mai Puni i ka Wahahee.

 

Mr. LUNAHOOPONOPONO:

            Aia ma ka Nupepa Holomua Puka La o ka la 26 o Maraki, 1894, ua ike makou i ka hoolaha a ka mea i huna i kona inoa, malalo o ka maka’u wale, nona ke poo manao, “Pi na lae o W. S. Maule me J. K. Lanialii,” maloko o ka halepule o Waihee i Mar. 18, 1894.  O makou, o ke Kula Sabati o Waihee, Maui, e noho Kahukula Sabati ia ana e W. S. Maule, ke hoike aku nei makou i ka mea oiaio, i hanaia ma ka la Sabati, Mar. 18, 1894, penei:  Ma ka pau ana o ke ao ana o na kumu papa i na haawina e aoia nei i na Kula Sabati a puni ka Paeaina, ua hoomaopopo mai ke Kahukula Sabati i ka ninau i hoopaneeia a kekahi haumana, oia o Mauiloa.  A penei ua ninau la – Heaha ia mea he uhane, iloko o ke kino o ke kanaka?”  No ka hiki ole i ka mea nana ka ninau ke pane i ka haina, no laila, ua waiho laula mai ke Kahukula Sabati i keia ninau i ka mea hiki ke pane.

            O ka mea i hoike mua i kona manao no keia ninau, o S.E. Kaleikau, a penei kana haina no keia ninau: “Oia ka noonoo, ka ike, ka naauao, e like me ka lunaikehala iloko o ke kanaka.  No laila, o kela uhane iloko o ke kanaka, he hapa no ia o ke Akua.”  Ua kokuaia mai keia haina e kekahi malihini i hui pu me makou ma na hana Kula Sabati o ia la, oia o C. M. W. Kanui, mai Naalehu, Kau, Hawaii.  A mahope o kela manawa, ua ku mai iluna o J. Kealoalii a olelo mai, ua like no kana haina me ka Kaleikau, a olelo wale aku la no i na mea pili ole i ka ninau imua o ke Kula Sabati i keia manawa, e like me keia- “He mea hiki ole keia ke noonooia, a ina e hookui mai kekahi mea me na mea i oleloia ma keia Palapala Hemolele, alaila, na ke Akua no e hookui mai iaia.”  I kela wa olelo mai o W. S. Maule, “Ina ua like kau haina e like me ka Kaleikau, alaila, e noho oe i lalo.”  I kela mau minute ua hoomaopopo makou a pau, ua nui loa kea no opulepule iloko ona (J.K.K.), oiai, e ohikau wale ana no kona waha i na olelo e like me ka mea ua pupuleia, i kupono e hoomaluia ma ka Hale Pupule ma Kalaepohaku.  A mamuli o ka papa ikaika ana o ke Kahukula Sabati a me ke anaina no ka makemake ole i kana mau hana hoohaunaele, ua hoka oia, nolaila hopu iho la i kona papale a hoi aku la i kona hale e sleep.

            Mahope o kela manawa, ua makemake ke Kula Sabati e ike mai ke Kahukule Sabati i kana haina no keia ninau, a penei kana pane: “Ke mahalo nei au i ka nui o ke naauao o ka poe nana i hoakaka iho nei i na mea pili i keia ninau.  O ka’u e pane nei, oia no kekahi hapa o ka Uhane Akua i komo iloko o ke kino o ke kanaka – oia ka noonoo, ka naauao a me ka ike.  Pela ka hoike ana o na poe naauao ma ka buke Wehewehe Huaolelo Baibala, a pela no hoi i hoikeia ma Kinohi 2:7, i ka wa a ke Akua i hana ai i ke kanaka mua.  “Hana iho la o Iehova ke Akua i ke kanaka, he lepo o ka honua, a ha iho la i ka hanu ola iloko o na puka iho ona, a lilo ae la ke kanaka i mea ola!”  Pela no i oleloia ma Kinohi 6:3: “I iho la o Iehova, aole e hoho loa ana kuu Uhane me kanaka, no ka mea, he kino no ia, aka, o kona mau la ma keia hope aku, he haneri makahiki ia a me ka iwakalua.”

            Nolaila, aole e like me ka hoike ana a ka mea pee iaia iho a olelo ae ka waha imua o ke akea i ka mea oiaio ole, o ka hana ana o ke Akua i ke kino o ke kanaka mai ka lepo mai ma ke kahakaha ana, a ha iho i ka hanu ola, oia ka haina a ke Kahukula Sabati o Waihee, no kela ninau i hoikeia maluna.  Ina paha e olelo ae oe, e huna inoa o kau haina ia a e kupono o oe ke alakai hupo, me ke kauoha ae i na Kula Sabati a pau o ke ao holookoa.  Kohu ole.  Ina oe e olelo ae, mai hoolohe mai na Kula Sabati a pau o kea o holookoa i kou ike ole, a me ke alakai ana o ka mea pupule, no ka mea, aohe o makou hilinai ia oe a me kou paalalo.

            No ke Kahukula Sabati o Waihee, Maui, oia o W. S. Maule, he kanaka naauao, he maikai, he hoopono, he malie kona ano.  He alihikaua ia i kupono no makou i na la o ka Hoike Hui o na Kula Sabati o Maui Waena.

            Ke hooki nei makou i keia.  A ina e pane hou mai oe, alaila, ua makaukau makou e hooinu ia oe i ka wai huihui o Eleile, e haukeke ai oe a opili.

KULA SABATI O WAIHEE.

Waihee, Aperila 7, 1894.

 

Pane ia C.K. Pa o Makawao.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO:

            Ua puhi ae o C. K. Pa ma kou helu 14, i kona leo hauapilo, malalo o ke poo manao, “Na Hawaii ili ulaula kue Moi.”  E aha ia ana no la o leo hanapilo a heaha la kea no o keia aeahaukae?  Ke hoike nei au i ka mea oiaio, he aeahaukae oia mai Hawai‘i mai a noho ma Peahi, loaa ka wahine a noho malalo o ka malu o ka wahine ma Pauwela, a ke hoino nei nae i na poe kuonoono o ka aina, a olelo iho la he poe kue Moi.  Kupaianaha no hoi keia aeahaukae.  Hele aku nei i Honolulu a kipakuia mai nei mai ka noho makai ku huina ana, hoi mai nei e hoeueu i na kupa o ka aina i kana uko ole.

            Heaha la ko ia nei helu waiwai, a i aha ia mai la oia e ka mea hanohano H. P. Balauwina i puka ai kana mau olelo ino?  He mea oiaio kela a ua o Leonui i hoolaha ai e pili ana i ka papainoa i kaku ai no ke kakoo ana i ka pono kivila o ke kanaka, aole no ka manaoino i ka Moi mau hana ino ia makou?  Aole loa.

            Me ka minamina nui no hoi au kuu makamaka no ka loaa ole o ka noonoo maikai iaia, a hapala wale i ka inoa o na kupa kuonoono o ka apana.  Aole no hoi au i manao e pane i keia mau olelo oolea iaia, aka, ua hana ka hoa i ka mea ku ole i kea no keonimana, ua hapala pu aku oia i kona hoa kahuhipa.  He kahuhipa no keia kaaka, i ke Kula Kahunapule he mau makahiki, aohe nae he pala o ka maia.  A ua lohe mai au i hoi aku nei me J. M. Poepoe i ka ao loio, a ua kii  i laikini loio nona a ua olehaia mai, nolaila, hoi mai nei i kuaaina nei e imi wahi hana ai.  He mea pono ke kalai maluna o ke kahua oiaio.

            He kanaka hookohukohu Karistiano keia, aka, ina e hapapa aku i kona mau kuono he hoomamao oia e like me ke akule.  Ua noho Kahukula Sabati no Haike i ka 1893, a mamuli o kona hele malu me ka ui ole i kona mau hoa, ua kaiehuia oia mai ka oihana aku.  O ka hua ia o na hana hookiekie.  Nolaila, a i manao oe e pane hou, e loaa no au ia oe ma Home Laulii, he makehewa ka hoopiha opala ma ka nupepa.

            ILIULAULA.

            Makawao, Apr. 7. 1894.

 

E Pule wale no Oukou, a Aole e

 Ae mai ke Akua.

MR. LUNAHOOPONOPONO:

            Ma kekahi o na La Pule o keia mahina, ua haiolelo ae o G. W. Waiau maloko o ka luakini o Pukaana, ma Hookena, Kona Hema, Hawaii, imua o na hoahanau me ka ikaika, e pili ana no ke Aupuni hou e ku nei i keia manawa, “a,” wahi ana, “o ke Aupuni keia e mau loa aku ana.  He Aupuni i hana lima ole ia e ke kanaka.”  Ma keia haiolelo ana, me he mea la e koi mai ana i na poe aloha aina e kakoo aku i ko lakou Aupuni Pi Gi, a ma keia haiolelo no, ua hooiloilo mai la oia i na hoahanau haipule oiaio me kela mau huaolelo a ka hoonaukiuki e kau ae la maluna.  O ka manao nui ma keia haiolelo hoonaukiuki i na hoahanau, oia hoi, e lilo na hoahanau aloha Moi a aloha aina i poe kue aku i ko lakou Moi a me ko lakou aina.  O keia Rev. G.W. Waiau, aole no e kala oia i kue ai i kona Moiwahine Liliuokalani, mahope koke iho no o ka hookahuli aupuni o ka la 17 poina ole o Ianuari, 1893, a na oukou ia e nana mai e nana mai e na kahunapule e like me lakou nei ma ae.  I make no la hoi o Pamano i ka io ponoi, pela no hoi lakou nei.

            F. B. HANAKAHI.

            Honaunau, Kona Hema, Hawai‘i, Apr. 23, 1894.

 

Hoike Make o Maraki.

 

Iloko o ka malama i hala, ua hiki ka nui o na make o Honolulu nei i ka heluna o 45, oia hoi, he 21 kane me 24 wahine, i maheleheleia iwaena o na lahui like ole, penei:  Hawaii 27, Pake 7, Pukiki 8, Iapana 2 a he 1 o na lahui e ae.  Malalo o 1 makahiki he 9, malalo o 5 he 3, malalo o 10 he 1, malalo o 20 he 1, malalo o 30 he 10, malalo o 40 he 2, malalo o 50 he 4, malalo o 60 he 7, malalo 70 he 5, a he 3 maluna aku.  Iwaena hoi o keia huina make nui, he 7 poe i lawelawe lapaau ole ia e ke kahi kauka lapaau.  Peneia iho ka hoakaka no ia malama hookahi iloko o elima makahiki: 1890, 74; 1891, 63; 1892, 48; 1893, 51; a i 1894 iho la he 45.

 

            He 1,000 kapuai ke kiekie o kela wai hu o Puumaneoneo, ma Kaupo, Maui, malama ae o ka ilikai, aole hoi e like me ka makou i hoolaha mua aku ai.

            No kahi wa i hala ae ka waiho mai ana o J.P. Paka, keikikane hiapo a ka Mea Mahaloia S. Paka, a ke pii mau nei kona oluolu.  Ua puka hoi iwaho a he holoholo kaa mau ma kea no hoolanalana.

            Eia o loko o ka Hale Leta ke hoomaemae hou ia nei.  E hana ia aku ana i alapii ma ka aoao ma Ewa, mai mua aku a pii iluna, a e uwaiia aku ana ka Banako a me ka Oihana Kikoo Dala iluna, i kaawale ae hoi o lalo no na hana e ae o ia oihana o ke Aupuni.  Iloko o Iune ae nei i manaoia ai e makaukau.

            Ua hoi mai nei o W. Poata Boide, Hope Kanikela-Kenerala o Amerika Huipuia, a me kana wahine, me ka maikai o na ola kino, ma ka Auseteralia o kela Poaono aku nei.  A o Kikila Balauno no hoi kahi, a me ke kuukuu pono ole iho a hakalia ole, ua hele koke oia e lawe i ka hoohiki.  He poe kamaaina e ae no kekahi i huli hoi mai la.

            He mau la i hala ae, ua hele aku kekahi mea kakau o makou nei e makaikai i na mea i hana ia e na haumana o ke kula ao olelo Enelaui o Kalihi waena, maluna o na papa eleele a me na hana lima, a ua ku maoli no i ka anoi a me ka mahalo.  Ua hoike main a hana i ka eleu maopopo o Miss Aganu, ke kumu poo, ma kea o ana i na opio Hawai‘i.  O keia Miss Aganu, he makuahine ohana oia no ko makou makamaka, G. C. K@niona.