Ka Makaainana, Volume I, Number 18, 30 April 1894 — Page 5

Ka Makaainana.

 

HONOLULU OAHU, POAKAHI, APERILA 30, 1894.

 

Mogana na oi, eia nae, ua haule ka hapanui o ka lakou mau mea o ke koi ana. O na mua aku no nae ka oi loa aku.

 

            Ma ka La Pule, la 22 nei, he kai huakai me na kukui ko ia ahiahi na na Pukiki, malalo o ke alakai ana  a ko lakou puali puhiohe, a ua kaalo iho ma ke alo o ka luakini pohaku o na haole ma alanui Beritania, makai iho o Wasinetona Pa. oiai e pule ahiahi ana. He hanakuli ano ole a hoohaunaele maluhia keia o ia ahiahi, eia nae, aohe i eu ae ua poe mikanele nei, ole loa hoi ka Ahihui Opiopio o Kawaiahao, ua moe malie. Na na oehaa no paha i ae. Pela no hoi ma ka halawai a ua poe la o ia auwina la no, nui ka huro a me na hanakuli, aohe nae i euia aku. Oia like ana no – ua aeia.

 

            Eia ka hoi o ka Poakahi i hala ka la hanau o Kolekaaka, piha 50 makahiki. Aohe ke Aupuni i hoomanao ae nona, aohe no hoi na moku i hihipea me na hae, koe wale no na moku heihei Bone Denedi a me Hawaii. Hoohauoli puhiohe ia oia i ka hora 8 o ia kakahiaka, ma kona wahi noho, a ua hoohihi peaia hoi o loko e na wahine haole o kona auna me na pua a me na lau uliuli o uka. Haohao nae hoi makou, ma kela palapala pane ana ia Kuhina Wilisi no ke “ku a hele aku:  o ko lakou Aupuni, ua hooia aku oia ua noho oia maanei nei no 56 makahiki. O ka piha ana iho la no keia o kona 50 makahiki, a ihea la oia i kekahi mau makahiki e aku he 6. Iloko anei oia o ka waihona o kona mau luaui? Nawai la e hoike mai ka puana?

 

            Malalo o kela Kumukanawai elau-pu no a ua poe eohaa nei, ua papa loa ia ko na lunakanawai a lua Aupuni e ae paha komo ana ma na hana kalaiaina, a aole loa hoi e hiki ke holo no kekahi kulana kau kanawai. Pehea hoi i nei wa? O ko Honolulu nei Lunakanakawai Apana kekahi moho. Lilo no ke kumukanawai a lakou i onou mai ai i ka lahui i mea ole wale. Hoao iho nei ke komite kuwaena o ua poai nei e kapae iaia, aole i wae, a ua paa kona inoa hole moho.

 

            Loheia mai ua hooia aku o Lunakanawai Apana S. Kahoohalahala o Lanai, i na kanako o kona apaua ina lakou he 20 eka aina pakahi. Pela no ka hoi o J. K. Iosepa ma Hana, he 25 nae hoi o laila mau eka aina. Ea, ina he oiaio keia, akaka ke ano apuhi o keia poe, a ekaeka no hoi kipe. Aohe no nae i puni nui ia. Hilahila ole!

 

            Ua lauahea wale ia aae aole loa ka keia Aupuni e ae ana i ke Komisina Farani i hoounaia mai i ke Aupuni Moi e lilo oia ke pani no ka manawa no ka Hope Komisina i holo aku la i ka Poaono nei. O ka mea nae i ikeia, oia iho la no ke paui, a ole wale hoi na olelo wale ia.

 

            He $4,000 ka pehu ae o ka aie lahui i ka pule i hala iho la, oiai, o ka huina ia o na hona i lilo aku la iloko o ia manawa, a he $80 hoi ka lilo no ia hoolilo ana aku la. Ea, ai a ka hemo a ai a ka hewa la; nuinui roa tera taumaha ra!

 

            Oili hou ae nei no ia wahine haole kakau palapalu i o, oia o Mrs. E. W. Ioredane, luna nui o ka halekuai o Walakahauki ma alanui Papu. Nui kona makemake e lilo aku keia aina malalo o Amerika Huipuia, pela, kana i leta aku nei i kona luaui ma o. Ula wale ka heo! E hoomaopopoia no nae o keia no ka wahine, kakauolelo paha o ka Hui Hoole – Waiona Wahine Karistiano, nana ka palapala kikaho no na loaa o ka mahele Hawaii o kela Ahaaina o na Lahui.

 

            Ke walaauia nei e kikoo aku ana no ka na manamana lima o Lualii @a loko o kela ahaelel hana kumukanawai, ke ku ae. Malia o hana okoa ia aku i wahi nona, alaila, o ka lahui Hawaii (?) ia ma ona la. Ahu ka palu kapulu!

 

            Ina he poe hoohuiaina ko Moanalua, alaila, aohe @ makou olelo ana no ko lakou pikokoi i na kaa hali ohua nunui; aka, ina he poe aloha aina a aloha Aui, alaila, he mea pono ia makou e hoomaikeike aku i ka lakou aoao e kokua ai. O na olelo a me na kuhi ana na mea a na mea kela hunahuna ma ko makou helu i hala, he hoolalau wale ana no ia, oiai, na makou ponoi no ia, he hoaiai aku hoi i ka aoao o ka hoaloha oiaio o ka lahui a me ke Alii. Aka, i hoomau aku no alaila, e hewa ole makou ke kuhi aku ia lakou a pau – he poe hoohuiaina maopopo.

 

He Ulia Poina ma ka Moana.

            Ma ke Kaala mai o ka Pealinia nei i loheia mai ai no kekahi ulia moana i loaa i ka mokupea Aladene Bese a me ekolu poe i kakahiaka Poakolu. Ahiahi Poalua aku, ua haalele mai ke Kalaudine ia Kou nei me ke ka – kaula aku i ua mokupea la, a no ka nui paha hoi kahi o ka ino ma ke kowa aku kei, ua moku ke kaula kolo. Mamuli hoi o ka moku ana, ua ehaia ka malamamoku a me elua luina, o ka mua hoi keia, ua hakiia kekahi wawae. Ua haalele iho ke Kalaudine a holo loa aku a hoolei i kona mau ohua i Maalaea, a hoi hou mai a kokua hou i ka mokupea a ku i Lahaina i kakahiaka Poaha. Haalele aku ke Kaala, ua ano @aalahi a oluolu iki na poe i eha a pilikia.

 

Hana Nali Eeiao a ka Hiena.

            Hora 11 paha o ke aumoe Poalima nei, maloko o ke keena pahupahu o ka Hotele Hawaii, ua ulu ae he hakaka mawaena o Beti Petesona (he hapa-haole hooio kenikeni) a me Beni Galega, ke kahukaa o Kimo Kamahela. Ua oleloia ua ulu ae mamuli o na olelo pili kalaiaina, oiai, he koo ka mua no keia au oehaa, a ua ulupuni hoi ka hope me ka wai ula iliahi. Elua haule ana o ka mea hope ilalo a paa, a oiai hoi i kekahi paa ana, ua nahuia kekahi manamanalima nui, ka papalina a me kekahi pepeiao. Lehulehu na poe malaila kahi i kuku ai, aohe kokua aku. Pau keia ua holo aku ka haole. Ua loaa i ke kauka o ka Piladelepia ka apana o ka pepeiao i moku ai i ke nali ia ana, a @a Kauka Kupa i humuhumu hou a paa. I kakahiaka Poaono nei i hoopukaia ai he palapala hopu no ka haole no ke nali pepeiao a ua paa ae oia, ua hemo hou mai no nae i ka bonaia ana no $1,000 e Kikila Balaunu. Elua mau mea e ae i hopuia, oia o C. B. Wilikini a he haole, o J. Balaunu ka inoa, no ko laua kokua hewa a nanamaka, a wahi a ka olelia, me ka hookikina aku ka i ka haole e hoke a me ko laua ae ole i kahi poe e ae e alu aku. He $1,000 pakahi no hoi ko laua bona, a ua hemo mai no. I keia la paha e akaka ai @mua o ka Aha Apana.

 

He Kanaka Pepehi Wahine.

            I ke aumoe o ka Poalua i hala iho la, hora 9 paha, makai o Honuakaha, ua pepehi ae o Kamoa i kanawahine mare a ku i ka manaonao, hele a ahuwale ke kino o ka wahine. Loaa aku he lo@o telepone i ka Halewai a hoounaia aku he makai, oia o D. K. Loka@a. Ua Laukanaka ae ia wahi mamuli o na lea uwe o ka wahine i kona make i ka pepehi ino ia e ke kane, a hoea aku no ka makai maluna o ka lio, e @oke ana no. Ua papa aku ka makai, aohe nae he hooloheia mai, no ka uluhia paha hoi kahi i ke dainenio waiona a me ka lalapa o loko i ka wahine okoa. Ua hili ka makai me kona uwepa, eia nae, oia ka i h@p@ia mai a lilo, a me kuku ke a ua iua u hoao mai ai e hili i ka poe o ka makai, a i pakele wale no i ka hihia ana i ke keehi o ka noholio. Na na lima kokua ma ia wahi i hopu a paa o Kamoa, a oiai e paaia ana, o ka wa ia o ua makai la i lele iho ai mai kona lio, lalau i kana laau newa, a hili aku la ma kekahi lima a me ka wawae. Ma ia hope iho, ua olelo ae o Kamoa ua haki kona lima a me ka wawae, a pela io no. Ma ke kaapio oia i laweia ae ai a ka Halewai me kona hoopoina ole i ka honi mua aku i kana wahine manuahi, a mai laila aku a ka Halemai Moiwahine, a eia ke pii ae nei kona oluolu. Ke ninaninauia nei na mea pili no ka ka makai hana a poino ai o Kamoa, aohe i maopopo ia makou ka hopena o ia mea. Malia e hoopiiia ana, a i ole ia, hoopauia paha mai ka oihana aku.

 

Hoao e Pepehi i ka Luna Paahao.

            Ua hoao ae he ekolu paahao e pepehi i ka luna haole i ka auwina la Poaha nei, mawaho o ka lua eli pohaku ma Kaluahole, Waikiki, oia kela haole aihue daimana, he Pake a he Hawaii, o Naone ka inoa, ua pau lakou a ekolu i ka paa like i ko kaulahao. Na ka haole i hookokono na mea elua, a i ke kaalo ana iho o ka luna ua aluia a hina ilalo, kailiia ka pu panapana a kahea ana ka luna no ona kokoua. E ole o Lui, he Lelewa, a m Kahananui, na laua oia i kokua a pakele ai. Iloko o ko laua kauohaia aku e ku, o kiia i ka pu, ua hoolohe ole laua, aka, ua nee malie aku no imua a hiki i ka hui ana, ua kani mai la ka pu a halahu hihio ana ko poka i ko Kahananui poo, a ua pee koke ae la laua mahope o kekahi pohaku. Me he la no keia kani e ana o ka pu i makau ai na mea e paa ana i ka luna ilalo a hookuu ae la iaia. Ua hele pololei koke aku oia no ka haole a haawi pio maila, a ua kauoha aku la ia lakou e hele nui e hana. Aohe mau poino e ae ma ia hope iho.

 

            Pau aenei hoi na lei lehua pu, eia hoi na wahine ke hana nei i na aweawe kaula malina i lei lehua. He kohukohu maoli no mahope iho o ka hooluuia ana. O na paihi ia e hoouiui nei na kane a me na wahine i keia mau la, a @e kohu lehua okoa no, aohe hoohewahewa ana. O ko makou mau luina kekahi iloko o ia hookikakaha pu ana.

            Eia iho kekahi mau huahelu no na poe i lawe i ka hoohiki i loaa mai ia makou mai na apana kuwaho mai: Hilo Hema 265 [175 Pukiki, 65 Haole a 25 Hawaii]; Waimea 13 [poe luna Aupuni a pau], Kohala 156 [he 35 o lakou he poe Hawaii, @ole nae i maopopo ina ua komo ko Waimea loko o k@ Kohala heluna nui]; Molokai 26 a 3 @o Lanai.

            Ua hala aku ka mea Hanohano C. O. Bega ma ka Auseteralia o ka Poaono nei, kekahi hunona a ka Mea Hanohano H. A. Wilimana, ao ka hoolanalana mai. E h@l@ loa aku ana oia i kona home ma Geremania, a iloko o elima a @on@ paha malama, alaila, huli hoi hou mai. O ka makou hoi nona, e loaa iaia ke ola maikai a huli hou mai i ka poli o ka wahine a e na keiki.