Ka Makaainana, Volume I, Number 20, 14 May 1894 — Page 5

Page PDF (864.47 KB)

This text was transcribed by:  Melissa Eskaran
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Makaainana.

 

HONOLULU OAHU, POAKAHI, MEI 14, 1894.

 

i kue ai i kela halawai makaainana o Aperila 9, me ka ike no nae o na poe na lakou i hoala ia halawai he kumuhana okoa keia koho elele ana iho nei, no k ekukulu ana i Aupuni Repubalika, mai ke kumuhana mua o ka hoohuiaina a me ke palapala akeakea a ka Moi.  Kaa i ka hui nui ma Honolulu nei ke kue a me ka noho mumule, a i na ahahui lala hoi ka hooikaika palena ole e kue akea aku, a ikeia lakou nei he poe pee iloko o ka poopoo, he poe makau wale.  Puu nae na nuku i ka i’a pahulu!

 

“HUAI KA ULU O LELE.”

 

            O ka la 19 o Iune ae, oia ka la o ke Aliiaimoku e hoihoi hou ia ae ai ma ka Nohoahi, wahi a ka Holomua namu.  Aohe i maopopo ia makou ka oiaio o ia; eia nae ka makou mea i maopopo, no ke pahenehene ana mai o ka nupepa pahema liula o ka poai mikauele hemolele, o ka la 1 o Iune ae ua lala, me ke kuhi ae ua na Hawaii ka ia mau olelo, oia kela a ka Holomua i panai aku ai.

 

            Lauahea ke waiwaia I keia mau la iho la no ka hele aku o kekahi poe Pi Gi imua o ke Aliiaimoku, aole ma ke kino, aka ma ka palapala, e noi aku ana na lakou oia e hoihoi hou ae ma ka Nohoalii, a i elua hoi a lakou mau Kuhina iloko o ko ka Moi Aha Kuhina.  O ka oiaio ka mea i koe ia makou ne keia lono, a me he la no nae, he wahi aweawea no e hiki ai ke hilinaiia.

 

            No kahi wa i aui ae, ua lonolono wale ia no oia ana ka na Pi Gi mea e hoao mai ai e hana, ke puni aku no hoi ke Alii ka lakou palu.  Ina ua hoao io ae ua poe nei pela, alaila, ke hilinai nei no makou aole ke Alii e hiki ke ae aku, no ka mea, iaia e ae aku ai, o kona hehi ana mai no ia i kona lahui kupaa mahope ona.

 

            O kekahi mea no hoi i lono wale ia no ua palapala la i ke Alii, aolo ka mai na poe Pi Gi maanei, aka, mai kekahi wele mikanele mai ka o Hilo, a ua kakauia ka maluna o kekahi apana pepa pili oihana loio a Hikikoki, a me he la ka no na poo Aupuni oe haa ka manao.  Ina ua oiaio keia palapala, alaila, pala wale ka maia a ko Hilo mau welo.

 

            Ka i no hoi ua pau aenei ka lawe hoohiki ana a na Pi Gi, oiai hoi, ua hala aku la ko lakou la koho baloto a ka apiki launa ole i hookakauha mai ai, aka, eia no ka ua poe pakaha la ko noke nei.  Mai na apana kuaaina mai i loaa mai ai ka lono ia makou no ka hoomauia no ka o ia ano hana, ma ke kakauinoa ana hoi malalo o na palapala akaka ole o ka manao.  Eia ma kekahi wahi okoa keia helu e ikeia iho ai he palapala na kekahi makamaka mai o Kau, Hawaii, e hoike mai ana no ia auo haua malaila.

 

            He pahele ke ano o keia mau hana poholalo i ka lahui, e ake ana hoi e ahele mai i ka lakou poe oiwi e le@a ana, a ma ia paha lakou i manao ai e ola.  O ke ano no ia o ka mea i aneane e piholo i ka lua meki hohonu, aohe weuweu apo ole a aohe opala hapapa ole.  O kela a o keia halalo, aia ka pono o ka loaa iki aku o kahi inaha o ka opu naluea.  A oia hoi ka makou e kauleo aku nei i ka lahui a puni ka paeaina, mai puni iki mai i keia mau palapala hoopalaimaka, a mai kakauinoa iki mai.  Aia he make ilaila kahi i hoopu ai a i lapuu ai me he moonihoawa la.

 

            Ua hoike waha ia ma@ae ia makou, ua oleloia na Akoni Rosa, Kaulukou a me kahi poe e iho me laua keia mau palapala e hoounaia nei i ka loa a i ka laula o ka aina.  Akaka loa lapuwale haalele loa o ia poe lawe olelo hele.  A ua komo pu aku la ka malalo o ia mau lawe olelo ana ka Ahahui Pono Kivila Hawaii, oia paha hoi ka Hui Hae Eleele a Ka Leo a me Ka Oiaio e hapala haukae nei me ko lakou inaina a lili pilikino i kekahi mau lala.  Aia nae iwaena o na lala o ia ahahui he poe kekahi i hiki ole loa i kela mau nupepa ke palaki i na kamaa buki.  Ua konoia mai makou e hoole loa kau no ia lawe olelo ana a hoohilikau wale aku no i na inoa o ia poe aloha aina oiaio, oiai, aohe wahi moali iki no ka oiaio.  Mai puni wale i keia mau pelo a poholalo ana a na pakaha aihemu.

 

            Nani no paha na hana o@haa wale o keia au.  Elua mau Amerika i hoohiki iho nei, oia o Kauka Makalu a me W. G. Kamika, luna hooponopono o ka nupepa Hoku oili pahemo liola, malalo o ke kue, eia nae, ua koho balota no paha laua.  O ke kumu o kela hoohiki ana malalo o ke kue, oia no paha ko laua manao ana ina e kue ana ka Amerika Huipuia pane no ua olelo hoohiki nei, alaila, ua pakele no laua; aka, ina no hoi e apono mai, alaila, ua pono ae la no hoi laua.  Akaka no na hana papalua a ua poe poholalo la.

 

            Oiai hoi, ua okoa ko Amerika Huipuia manao no ua olelo hoohiki nei, e hoao aku ana paha laua nei ae la e kolo aku mai ka hale peepea a laua i ako ai no laua iho, i hiki ai hoi ia laua ke olelo hou ae – he mau kanaka Amerika laua.  A ina hoi laua e pakele ana mamuli o ia kue ana i ko laua wa i hoohiki ai, alaila, aole anei e lilo ke koho balota ana iho nei i mea o ole wale ai mamuli o ko laua koho ana, a malalo no paha o ke kue?  Ke manao nei makou o ka pono maoli no ia, eia nae, pehea e loaa ai ia pono, oiai, he poe keia i ike ole loa ia mea he pono a he pololei.

 

            Aole loa ko kakou Aha Hookolokolo Kiekie e ae iki ana e hooliloia keia koho balota ana iho nei ma Honolulu nei i mea ole, mamuli o ka hoohiki kue ana a na Amerika maluna ae, no ka mea, ina e ae ana ia Aha, alaila, hoomaka hou ka hana o ia wi@i ana iho nei.  A ina e lilo ana ia koho ana iho nei i mea ole, loaa paha he mea no ka mamo hope loa (?) a na Kamehameha e uwe ai a hoomaka aku ke kuulaia ana iaia iho i ke kuwalawala e pau ai o ka hie o kona kulana Alii a Kukailimoku Oia, wala kiaha ia, ilaila e ola ai ia pua ole wale a na Kamehameha.  Hilahila!  Hoopailua!!

 

            I pololei wale ai no na olelo hoakaka kanawai a C. W. Akepoka ma kela halawai makaainana o Aperila 9; e pili ana no ua olelo hoohiki popo auhuhu nei a Pi Gi ma, a pahua hoi na ike mahinu wale o Kuauau, ka Loio Kuhina lehia a piha ike kanawai nui wale, a me kahi uha-Haki o Hakipuu, kahi Kuano he la laahia, a ina e kuu akea ia ae ana, pau loa na Hawaii i ka hele lalau i ka ulaia.  No ka makee i na Hawaii kona kumu ka o ke kue.

 

            Kupaianaha no hoi ko Bila Alani makee i na Hawaii, oiai, o ka lakou mau hana a pau i hana ai mai ke kahulihia ana, aohe wahi mea a ikeia o ko lakou makee ana i ka lahui oiwi.  Aia nae paha a kokoke mai i ko lakou hopena e haakei mai ai i ka lahui, alaila, awiwi e makee.  O ko makou manaopaa no nae, ina no e kuu akea ia ana ia la, aole ka lahui e lilo loa kau ana i ka ulaia e like la me ia i keia wa.  Ano like no keia mau olelo me na olelo i ka wa o ka noonooia ana no ke kuu akea ia o ka waiona, a hiki mai kakou i keia wa, aohe i oi aku ka lapuwale mamua aku o ka wa e kapu ana.  Hauoli nae na ahahui Karistiano aia ka lanakila i keia hana ana ma ko lakou aoao.  Eia hou aku no ua wa, o ka hoea mai koe.

 

            Imua o ka Ahaolelo Pi Gi o ka Poaha iho la i on@u ae ai ke Kuhina Waiwai laenui i ka hoike o kona oihana no na makahiki elua i hala ae, a e lilo ana ia i mea waiwai nui no keia mua aku.  Maloko hoi o ia hoike i ikeia iho ai he hoike helu ano nui no na lilo o ke Aupuni Kuikawa.  Peneia iho na hoakaka ana:

 

Uku o na Koa a pela aku . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                    $117, 764.96

Na Kiai o Kahi Hoahu Pauda . . . . . . . . . . . . . . .                         2,319.35

Keena Hoolako Ai a na Koa . . . . . . . . . . . . . . . .                        40,475.75

Na Aahu Koa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                        10,447.38

Kanu ana i na Koa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                           402.00

Na Pukuniahi a pela aku . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                         13,027.06

Na Bila o Kahua Bosetona . . . . . . . . . . . . . . . . .                           1,322.88

Komisina i Wasinetona, hui pu me ak uku o ka

   mokumahu Kalaudine . . . . . . . . . . . . . . . . . .                          13,204.32

Kokua i ka moku Lede Lameaona . . . . . . . . . . .                           4,111.00

Kokua i na agena o ka momahu Miowera . . . . .                            1,500.00

Uku o Ka Peresidena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                            1,500.00

Hoomaemae a hoololi hou ana i na Hale Aupuni                           4,927.50

Na lilo o kela a me keia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                            2,219.46

“   “  kaa ha’i ukana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                              847.50

“   “  o na Aha Hooko a me Kuka . . . . . . . . . . .                           6,290.47

Paipalapala a me na Hoolaha . . . . . . . . . . . . . . . .                           6,244.23

                                                                                                                _____________

            Huina nui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                        $226,594.83

 

            Eia no imua o ua Aha Kuka Pi Gi nei he bila kanawai e noi ana i haawina dala kaokoa no na pualikoa, oia hoi, e hookaawaleia ka huina o $209,520 no ka hanai a malama ana i ka Oihana Koa a hiki i @ ai 31,1896, a aia no hoi a hanaia he mau haawina hou.  Ua holo aku la ma kona heluhelu ekahi ia ana.  Ea, he kou keia a na poe alelolua, a hui pu hoi me ka haawina o ua makai o Oahu nei, he $100,000 ku ke ahua a hana ka haawe.  He $50,000 wale no ka i @ no ka Oihana Kea a he $90,000 no na makai o Oahu nei i ka Ahaolelo o 1892, eia nae, makena ka piena o Poai Hoo