Ka Makaainana, Volume I, Number 24, 11 June 1894 — Page 8

Page PDF (937.14 KB)

This text was transcribed by:  Dionne Talia
This work is dedicated to:  Don and Beatrice Cabinatan

Ka Makaainana.

 

Na N@ma Hoinau Ahaelele.

            O ke kumu no paha ia i koho ia ai o kahi poupou pena hale i Makai, no ka mea, he kaikoeke oia no Ilamuku a me na hoahanau Hikikoki e ae, a he lala hoi no kela poai ohana mikanele.

            I Wailuku aku nei na Elele Kalua a me Pogue, i ke kau kiure malaila, a ua u hoi mai i ka Poaono nei no ka nana heihei o keia la. Ua nonoi no laua e hele, kohu kamalii hele kula no, a na ae oluolu ia no hoi, oiai, he hana ka laua i hiki ole ke kapae ae.

            I na la a pau, e ikeia no ka Elele hapauea pou haa J. Kauhane e kuoe hele ana ma na alanui me kekahi paa kamaa ili-ulaula, kohu kamea o na ilikini o Amerika Huipuia. Malia no kea no palupalu mai o kona noonoo, ua manao e no paha oia, a pela pu no paha me Iosepa, ua lilo e no laua i mau ilikini o Amerika Huipuia.

            No ka makauia paha o pau na Elele i ka pepehiia a poino nui na ola, ke kiaiia nei ka ua ipuka e elua mau haole me na aahu maoli, aole hoi me na lole koa, a aia iloko o na ekeeke kikala na pu panapana. Kohu ole, nawai la lakou e hoopoino wale aku. Hana nui i ka oukou hana, mai makau a hoopepe wale, oiai, ua kokoke mai ka wa no oukou e pakoli ai.

            Kohu kamalii no hoi ko na Kona o Hawaii Elele Kapena Ki. Ia Kalaudine i nolo ai i ka auwina la Poalua i hala, ua pinana ae oia a kau iluna o ke kaa hali leta, a hookahi ka hui pu ana me na paahana o ka Oihana Leta. Hoike no kea no kamalii o ko kuaaina poe kumukula kamalii; a kohu ole ai no hoi ke kulana Elele. Malia no ka oehaa no o keia au o lakou.

            Mea ia mai o Hapa-ilio holoi ipukuha i ke kupono ole ma kekahi kulana iho ona, oia hoi ka elele lawe palapala. No ka “olo fala hoi kahi, a no ka maa ole no hoi kai i ke komo aahu maikai a hilikau hewa na wawae. He lawe ukoa no ka kekahi poe Elele i ka lakou mau palapala no kea no aloha aku i kona “tu oio” hapauea. Eia kona mau aahu kahiko ke hoohewahewa nei i kona hoohemahema ia lakou.

            Hoomakeaka wale io no hoi kahi kahaulelio i ka Poaha iho la. Iaia no paha a lohe i na lono kuwaho o ia la, ua puui koke oia a noi e hoopauee ka Ahaelele no ka hauoli no kela lono maikai, a na Elele Wili Laiki hoi i hoopuukahua aku a lilo i mea hu o ka aka, me ka oleloia, aku ina ua hauoli oia, oia no ke hoomana a ke hauoli. Aia la, ike oe i keia wahi hapa Pukiki, i ko puni wale no i kela lono lalau. Ina paha he oiaio, ae koke ia no kau noi, aohe ia e nele.

            Aohe heluheluia o ka moolelo ma ka olelo Hawaii, a ua lawa no hoi ka ike namu ia Elele Iosepa laua me Kauhane. O ka olelo Enelani ka olelo mana, a ua haawi pio wale aku la no lakou. Ae, oia aku ana ka olelo o ko lakou Aupuni Repubalika, a ua pohoweke ae nei hoi o ua a Iosepa i ka namu. No ko kahaulelio wahi lohe iki no paha, noi ai oia e kapaeia, a na lakou Hawaii no i ae aku, mamuli o ka Hoakaka Alani noi ana pela hoomaopopoia ai.

            Meha pu o loko o ke keena aohe poe hele aku e makaikai a e hoolohe ai na hana. O lakou ma no ka hele, e laa o Lualii Kikania, Hakawela, Alaalapalu, a pela wale aku o ia auna kolea kauahua o Paukunui a me Alanaio i Hilo, a he ole loa hoi ko na oiwi kioi a halo wale aku. Oia no ka pono, noho mai no kakou i ka wa, a na lakou no hoi ia e holehole nui niai i ka lakou mau ahui maia. E ole na poe kakau o na nupepa haole, laukanaka ai lakou.

 

Hoao Paha e Powa a Ki Pu ia

            Poeleele o ka Poaono nei, mauka ae nei o Kamakela, ua hele aku ekola poe Paniolo a komo iloko o kekahi hale, ua hele nae hoi ka ono wahine o ia hale, oia o Kalehua i ka mare o ke kaikamahine ia ahiahi. Hele keia poe a komo, kuheaia e kamalii, a aole i emo hoea ana na Makaikiu d. Kekona a me J. Puni. Ua papapau lakou i ka nahele, hookahi i paa i ka hoopuio e Kekona a hookah i holo loa, o ke kolu iho, he kanaka Manila loihi i kamaaina ma ka inoa o Moemoe, he lala no ka bana Pi Gi, ka i kaheaia aku e ku mai, aole nae i ku mai, ua ki koke ia aku oia me nap u panapana. Ekolu poka na Puni a hookahi na Kekona a o ua Moemoe la ka i ku, elua poka ma ka uha hema a hookahi malalo o ka oloolo wawae a loaa ka iwi a hookahi poka i pahia ma ka lae a pohole ili ia wahi a pela oia i pa ai. Ua laweia ae laua no ka Halewai, a mamuli o ka hoike a kahi , paa ke kolu i ka hopuia. Ua manao wale ia i hele paha e powa, a i ole, i ka mea paha nona ka “aina nui palahalaha” oia hale.

 

Hale Pau i ke Ahi.

            He pauahi ko uka o Kauluwela i kahora 1:30 p.m. o ka Poaono nei ma ka halenoho o Makai W. Nidamu, hoa-ai a hoa-inu pu o o kahi mau hoaloha o makou. Ua hele na poe o ka hale a aohe poe i koe iho a ua maopopo ole kahi i hoea ae ai o kea hi. He mikini, he mau noho, he pakaukau a he pela na mea i pakele mai, a ua pau loa ka hapanui ae o ko laua mau pono aahu a me na lako hale. O ka hale o hoi keia, ua pau lea, a aohe lihi i koe. Ua onaia ka hale o W. Chung Hoon, a ua panihakahakaia no $800 iloko o ka hui panihakahaka Marine. I noho agena ia e J. S. Waka. Ua loaa aku iloko o ka pahu o ka wahine i ai kapakahi ia mai e kea hi, he $100 ma ke gula na lana no i malama.

            Poaono nei i haalele aku ai a Poaono ae no hoi e ku mai ai ka Auseteralia mai Kapalakiko mai.

            Kakahiaka nui poniponi wale o ka Poalua i hala, ku mai ke Gelika, a pela pu no hoi me ka Alameda i ka Poaha mai a mahope o ka hora 5 o ia mau auwina la like ole i niau loa aku ai laua no ko laua mau awa pakahi. Ma o laua mai nei na lono no kakou ma ka aoaoa mua o keia helu.

            Halo o Kakiana D. Nahoolewa i Moanalua i nehinei no ka hopu ana i kekahi poe hana pia o laila, malalo o kekahi palapala hopu. O na pahu me ka pia o loko ka i loaa aku a laweia oiai no Kalakaua Hale a ua ahai aku hoi ka pupuhi i ke kino kanaka i manaoia e hopu a paa. Eia aku no ua wa e ho@o hou ai.

 

KELA A ME KEIA.

            Hora 10 o keia kakahiaka e hoomaka ai na heihei ma Kapiolani Paka.

            Ikiiki a welawela hoi keia mau la, ea i. Ae, o ia loina ehu wawae no paha ia o Kalani.

            He mau heihei kukini a me na lealea e ae ke malamaia ana ma ke kahua kinipopo ma alanui Piikoi, Kulaokahua, i ka hora 3-30 o keia auwina la.

            Eia ke liuliuia nein a hoomaopopo ana a ua poe Amerika, mamuli o ke kahea ana a ke Kuhina Amerika a halawai ai i ke ahiahi Poaono, la 2 nei, no ka hoomanao pono ana aku i ka la 4 o Iulai (Poa Kiulai).

            Ua hoopaiia o Soi lana, o kela Hui Hoomana Pake ma Kaumakapili aenei imua o ka Aha Apana i kakahiaka Poakolu iho la no ka lawelawe i na hana piliwaiwai ki pa, e uku i $30. Elua mau mea e ae i hoopaiia e uku i $20 pakahi. Ua hoohalahala lakou a pau.

            Ma ka Alameda i hali mai ai e Keo Kaaka a me kana wahine me ka maikai o na ola. Aohe laua i kuhau iho no na lono maikai a na Pi Gi e ku nei ke ehu o ka hauoli ole wale. Ua hooia ae ka o Mrs. Kaaka i na kanaka makai o ka uwapo no ko lakou pono, a e noho me ka hoomanawanui, oiai, ua pokole lo aka Manawa.

            Imua o ka Aha Apana i ka Poakolu iho la i hookolokoloia ai ka ona Iudaio o ka hale ai hau kilima o Hata, no ka wehe i kona hale i ka La Pule i hala a kuai i ke kika a me ka koomoomo, a ahewa a hoopaiia e uku i $1 a me $4 koina. He 16 hoi poe Pake, no ia hewa like no, i ka Poakahi aku i hoopai nui ia ai e uku i $1 me $3 koina.

            Eia ka elua haku hana o Makai-kiu Wagana oiai oia ma ka Oihana Makai. Iaia e hana ana i ka po a ao, ua hele aku eia e hana no Kapena Keleme o ko lakou puali hookah ma kea no kamana. Ua hoopii koi ale oia i kona kapena mua, a ua loaa ka pono nona, imua o ka Aha Apana i ka auwina la Poakahi i hal, no $97. Hauoli o Wagana a ano nunuha hoi o Keleme.

            Kakahiaka Poaha Iho la i kua mai ai ka mokuao Iapana Kengo, mai Iokohama, Iapana, a mo-ku ma ka aoao Waikiki iho o ka Piladelepia. Ua aloha mua ae oia me na leo o kona mau pukuniahi i ka hae o ka Adimerala Amerika, a mahope iho ka hae Hawaii, me ke kukaiia aku no. Aohe @ akaka kona loihi e ku ai ma keia awa. Ua kipa ike aku na alii o na moku kaua e ae.

            Aia aku nei i ke kau kiure o Wailuku o Lunakanawai Kaapuni Kupa, ma ke Kalaudina o ka Poalua iho la, no ka mea, oia ke kahu o ka aha ke hookolokoloia o J P. Sylva, ka Luna Ohi a Helu Auhau apuka o Hana Maui. Mamuli o ko Lunakanawai Kaapuni A. N. Kepoikai pilii ka mea i hoopiiia, na hiki ole iaia ken oho a hoolohe aku ia hihia. Ua huli hoi ma ka lunakanawai i kakakhiaka Poaono nei, ma ia moku mai nei no, oiai ua waihoia mai nei ua hihia la i Honolulu nei e hookolokolo ai; i ke kau kiurae o Augate ae.

            He mea hauoli no na hoaloha o Mr. W. Hila, Luna Leta Nui mua, ka lohe ana ua loaa mai nei he lono no ka pii mau ae o kona oluolu a hoea wale i Samoa a o ka hoohiki loa aku paha koe i ka home a imua o kona ohana.

            Aohe ukana a ohua hoi a ke Gelika i lawe mai ai, aka, o ka Alameda hoi he 33 ohua helu ekahi a he 48 ohua helu elua a me kekahi mau tona ukana no keia awa. Lehulehu na poe kamaaina i hoi mai maluna o ka moku hoe. Ua lawe aku na hoi he Gelika he elima ohua helu ekahi, a me 130 Pake (94 kane, 82 wahine a me 24 keiki) a me 5 Iapana (4 kane me 1 wahine).

            Ua pau na makai hoohiki ole o Lahaina, Maui, i ka ho pauia, oia o Kaia no Honokohau; J. A. Kaukau no Kaanapali; J. Kahalepua, Keo Lika, John Ricard a hookahi mea e ae, piha eha o Lahaina; Robert J. K. Nawahine no Olowalu. Eia iho na kumakaia i pani ma ko lakou mau wahi: Noa Kahaulelio no Olowalu; Kamauu Waiahole, G. Kailikane, Pilipo Pali a me Simeona no Lahaina, ke keiki a Reimana ko Kaanapli; D. Kapaku no Honokohau.

            Auwina la Poaono, Iune 2, i komo mai ai iloko o ke awa nei he wahi kialua uuku o 5 tona ka nui, he 28 la holo, mai Kapalakiko mai. O ke kapena a me hookahi luina paele wale no, a o na poe e ae o luna, oia no ka wahine a ke kapena a me elima mau keiki lilii na laua. E holo loa ana ka moku no ka Mokupuni o Guama, kekahi o ka Paeaina o Ladarone, a ua mahao hoi e kipa ae i Waimea, Kauai, no ona wai no lakou, aka, kipa e mai la nae hoi ianei. Eia no ke ku nei a i kahi paha o keia mau la iho e aku ai.

            Maloko o Kawaiahao i kaka hiaka Poaono nei, hora 10, i malamaia ai he aha hoolaulea o na Kula Sabati o Kaumakapili a me Kawaiahao. He himeni hui i kinohi, pule na Rev. J. Walamau; he kualehelehe mai hoi ka Hanale Waiakahauki, he keaka mai hoi ka Wili Laiki, a ia Levi Kiwini ahona iki ka haiolelo, a pela pu no me Levi Kulika. I kea hi pio wale mai hoi keia o Wailuku, J.W. Kalua, “ku ke a o Kaupo” iaia, o na kukahekahe no a nui. A pau na hana me ka pule hookuu a Levi Manase, ua akoakoa ae la ka lehulehu ma kekahi papaaina e ai puaa ai, a ua puu na nuku.

            Iwaena o na ohua malihini mai nei ma ka Alameda, ua hoea mai ka Rev. Kauka T. DeMiti Talamage a me kana keiki ka Rev. Faraniki De Witi Talamage, a ua a holo loa aku no laua no Kikane. I ke Kauka @, ua kipa ike aku oia i ke Alliaimoku, a ua hauoli oia no ia hoolauanaia ana, pela no kaua hoike ponoi, a ua iwakalua minute paha ko laua kukai olelo pu ana. Ua haiole ae oia imua o kekahi anaina piha ma kela Luakini Papakaka i ka hora 3 o la auwina la Poaha, a n aka Rev. Kiwini Desa i unuhi ae ma ka olelo Hawaii no ka pomaikai, o na kahunapole a me na poe Hawaii e ae malaila. E aho no ke Kiwini leo, he moakaka, a oe ole loa hoi ko kla mea i hele a puni kea o nei i ke kaulana, he auo puawi.