Ka Makaainana, Volume II, Number 17, 22 October 1894 — HAAWINA PAHAOHAO. Moeuhane Pahaohao o ka Po a me na Wehewehe ana. [ARTICLE]

HAAWINA PAHAOHAO.

Moeuhane Pahaohao o ka Po a me na Wehewehe ana.

j Po aaoae ka Poaha, la 4 nei, | loaa hou 110 keia wahi haawina moeuhane malalo iho i ka wahine no naoa kela moe i hoopaka 'mna ia ai ma ka helu 14 o i Ka Makaainaka nei o ka la 1 nei, Eia iho ke ano oua moeuhane la i hoikeia mai ia makou: I Hele aku nei ka hoi oia, me | ka maopopo oie laia o kahi i | hele ai, aka> o ka hoea p.na aku i ! ka halo o-lhana poo o ka Hui | Alahao a me A.iaa Oahu, ma Kuwili aenei, oia kana i hoomaopopo. (1)—Oiai oia malaiia, ike aku ia oia he ahi nui e lalapa ana ma Kikikrle a me | Kapuukolo, (2)—a komo iho la j ka manao iloko ona e holo i ) kauhale e noho nei o ka Puuku 0 Ka Makaaīnana nei, no ka hoike aku iaia e iho i kai e hoo* pakele ai ia keena nupepa. laia 'ka hoi i mea mai ai e hele, ike j iho Ia oia ua hoolana pu ia o | w&ho iho e ke kahua o ia hale j oihaaa poo e ka wai a hiki ole j iaia ke hooko aku i kona manao. | (8)—īa waiho, alawa aku oia 1 kai a iwaho 0 ke awa, e hoolana mai ana he mau waapa lehulehn, a lohe aku nei oia i ke I poha āna rbai o kefeahi mea me | he pu Ja, a i nana pono aku ) kona hana, e lele ae ana kekahi | mea iuka nei o ka aina | me he kacTfa, ma kahi o ke ahi j © holapu ana, i like ke kolili me he wai la, aka, ike hou aku nei no oia 1 ka huli hou ana aku o ua uiea la i kai, me he la aa puhiia aku e ka makani» a haule ana ma kahi o ke alahaka e moe la i kai o Kahakaaulana. (4)—A ma kahi hoi o ia mea i haule aku ai, ike aku nei o>& he mau kaa hali ohua lehulehu e liks me na kaa hali \iknna o ka Hui Alahao, ua Itele c luna a piha ī kanaka, aohe uae iihiki iaia ke hoomaopopo akn ina paha he j poe haole, a i ole iō, he poe Ha- | waii paha, j (5)—0 na mau kaa la ka hoi, ! moe mai nei kaoo no nka nei, a ! leie okoa nui mai nei me ke ! o ke Akua-wahine o ke Lahnkila I (Goddeas ot % īiibertv) o Amerika I Huipuia mamuapono, (i like loa i ke ano me ke kii ma ke dala | Amerika,) poa ana i j kekahi laau ihe ma kona lima j akau, a Hiakau oia i keia mea l kupaianahu a huli anu lu>i no | kauhale, tso Kapalauiu. (0)—A | ma kahi hoi o kahi ahua iki ma ! t Leleo, he puu 'nui ke ku ana a

me ka hana nui i pii si a .kaa pono iluna. (7) —Iaia a kau pono iluna, pa ana kaliea tffS- ' hope mai lalo loa mai o ka puu, ' a i huh ae ka hana a naiia, lie pokii uona ka i hea aku, oia me j kekahi .keiki*katie uukir™Htra —wi me kekahi wahine e ae» (S)~~Pa | no ka,hea a pa pu no ine ke uoi', | "Aiihea ka meaono," a huli no | hoi keia a kiola aku. A ma keia wahi la, pau na mēaTi hoomao- | popoia no ka moe. E like no me ka'mua, pela no hoi me keia, i ka loaa ana mai o ke kope, ua haawi koke ia aku no i ko makou Kiiokilo pimerata. Eia iho no malalo Kana Mau Wehewehe Ana: 1—He elua no mahele, 1— Hakaka; 2—l£aua, a me ka ma'i ahulau, iha na pau holokoa ke kulanakauhale. A malia no paha he wahi ma'i iki no pāhā. A ina no hoi he ahi hoike keia no na hana kipi īloko o ka aina, no fea hoomaemae anai alaila, ua oaikai no. Ma kekahi ano hoi ke nana 'ku, he hana okoa pahakekumu i hoike mai ai ka moe i ka m'eft naua ka moe. Oiai, ke alakai oei ka iloko o Kikihale a me Kapuukolo, he mau punana kei«i no na hana haumia i na.wa i hala, a pela no paha i keia wa. ; Afi&#Tr§ aka kei§ ujjeui ! haumia na hana kipi o | ka aina, alaila, oia iho la. Aka | nae, e hoakaka au i ko'u mai nao no na inoa o Kikihale a me j Kapuukolo, i mea e ikeia ai ke- ! kahi ano okoa e ae o keia haa- | wina moe. He elua no mahele ! maloko o Kikihale, oia hoi, | i—"Kiki;" 2—"hale." A peaei | ke ano o ke "kiki," he pani ana | aku ia i kahi hakahaka ja naha I paha i moa e paa ai ka hakakaha | a'aaha paha me ka w.elu e okomo | aku ai. O ka "hale" hoi, he hiki i no ke iuanaoia he kino ia j kahi wahine. Nolaila, ua loaa j ka kaina holookoa no Kikihale, I penei: "Kiki," o ka mea hoowaJ iewale ia; "Hale," o ka wuhiue | ia. Nolaila, ua koino ka mea : hoowalewale iloko o kela hale, | oia ka wahine, a ua kikiia ka | hakahaka a kela wahiue a ua ! paa aku la ua hakah'aka la i ka | okomoia. j Eia hoi kekahi ano o ke j "kiki," he pili uo hoi 1 ka pu, a he mea kaua uo hoi ia, a ua ' kepaia ka mea e hookani ana i i ka pu he mea u kiki a pela 1 iio hoi i pili ai kela haiua ma- : iuoa ae uei uo ke ahi, he kaua, ; No Kapuukolo, he auo like no j ka haiua me ko Kikihale, A i » niea e ikeia ai ke auo o ka iuoa ! Kapuuko!o, nolaila, e kapaeia ! ks huapalapuk ma ka welau o ! Kapuokolo, a e paui iho inalaila | i "o," akiln, e loaa no ka haiua I KHpuukok-. A uolaila, iun > he puukok ka haiua o Kapuu-

kolo, alaila» ua. hanaia kekahi haiia e pili ana ma ka punkole o k&la wahlne, oia hoi, ua hopapaia paha, a hahaia paha, a mana komo fku la ke kikio paui am ika hakakaha 0 ka" puukole, a hoiapu aku la me he ahi la. 01 a ae la kekahi mahele wehewehe i ikeia ae la ma keia moe. Aka, nowai .la keia mahele i pi)i ai, aole e hoopaa ke iaia iho no' "O" ano a L T,> paha. 2—Ma ka nana ana i.ken mahele, ,me he Ja, he m ; anao mua paha, ahe manao hou paha. Ua nlu he Q3.anao. no ka ona oka nupepa Makaaīnana e hoonee akn i keena hou no ia nupepa, a ke iana nei paha ia manao pek. (0 ke ano nae o ka, wai, aole ka mea wehewehe i ike he wai maikai paba, ahe wai lepo paha, 3—o nawaapa lehuleliu ma ke awa, e hoike ana no ia no ke kai lakou, oia hoi, no ka aina e ruai. A xnai loko n ai o keia poe waapa 1 poha mai ai mer, me lie pu la, a lele mgfla he inea keokeo me he kao la i uka nei o ka aina ma kahi oke ahi e holapu aiia i like ke koīili mehe wai la. I ko'u lioomanao ana'e i,ke poha» oia .no ka leo mai ke kai mai; o ke kao e lel-< ana t oia ka huaolelo i puka inai a hiki i kahi ona punaillPhaumia i hookahuai*Tāi ke ahifs hulapu la. oke kolili oae la, oka maina ia. O ka boi4ku ana o ua kao la mai kahi akn o ke ahi a haule i kahi f s ke alahaka o Kahakaaulana. © fce kuhikuhi ana ia i kahi o ka Qo kja mea v o \e alaīaka e moo la no Kahakaaulana, iie aiahakaia i no na poe i loaa i na polho. Owai keia poe o ka pcre anei ®a Kikihale a me ELapuukolo, a i ole, o na poe haakei anei? A heaha keia poino» he ma'i ahulau anei mai ke kai mai a pahola ae ma Kikihaie a me Kapuuko*o? A be kaua anei, e like me kahi hapa o ka inoa Kikihaie» oia hoi> kiki pu. Na ke au o ka manawa e hoike mai, 4—A ma kahi i haāle iho ai o kao la, oa ikeia ae Ia he inau kaa hali ohua i piha i na ka--1 naka a e moe mai ana kaoo 110 * wka nei oka aina, He elua no f mahele hiki ke manaoia, ka t mua, ka ma'i ahnlau, a o ka lua, ike kaua O ka mea nana e hooia mai ma ka hoomaopopo aku, oia no ka hoike ana mai o it*oa Kahakaaulaua # he kaliua ia no ka ma*i !uku. A >&a aole pela» alaila, e loau ' paha ka haina ma ka !noa KaI hakaaulana ke mahelehele, pel aei: I—Haka t £—au, 8— I me he la oo nae, he hookahi no 1 haiLa oui o ieia inoa, he ade i I kabi e ku ibo ai ua wawae a I kahi e ooho ai m&luna o ka ( *»«ta Ua ike uo kakou ike ano ' he wahi e kau ai i ao ua uiauu» aole hoi ia i ku< I pouo uo ke Uuaka. A ua ikf pa ! «« hoi kakou i ke auo o kt k A hi i ann no ka "haka/' he ha-

kaka 110 ia. No ke ♦'au," be elaa no mahele, he au pale iwaho, a he au pale ?loi?o o ka aina. A o kekahi au, he iewa no ke kino iloko o na kai hohonu, a o na lima me ua wawae ke kokua o ke kino ma ke pale ana a na lima me na wawae i ke kai, a pela ia e au ai. "Lana/'.he poho oie ia, he kau wale iho lo naaluna o ka ilikai aohe wahi e ku ai o na wawae. Me keia mau weliewehe inoa ae la e loaa ai ia kakou ka mea io, a o ka mea hea la o keia mahele inoa ka mea e hoea mai ana. Ma ko'u inanao iho, he hookahi no haawinakupono e lawe mai ai. oia no ka uele ana i kahi e ka iho ai o na kapuai wawae, *A owai la ia poe e nele ana i kahi e ku ole iho ai na wawae, o ke aupnni anei e kau ana maluna o ka haka-manu, oia ke Aupuni Eepuhalika. Ina io pela, alaila, oia aku la paha. (A ina nae e hookapekeia ae' aua, alaila, he kane ia i nele i ka haka ole e kau iho ai, a he i wahine no hoi i nele i ke kane : ole epai aeai. Pela ana paha U, aole paha la, i nea la no keia.) s—lna o keia mahele, a he mahele e hoike inai at>a i ka haina o ka Amerika hana me na' roea kaua oia e hana ai i kana hana hoihoi Aupuni kumu, i like ai me ka hoike a keia wahine Ame rika me ka ihe, alaila, e tnanao iho kakou, ua pololei ka hoske a keia mahele, a ua hooiaia mai hoi e ka inoa Kahakaaulana, e nele ana ke Aupuni ē kau ana maiuna o ka hakamo», a e au hele aku ana oia i ka loa a me ka laula o na pilikia he nni. A me he la, 6 kela kii "Akua-wa-hine o ka Lanakila," oia no Oia ; nei ae, No ka mee, o Liliuika- i nohea ka mea imua o ke alo o ! na Amerika hoopono a pau e li- ! ke me Kalhilana. A o ia hoi ke 1 kohu o.ke!a kii mamua o kela poe i lele iho la mai luna iho o na kaa. Ea, ua kokōke anei ka manawa ? 6—O kani ahua iki ma Leleo, he puu nui ae la malaila, a me ka hana uui ka mea nana ka moe i pii ai a hiki iluna. 0 ke ano o ka ino a Leleo,* he hoike ana mai ia no ka make a me ka lele loa ana o ka hanu o ke e kau.ana maluna o ka hakamoa. ■ O ke kiekie ana o ni ahua ■ uuku a lilo i puu nui, he hoike ] ia no ka oi pakela o ka pono ma ! ka aoao o ka lahui Hawaii ma i ka Hawaii aua o ka mea nana k .\ : moe. 0 ka hana nui ana ok;\ niea 1 nana ka moe ma kona pii ana ! iluna o ka puu, he hoike ia no ko ka lahui liooiuanawaani ana me ke kaniuhu ole. 0 ka hiki ana ; ka m£a nana ka moe ilunn o ; ka puu, he hoike ana ia no ka* 1 ianakiia o ka lahui a me ko i«v kou Moiwahiiw uia o ka ko!a 1 inea la nt»na ka moe, he Hawaii ' ponoi oia. 7—o ka leo kahea o keia wahine mai aku o he hoi- ' ke ia no ka leo uwalo i ka mea e ' noho ana ina ke kulaim kiekie, e 1 nana mai i ka lahui. a e ike mai j hoi, h« wahine, a he kane, a he ' keiki i hooneloia i ko lakm po'- * i k#»ili wale ia, kahi 1 hoi a ko !akou n\an kapnai e hohi ai me ki* lei hanonaHO o ke kuokoa, n o ka moa i mal;on\ake ' nui ia e ka lahui, he knokoa tnau ; loa, a oia ku \ makemakeiu hoi | hou i»ai. Oi&I* o ka Moi wa ka !

nohoalii, he kaikuaana ia, a o ka lahui he ia, a nolaila, o ka ieo noi a ka lahui iko lakoa Moi oia kana e hooiohe toai. 3—lle hookahi wale 110 meaouo i 'ka lahui o leoi uei, o ke ku * hou mai o ke Aupuai Mm e like me ia i kinohi a ke ku ioai ua Aupuni kumu la, e ono auanei ka ai, a e ha.uoli auanei ka noho ana. Aka, o ka meaono i ninaaia aku ai iaia, ua kiloiia mai la; noiaila, ma keia kiJoi,ana naai la e īioike mai ana ia ua loaa iaia ka iiieaono, aua kiloi mai la i kona īiolaila, ina ua loaa ua meaono la i ka mea # e noho ana maluna o ka puu, o ka loaa iike ana ao hoi ia i kona pokij, oia ka lahui, Nolaila, ma ka hoomaopopo ana ika moe, ua loaa, a ua kiloiia mai i kona f>okii, ka lahui' Ma kekahi auo hoi, o ku ]oaa he loaa ole ia, aka nae, ma ka hiki ana o ka mea nana ka moe iluna o ka puu, oia ka ana mai no ka laoakila. A ina ua lanakila, aiaila, he nele ana auei ia ? Ka i no hoi he loaa aua ia i ka mea i lanakila. Mau Weheweho Laula, Ke hoike nei ka mcr- nana ka paoe i kona hiki ana malnna o ka puu, e hoike mai t ua ia'i kona lanakiln, a i ole ia* pomaikai paha. Tn<i ma ka waiwai, oia ih'o la, a i ole, he pomaikai ili wale mpi paha, a i ole ia, he . maikai paha.no kona ola kino, & i ole ia, he maikai 110 kona mau marao me ka hauoti, a be muhalo nui ia palio noua. 0 kekrn ae la o keia mnu mea ī .ho)ke:a !a, na ka mea mt»a ka moe e ike iho uona iho; malia no hoi, he tulana e mahaloia ai oia, īoa paha o ke ahi "1 ai ma Kikihale a me Kapuokolo» a i kekahi o rta hale poo aupuni, alaila, he pioo nni ka kakou mea' e ike aku ana, Aka, ua naue mai ka moeuhane, ua uee ae hoike a ka.moeuhane a ma Kikihale a me Kapnukolo. Ake manao nei au, he aka ka punara ona haua haumia uta Kikihaie a ma KapUnkolo no ka pnnana o na haba kipi iloko n ka aioa. A pela hoi me ahi e holapu a;ia ma ia. 'mau wahi, he aka 110 paaa ia ahi no ke ahi e holapu mai ana ina hana kipi t a i o!e t uo ka mai ahulau paha. 0 na waapa ma ke kai, ma ka uiauao ana aku t ouu umia tuwaho no ia 110 lakou ka leo, ka olelo» a me ka hana. ke au o ka manawa e hoike mai. oke ano maopopo o]c oka lahui, me he U, e hui aku ana a hui mai paha ma'keia'hope akiu A he mea pono no ke* uana aku i ka hoike a ke au o ka mauawa. O Leieo» he ino* hoike i ka i<=»le ana o ka hanu o ke Aupuui e kau aua maluua o ka haA ole pela, alaila, e Ul* aku ana paha ka inoa he iiaka hou aku e kau ai> a ila.ila aku paha e o aku ai a lele 'oa ke o, oia no kona hanu ho;:e loa, He wahi »uea apiki no keia 0 a me U, a nol&ila ea» ma; ulu i ka holo o ka waa : ka wa makani, aole i ikeia aku o E hoea mai auanei ka mak#ivl ,he Quou„ & 1 oK* bv Kav aula puha, a ke halawai lu ;Uakaui he Mmuuku, aoho ua-> ai i.ka papaa. Noia.!a. c opualn iho uo ku pone. ke nele uo ka v i pustai» o ka puka r.o iu o ke ahi o Kiki ha!v uio KapUuko!,< i, ka p«uui!io h,n auane: la !au u iw, iho t hek» uoi i ka pono o!e,