Ka Makaainana, Volume I, Number 25, 18 June 1894 — Page 1

Page PDF (858.89 KB)

This text was transcribed by:  Janel Quirante
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Makaainana.

 

BUKE I ---- Ano Hou.           Honolulu, Oahu, Iune 18, 1894.         HELU 25

 

KE KUMUHANA HAWAII.

 

Pau Loa ka Hana a ka Aha Senate no Kakou Nei.

 

            Mahope iho o ka akoakoa a noho ana o ka Aha Senate i ka Poaha, Mei 31, a mahope iho hoi o ka pau ana o kekahi mau hana huikau e ae, ua hapaiia ka noonoo ana no ka ninau pili ia Hawaii nei. Ua ku ae o upi a olelo aku la: "Ua kauohaia mai au e ke Komite o ko na Aina E e hoike aku i kekahi olelo hooholo a me ke noi aku no kona noonoo koke ia ano." Ua heluheluia ae ka olelo hooholo penei:

            "Hooholoia, ma ka pono io maoli, no na makaainana wale no o ko Hawaii Paeaina ke kuleana kaokoa loa e kukulu a e kakoo aku i ko lakou ano hooponopono Aupuni ponoi iho a me ko lakou kahua alakai kuloko iho; aole loa hoi o Amerika Huipuia, ma kekahi ano, e akeakea aku me laila, a o kekahi akeakea ana aku hoi a kekahi Aupuni e ae me na hana kalaiaina kuloko o kela mau paemoku, e manaoia aku no ia hana ma ke ano a he hana hoa'loha ole ia ia Amerika Huipuia."

            Ua hoomau aku o Tupi ma ka olelo ana: "I waihoia aku keia olelo hooholo ma ke ano he pakui no ka mea mua i hoikeia mai mamua aku nei e ke komite. Ua aponoia me ka lokahi e ke komite, a ua manao au aia iloko o laila na loina like ole o ka manao maluna o keia papahele."

            Olelo o Farai: "He manaolana ko'u e loaa ana he koho ana ia kakou maluna o keia olelo hooholo ano." A ninau mai hoi ka Hope-Peresidena: "He kue anei kekahi i ke noi a ke Senatoa mai Inidiana?" Ninau hoi o Higina: Heaha ke noi?" Pane ka Hope-Peresidena: "Ua noi mai nei ke Senatoa mai Inidiana mai i ka ae lokahi ia no ka noonoo koko ia o ka olelo hooholo i keia wa, a e heluhelu hou ia aku no hoi." Olelo o Farai: "Ua pono." Ia wa iho i heluhelu hou ae ai ke kakauolelo i ka olelo hooholo, a mamuli hoi o ka ae lokahi ana o oka Aha Senate ua hoomaka koke ia aku kona noonooia ana. Ma ia hope iho, ua hooho leo nui ae o Kokerele a me kahi poe e ae: "E koho!" A pane mai ka Hope-Peresidena: "Aia ka ninau maluna o ka ae like ia o oka olelo hooholo." Ua pane koke aku o Farai: "Maluna o ia ua makemake au e loaa na ae a me na hoole." Nolaila, ua kauoha koke ia ke kahea ana i na ae me na hoole, a ua hoomakaia mai. Oiai hoi na inoa e heaia ana a hoea i ko Mila inoa, ua kamailio oia e pili ana no kona koho me ka olelo mai: "E koho no au 'aole,' aole no ko'u hoole i ke kuleana o ka lahui o ko Hawaii Paeaina e kukulu i ko lakou aupuni ponoi iho" ---. Aole i pau pono lea kana mau olelo, kue o Butela: "Ua kue ke kamaikio ana i na rula. Ke kue nei au." Ua rula mai ka Hope-Peresidena pela. A ua olelo hou aku o Mila: "E ku aku ana ne au ma keia mua iho a e hoakaka aku no i ko'u mau kumu no ke kua ana aku i ka olelo hooholo, oiai, ua hooleia mai ia'u ano ka oluolu o kekahi hoakaka ana aku i keia wa."

            Mahope iho o kekahi mau kakailio ana, ua walaau ae o Kokerele no ka hoikeia ae o ka hopena o ke koho ana. O ko Mila wa no nae hoi ia i ou koke ae ai a kamailio aku la: "Mamua ae hoi o ka hoikeia ana mai o ke koho ana, ke koi aku nei au i ka ae lokahi ia mai no hookahi minute e hoakaka aku." Nolaila ua kamailio mai ka Hope-Peresidena: "Ua noi mai nei ke Senatoa mai Tesaka i ka ae lokahi ia e haawi mai i kekahi hoakaka manao ana. He kue anei kekahi? Aohe kue a ka Noho i lohe a e hoomaka aku ke Senatoa mai Tesaka."

            Ia wa no o Mila i ku ae ai a kam@io aku la. "Ua makemake wale no au e hoakaka, e Mr. Peresidena, eia au ke ike nei i ke kuleana o ka lahuikanaka o ko Hawaii Paeaina e kukulu ae i ko lakou aupuni ponoi iho, e like no me ka lakou e makemake ai. Aole o ia wahi o ka olelo hooholo ka'u e koho kue aku ai. Mamuli o ka hookahulihiaia ana o ia Aupuni e ke Aupuni o Amerika Huipuia, a mamuli hoi o ka hoonoho ana aku i ka lahuikanaka o ko Hawaii Paeaina malalo o kekahi mana kaua, a me ke kue ana aku hoi, aole i loaa ia lakou ka mana e hoopakele ae ia lakou iho, e koho wale ae no hoi au he hana na keia Aupuni ke kihaehae ana ae a haule kela oligaresia ilalo, ana hoi i kukulu aku ai mamuli o ka ikaika, a e hookuu aku i ka lahuikanaka o ko Hawaii Paeaina e kukulu i ko lakou aupuni ponoi iho." Pau ia, ua hoikeia mai ke koho ana – he 55 ae, aohe hoole, a he 30 poe i koho ole me ko lakou hooie loa. Nolaila, ua hooholoia ka olelo hooholo.

            Ma ia hope iho, ua olelo ae o Kaile: "Aole au maanei i keia kakal@aka oiai e kamailioia ana ka olelo hooholo i hoikeia mai e ke Senatoa mai Inidiana [Tupi] mai ke Komite o ko na Aina E mai e pili ana i ke kulana o ke Aupuni o Amerika Huipuia i ko Hawaii Paeaina.. Ua makemake au e olelo ae ua lokahi ikaika loa au me ia olelo hooholo, a ina paha au maanei, ina no la ua koho au ma ka aoao e ae ana e like la me na poe e ae. Ke noi nei au ano, o ka olelo hooholo no e pili ana no ia kumuhana like, i waihoia aku no e a'u ponoi, oia hoi ka Palapala Huikau Helu 186, e hoopanee loa ia." Ua aeia ke noi.

            Poaeno, Iune 2, ua waiho aku o Lunamakaainaua Hiti o Ilinoi imua o ka Hale i kekahi olelo hooholo i like loa me ka mea i hooholoia e ka Aha Senate, a ua haawiia i ke Komite o na Aina E.

            Poalua, Mei 29, i hoouna aku ai ka Peresidena i kekahi palapala mai ia Kuhina Wilisi aku, i kakauia Mei 10. O ke ano nui o ua palapala la, ua hoike aku no ke koho elele o ka la 2, ka wa e wehe ai o ka ahaelele a me ka maluhia no hoi o ka aina nei. Ma ka la 10, ua hiki aku imua ona kekahi poe o ka Hui Hawaii Aloha Aina, a iwaena o ia poe o Ailuene Buki a me Iosepa Nawahi, a haawi aku la iaia he palapala e kue ana i na hana kahea ahaelele hana kumukanawai a ke Aupuni Kuikawa, a pela wale aku. Oiai, ua hoakaka oia ia lakou aia ka hana pili i ka ninau o Hawaii imua o ka Aha Senate, ua hiki ole iaia ke lawe mai a hoouha aku i na palapala pili kalaiaina, koe wale no ma ke ano moolelo. Nolaila, aole oia i hoouna aku i kope o ia palapala kue.

 

            Ma ka helu hou ia ana o na baloka o Kunuiakea a me Keleme, e ke komite o ka Ahaelele, i ka pule mahope lai o ka weheia ana o ua Aha la, ua loaa he elua baloka oi hou aku no Kunuiakea. Nolaila, ua make loa kahi Olelo E kuai pia.

 

Kamehameha kue ia Hawaii

            Aole paha he la maka kanaka nui e ae i keia kikina e like me ka Poaono nei, ma ke kahua paani popo ma Makiki, ka hele a "haale i ka nuku wai" na poemakaikai i na hui e paani ana oia o Kamehameha me Hawaii. Ua lilo i ka inoa mua ka uhau popo mua ana, he 0 ka mea i loaa, pela no i ka Hawaii. A i ka pau ana o na komo eiwa ana a laua, ua ahai aku la ka inoa mua i ka lanakila. Malalo iho e ikeia ai na puni a laua i kela a me keia komo ana:

 

            1          2          3          4          5          6          7          8          9

Kameh 0          2          0          0          0          3          0          0          1-6

Hawaii 0          0          0          0          0          2          0          1          2-5

 

            I loaa no na puni mua elua ia Kamehameha mamuli o ke pahemahema o na poe o ka Hawaii. He 1:40 ka manawa i paaniia ai. Piha hauoli loa hoi kela poe wahine uwauwa o Kuwaiahao a hoohai loa hoi kamalii hele kula.

            O Mahina-kihikihi me Hawaii ko keia Poaone ae.

 

Ua Hala o J. A. Kahoonei.

            Hora 9 paha e kakahiaka Poakolu iho la i haalele mai ai ke aho o Ioane Akina Kahoonei i keia ao no kela ma o, mahope o ke kaa mai ana no kekahi mau malama loihi i hala ae. Ia auwina la iho no i maneleia aku ai kona kino wailua a nalo ma ka ilina o Koula, malalo o ka Rev. Makua Leolono lawelawe haipule ana. He oiwi oia no Hilo, aka, ua kamaaina loa ia maanoi, a oi loa aku paha ma kahi kaa kupapau o ka Ekalesia Katolika Roma. Ma na hana kalaiaina, he hoa hana ikaika oia me ka hoomanawanui a me ka pauaho a kaniuhu ole, a ua noho loihi hoi oia ma ke ano Peresidena no ka Ahahui Kalaiaina Hawaii. He wahine a me ka ohana kana i haalele iho ma keia ao pauaho wale e u a o palauma aku nona. Aloha no oia!

 

            Poakolu iho e hoike ai ke kula kaikamahine o Maunaolu, ma Maui.

            Ma kela hihia koi poho a Misi Ea kue ia W. Mahuka, i malama ia mai nei ma ke kau kiure ma Wailuku, ua hooholo na kiure he $2,500 ke poho no ka hoole ana aole e mare a eha loa ia puuwai waliwali. O ka ekolu iho la ia o ka hana ana, haule mua ianei, a he $400 hoi ke poho ma ke kau o Lahaina o ka olua ia, a o keia mai la ka ekolu.