Ka Makaainana, Volume I, Number 18, 30 April 1894 — Page 4

Page PDF (843.12 KB)

This text was transcribed by:  Betty Yang Green
This work is dedicated to:  Awaiaulu

HONOLULU , OAHU, POAKAHI, APERILA 30, 1894.

 

 

KA MAKAAINANA,

HE NUPERA OILI PULE.

 

W. H. KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono,

F. J. TESTA (Hoke),

Puuku

 

            E hoopuka mau ia aku ana i kela a me keia Poakahi o na pule a pau.

 

UKU O KA NUPEPA.

No Hookahi Kope                                                       -           $ .10

No Hookahi Malama                                                   -           $ .25

No Ekolu Malama                                                       -           $ .75

No Eono Malama                                                        -           $1.25

           

Ina e hookaa e ua ia, penei iho ka auhau ana:

No Ekolu Malama                                                       -           $ .50

No Eono Malama                                                        -           $1.00

No Hookahi Makahiki                                                            -           $2.00

 

UKU O NA LUNA NUPEPA.

6 Inoa                                                                          -           $ .15

10 Inoa                                                                        -           $ .20

Maluna aku o 10 Inoa                                                 -           $ .25

 

            He pepa uku ole ka ka Luna ina e oi aku mamua o elima inoa ka nui o kana poe lawe.

 

POAKAHI, APERILA 30, 1894

 

KO HAWAII KULANA MA O.

Oiai no hoi kakou eia no ke walea nei i na ea o ko kakou nei aina me ke kakali hoomanawanui aku no ka Amerika Ahuipuia pane i ka palapala akeakea a ke kakou Moi, ua ulu ae he kumu uiha a uluhua ne keia ulolohi o ka hoea koke ole mai o ka pane aku nei, ina paha no kakou, a i ole ia, kue mai paha ia kakou.  Me he la, i ka makou hoomaopopo iho, ua pololei no paha na mei i olelo wale ia na Senatoa Mogana i olelo ia Kakina, a na ua o Lualii hoi i na Pi Gi maanei, no ka mea pili i ke kumukanawai hou o ko lakou Aupuni Repubalika kuokoa, ka hoohiki a hoopaa ana i na inoa, a me ke koho balota aku hoi no na elele e hana ai i ke kumukanawai i paka mua ia a nakeke na au.  Ke hilinai nei makou i na mea i olelo wale ia no ua eleloia mai i ua o Lualii e ua Senatoa la no, e hooikaika lakou i ko na Hawaii hoohiki, hoopaa inoa a koho baleta, a i huli nui aku na Hawaii me lakou, alaila, pono lakou; aka, i hookananuha, alaila, poino nui a aohe manaolana ana i koe, a e ahona no e eu ae a ku a hele a haalele loa iho i ke kulana a lakou e paa nei me ka hoekepue hookohukohu.  A oiai hoi, ua nele ka apo nui ia o ka lakou maunu ekaeka e ka lahui, ke manaolana nei no makea e like ana no ka nele i ka la koho balota ae, a e lile uui ana ka lakou mau hana i mea hoomakeaka.  Oia no paha kekahi kumu e ulolohi mai la ma o, e hoolauwili ana i loaa ai he manawa e loheia aku ai no na hana maanei, a oiai hoi, ua Akaka lea ko lakou nawaliwali a like ole me ka lakou baanui no ko ka lahui kokua, ua ahona lakou e ku a hele loa aku mamua ae o ka hoohilahilaia, ke ike loa ia aku ka puana o na hana, alaila, ua maopopo lea no ka lahui ke kulana o keia mua aku, a no lakou oehaa aku hoi ka hilahila palena ole e kakali mai la a hoea mai.

 

KE AUPUNI HAPAUUKU.

            Ua pau ae uei ka hopena o na la lawe hoohiki auhuhu a hoopaa inoa koho balota no na elele hana kumukanawai a na oehaa ole wale.  Ma ka heluna o na inoa i paa no na apana kohe elima o Honolulu nei, ua ike maopopo lea ia ko laou nawaliwali naalele loa, me ko kakou hoomaopopo iho no nae ua aeia na malihini i noho ianei no hookahi makahiki, a o na poe koa a me na makai haole kuewa i hoea mai mamua aku o ka la mua o keia makahiki.  O ia haawina like no me ko Honolulu nei, oia no ka i loheia mai main a apana e aku o Oahu nei, a eia like no hoi me na mokupuni e ae.  Ma kela a me keia wahi ua hoohoka maopopo ia lakou, ne ka mea, ua uuku loa na Hawaii i puni ia lakou.  E hoomaopopo iho kakou i ko Honolulu nei poe i paa nui iho la na poe i koho balota iloko o 1892, a peneia iho ia:

 

                                                1894                1892

Apana 1 …………………      321                560

Apana 2 …………………      303                589

Apana 3 …………………      476                663

Apana 4 …………………      233                513

Apana 5 …………………      174                425

                                                -------               -------

                                                1,507               2,750

                                                                        1,507

 

Emi o na poe i hoopaaia i 1894

            Mai na poe i koho i 1892 …………   1,243

 

            O keia ae la ka puana oiaio o ka moe no ka nawaliwali maopopo o ua poe oehaa nei, a lilo hoi ke kaena ana a ka Ahahui Hoohuiaina, ma o kekakauolelo la, i palapala ai i Iulai 9, 1893, maka pane ana i ka Kuhina Balaunu noi, he 5,500 a oi aku na poe i kakauinoa no ka hoohuiaina malalo o na eheu o ia hui, oia hoi, he 1,218 Amerika, 251 Beritania Nui, 1,022 Hawaii, 2,261 Pukiki, 351 Geremania, 69 Norewai, a he 328 o na lahui e ae.  Ua maheleheleia ka heluna i hoopaa no Honolulu nei, ma kea no o ka lahui, e like me keia malalo iho, penei:

 

Hawaii piha a me hapa …………….  185

Na haole i hanauia na Hawaii nei …   101

Amerika Huipuia ………………….   390

Beritania Nui a me na Panalaau …...  195

Geremania …………………………  120

Pukiki ……………………………...  418

Na ano lahui e ae a pau ……………  98

                                                            -----

                                                            1,507

 

            Ma keia ae la e Akaka lea ai o ka lahui Pukiki ke koo ikaika o ua poe pakaha nei, a me he la ka hoi no ia poe kuapaa keia aina.  Kea a aku nei nae hoi makou he pomaikai ana ku loaa ia lakou o 1,000 Hawaii, oiai, ua oi loa aku ka aaka o na oiwi ponoi o ka aina nei ma na apana kuaaina, a e haule pahu ana no hoi i Milu ke kaena a ohi hapuku wale a ka Ahahui Hoohuiaina, e like hoi me ia i hoaiaiia mamua ae, me ko makou panai pu aku no hoi he uku ana ka loaa o ka 3,000 poe i lawe i ka lakou apu auhuhu awahua o ke kumakaia maopopo i keia aina.  He ku i ka hilahila a me ka hoopailua keia hana a oohaa ma a ke hooki nei hoi makou i keia mau hoomaikekike ana, me ka manao e hilahila nui ana lakou a kualana ae na houpo, o ka luai mai no hoi ka hopena a ku ka ea i ka ua mea o ka nui o ke ahua e hoopailua io ia ai.

 

E HELE NO E KOHO!

            Oia no ka makou e ao aku nei i na hoalahui i like ole mai ko lakou manao me ko makou, ma ka ka pili i kela hoohiki kumakaia, a i koe no hoi he wahi aweawea aloha i ka aina a i ke Alii a kakou, “ka luhi o maua me ia nei,” a i lawe wale no hoi i kela olelo hoohiki i mau ai ma na oihana, a mau pu no hoi me kahi o o keia mau la makaponiuniu – kahi ai a me kahi i’a, “ka berena a me ka waiubata.”  Aole hoi makou e ao aku ana e like me ka mea i oleloia mai ia makou, ua ao aku kekahi o na loio Hawaii alakai i ko Ewa poe, ma kela halawai akea ilalo o Manana, i ka auwina la Poaono, la 21 nei, oia hoi, e noho malie na poe i hoohiki a mai hele e keho i ka la koho.  O ka makou hoi, e hele no e koho.  A oiai hoi ka mea koho ma ke keena malu no ka lioailona ana i kona balota, aia wale no mawaena ona a me ka Mea Mana Loa ma na laui kiekie, o laua wale no ke ike ana, e hoailoua ole i ka balota, a i ole ia, i hoailona ole (0) wale no, kohu poe hua kaka a pau, a i ole ia, i kekahi kaha e ae paha e pono ai a kielaia ka balota, alaila, opiopi hou iho e like me ka haawiia ana aku e ka Lunahoomalu o ka Papa Nana Koho Balota, lawe aku a haawi i ka hoa o ka Papa Nana iaia ka hoomalu ana o ka pahu e like me ia i opiopiia, ku malie iho a kome a haule ka balota iioko o ka paho, oiai, aohe kuleana e weheweheia ae ai e nana i ka mea i hanaia e ka mea koho; a ke pau ia, alaila, hele loa aku.  Me ia auanei hoi e emi loa mai ai na poe koho, a lilo hoi ka nui o na balota kiolaia a hiki ole ke heluia i mea hoomakeaka loa no keia au.

            Ua ulu mai keia manao ao ae la mamuli o ke makou lohe ana a me ka hoemaopopoia ana mai hoi eia ka he heluna nui o na Pukiki a me na lahui ili keokeo e ae i kakoo i na oehaa i hoihoi ole i ka lakou mau ahe hana kapulu, a nolaila, ua manao nui ka ia poe e hookomo i na balota hoailona helu ole, a i ole ia, i na balota i hoohaukaeia lilo i mea e hooneleia ai o ia mau koho ana.  Heaha hei ka hewa ke hana like aku pela a i hookahi hoi ka hoolilo ana ae i keia au koho balota oehaa i mea no na nahauna o keia mua aku e mooieloai a e hoomakeaka ai.

 

“HUAI KA ULU O LELE.”

            O ka hana nui a na Pi Gi o keia mau la iho la, oia ne ka noho ana o ko lakou Ahaolelo no elua la, Poakolu me Poaha, e noonoo a e hoawiwi i ka hooholo i ka Bila Haawiua.  Ua mau aku la no he uku haawina ne ke Aiii ka Moiwahine Kanemake, Pela no hoi me na uku o na Kuhina, ua mau no, aohe i hoemiia, i Akaka ai hoi ko lakou manao ai pakiko io, oiai, he poe loaa nunui wale no lakou a pau.  O ke Kuhina o ko na Aina E, he loio ne ka Ona Miliona; Kuhina Waiwai, he luna nui no ka banako o Bihopa Ma a he agena hoi no ka waiwai o ke Alii B. Pauahi Bihopa; Loio Kuhina, he agena no ka waiwai o ka Mei Lunalilo; a koe paha ke Kuhina Kalaiaina, he luina holomoku oia, aka, oia ka luna nui o na moku o ka Hui Mokumahu Waila.  Ina i haalele nui ae i na uku, Akaka lea la hoi ke aloha a me ka makee, a me ke ake io no e ai pakiko, aole hoi e ai pau, ai hewa a ai lalau i na loaa o ka lehulehu.

           

Ma kekahi mau haawina dala i hooholoia, ua ikeia aole o ke kulana a me ka oihana ka mea i nanaia, aka, o ke kanaka e noho ana ma ka oihana.  Nolaila, mamuli o ia i hoopiiia ae ai na uku o kekahi mau kulana a hoemiia iho hoi ko kahi.  He $60,000 paha a oi aku ka emi iho o keia Bila Haawina i ko ke kau Ahaolelo o 1892, pela ka oleloia, eia nae, aohe makou i ike iki iho he wahi haawina kahi no na koa ole wale a lakou.  No keaha hoi keia?  I mea nae paha e nalo ai ia hana hoonuililo a lakou.

 

Aohe ne hoi he wa a make loa ka puali puhiohe Pi Go.  Na lamua i noi e kapae loa ia haawina, oiai, he mea pono e lilo ia mau dala I kekahi puali puhiohe o na Hawaii, aole hoi I kekahi puali haole.  Koho mea i kiuohi, pai a pai (7 a 7), a noonoo hou ia a koho hou, ola aku la, he hookahi ka pakeo aku (8 a 8).  Nolaila, ma ka apua no kahi e ke ola ana.

 

Iwaena o na hana hoenai a ai pakiko a ua poe la, o lauua, Mama Ema Luse a me Kimo