Ka Makaainana, Volume II, Number 18, 29 October 1894 — Page 1

Page PDF (924.41 KB)

This text was transcribed by:  Rob Escuadro
This work is dedicated to:  Ko'u keki hanauna Portia Escuadro o Makakilo, Oahu

Ka Makaainana.

 

BUKE II   Ano Hou.                              Honolulu, Oahu, Okatoba 29, 1894.                              HELU 18

 

MAKE O MAKALU OPIO.

Na Hana Paonioni no KOna Waiwai.

     Kakahiaka nui, hora 7:30, o ka Poakahi i hala i make ai o Kauka Hanale Makalu (opio), mahope o ke kaa mai ana no kahi wa loihi i hala ae.  Ua hanauia oia ma ke kulanakauhale o Nu Ioka i Aperila 10, 1863, nolaila, ua piha iaia ke 31 makahiki a keu.  Aia kana wahine a me ka laua keikikane uuku ma Kapalakiko kahi i noho ai.  Ua hoonohoia oia malalo o kekahi kahu malama, a i ka wahine no a kaawale aku, ua hoopii oki mare ae ua kahu la.  He ninau iho nei ia imua o ka Aha Kiekie no ka hiki i kekahi kahu ke hoopii a ua aponoia, a imua iho nei o ka Aha Kaapuni ua aeia ke oki, aka, eia ke waiho nei he hoohalahala no ia olelo hooholo.  Ua hookamaia oia e Kauka Makalu makua, oiai, he keii oia na kana wahine me ke kane mua.  Ma ka ike kauka, oia kekahi mea i hoonaauao pono ia a lehia, a ma Paria kona wahi hope loa i ao ai a mare ai me kana wahine a huli hoi mai i ka aina nei.  I ka auwina la Poalua mai i hoolewaia aku ai oia mai ka luakini aku o Sana Anaru a nalo iuka o Maemae, o na hoa kauka no ona na hapai pahu a me na hele aoao malalo o na lawelawe haipule ana a ka Rev. A. Makinikoki.

     Poakolu mai, ua noi aku kona kahu, Kauka Makalu, no ko Kaaka hookohuia mai i lunahooponopono waiwai.  He $9,000 ka waiwai io o ka waiwai, a he $7,500 o ia huina aia iloko o na hui panihakahaka.  Ua hoike ae na mea o ke keiki o ekolu makahiki a ka mea i make e noho mai la i Kaleponi, oia hookahi wale no ka hooilina.  Ma ka aoao hoi o ka wahine kanemake, ua waiho ae no kona loio, c. W. Akepoka, he palapala noi ma kona aoao e hookohuia o Keo Kaaka i lunahooponopono waiwai.  Aohe i maopopo ka waiwai iaia, eia nae, he waiwai lewa wale no, aia ia Kale Kaaka.  Ua hoikeia hoi ma ia palapala noi, o ka wahine kanemake a me ke keiki uuku a laua, o laua wale no na hooiina.  O kahi mea lea loa ma keia hana imua o na Aha, oia mai hoi ko makou lohe, aia kekahi o na palapala hoopaa ola ma ka inoa o ka wahine. 

     I keia Poaono iho e ku mai ai ka Auseteralia mai Kapalakiko mai.

    

Ka Wahine me ka Aahu Keokeo.

     MR. LUNAHOOPONOPONO:

      Ua loaa hou ia Kaua he mau hoohialaai hou ana o na mea pohihihi o ke au o ka manawa, i hoikeia ma "Ka Leo" o ka la 24 o keia malama, no "Ka Wahine me ka Aahu Keokeo."  Ua ike iho au i na wehewehe, a he mea pono hoi no'u e pakui aku i kekahi mau wehewehe e ae, a malia no hoi o loaa hou mai i kahi aku.

     Eia ka hoike a ka wahine me ka aahu keokeo imua o kekahi kanaka:  "He eha pea, eha ole, eha kahi."  He wahine keia e ikeia ana e kahi poe, a e nalowale honua wale ana no.  A o keia no paha ka wahine a'u i lohe wale ai ua kau iluna o ke kaapio, a ua nalowale honua aku no ka mai luna aku o ke kaa.  A ina oia, he keu a ke pahaohao.  Eia ka'u mau wehewehe no kela mau mea a ka wahine pahaohao io i hoike ai:

     1 - Eha Pe'a.  Ua lika ia me eha amana, a ua like hoi o eha amana me eha ke'a.  Nolaila, ua loaa ka manao no eha pe'a, he hoailona ia no kahi e kauia ai ka mea i ahewaia no ka make maluna o ka amana.  O ke ano o ka pe'a hookahi, he hoike ia no na manao aloha ole me ka haina a me na hana ino.

     A malia paha o ninauia mai, heaha hou ae ua ano o ka amana?  E pane auy i ka mea hiki, oia keia:  He hana i aponoia, a ua amanaia e hana, e hooko e like me na kuhikuhi, a e hoomana ana i ka mea nana e hooko ina no ka make a ina no ka lanakila.  O ia ae la ka'u wehewehe no ka hopunaolelo amana.  A heaha hoi ke ke'a?  wahi a ka ninau.  E pane hou au, he wahi ia i kauia ai ke kino o ko kakou Hoola, a he hoowahawahaia ke ano o na poe e make ana maluna o ka laau ke'a.  A ke lawe nei au i na hoaiai ana no ke ke'a, he hoailona ia o ka hanohano kiekie loa, e kau ana kona hanohano maluna o ke kalaunu a maluna o na umauma no ka lakou mau hana i hana ai, a he hoike no hoi no ke kanaka haahaa e alakai aku ana iaia i ke kulana o ka hanohano ina ua loaa iaia ke ke'a, a he hoike hoi no ka lanakila.

     Eia hou kekahi hoike no ka pe'a.  O ka pe'a, he lupe ia; a ina he hoike ka lupe no ka lele o ke Aupuni i ka lewa, oia iho la.  O ka helu o ka pe'a hookahi he umi kona helu; alaila, ke olelo ae nei au he waiwai me ka pomaikai mahope aku, a malia ina aku paha.  (A ina hoi ma ka helu a na poe ki pa, alaila, he helu 10 o Puhi, alaila, he puhipuhiahi paha, auanei na hana a obi mai me he pani ia Ina he eha pe'a, alaila he wabhine i manaoia e hoomare aku i ke kane, oia hoi keia ma ka olelo ana.  he manao hoohui aupuni.  A ke ole pela, alaila, he kane ia me na makana hiwahiwa e huli mai ana i wahine nana, no ka hoopaa ana i aelike no ka noho aloha mau loa ana.  A owai la keia kane a me keia wahine?

     2 - Eha Ole He mau anuu keia i loaa ole ka pomaikai.  He eha hoao ana a he eha no ka nele, oia o Olekukahi, Olekulua, Olekukolu a me Olpau.  A o ka huina o keia mau ole a pau ma huina o keia mau ole a pau ma ka pa kanalima, he haunaele, he kaua, he mokuahana a o na ano lapuwale no a pau.

     3. - Eha Kahi.  Ua like ia me hookahi kauna.  A ke pa-umiia keia mau kahi, e loaa ana ka haina like me ko "eha pe'a," he wahine i makemakeia e hoomare a pela aku.  A ina e paumikumanamakahiia keia mau eha kahi, alaila, e olelo ae au, e loaa ana he hooponopono aupuni i amania.

     Ina hoi ma ka manao ana'e e maheleia na papa-hua ekolu i mau Aupuni, alaila, e hoomaopopoia, penei:  X - Aupuni Moi i hoope'a wale, a powaia.  O - Aupuni Repubalika i hoea ano ole ae;  1 - Aupuni e ku mai ana.  Nolaila, hookahi wale no Aupuni a kakou e ninau iho, nowai ke Aupuni e ku mai ana?  O ka'u haina no Liliu, no ka mea o ke Aupuni e ku mai ana?  O ka'u haina no Liliu, no ka mea, o ke Aupuni e ku ana me ka helu 10, oia no ke Aupuni XL.  O ke Aupuni hoi e ku ana me ka o, oia ke Aupuni e pili wale aku ana me ke Aupuni e ku mai ana, 1, no ka mea, o ke Aupuni Ole ke pili wale mai ana ma ka akau o 1, a e lilo wale no ia no ke Aupuni e ku mai ana, a e ikeia ae ana ka helu o ke Aupuni X, he 10; a pela hoi ke Aupuni e ku mai ana he 10 no.  Peneia ka'u hoonohonoho ana.  Eha , ua like ia me eha 10, loaa he huina nui o 40, oia hoi, ma ka helu Roma, he XL.  Nolaila, ke ike ae la no kakou i ka huina nui o na pea eha, a e olelo ae hoi au, Aupuni o Liliu.  A o ka huina helu 40, e noho hou ana ka wahine me kana kane i nalowale, a he mahele keia a'u i hoakaka ai mamua ae nei, he manao hoohui Aupuni, a i ole ia, he kane e imi ai ana i ka wahine no ka aelike hoopaa no ke aloha mau loa.

     XL - E hookaawale aku i na mea pono ole - a e malama i ke kuokoa me ka lokomaikai.

     Hookahi wale no mea nana e hoopau i ka pohihihi o keia nane huna, o ka wahine wale no o ka aahu keokeo.

     O ka'u mau wehewehw ae la keia no KA MAKAAINANA, a ke mahalo nei au i ka mea nana i hoiike mai nei i ka Wahine o ka Aahu Keokeo.  Nana hou aku, e ka makamaka, i ua wahine paohao la.  Welina oe.

                                               KILOKILO DIMERATA.

 

Mau Haole Hooweliweli.

     Iwaena o na poe i hopuia i ka po Poaono, la 20 nei, he elua mau haole i paa mai no ka hoopuka i na olelo hooweliweli a me ka lawe pu ma na kino, i mea e hoopoino ai i ka lutanela o na makai kaulio.  Maloko o kekahi haleaina ma alanui Hotele laua i hopuia ai.  Hookahi i ae aku i kona hewa imua o ka Aha Apana i ka Poakahi i hala, oia o Kimo Barinetona, he wahi kaeaea palepale, no ka lawe i ka pu-panapana a me kekahi mikilima keleawe, a hoopaiia e uku i $25.  Na kona kokoolua ka pu, lilo mai iaia, a i ka hiki ana i ka Halewai, loaa aku maluna o kona kino.  E ole nae o C. Opunui, he makai kumau, loaa pono ai keia mau mea, no ka mea, iwaho no oia, aka, ua ike aku oia ma ka pukaainiani i ka hunaia ana o ka pu mahope o kekahi pola iluna o kekahi pakaukau ai.  O ke kokoolua iho, oia o Bila Wulahama, he mea ako hulu lio, no ka manao e hoopoino aku i kahi lutanela peke a hoonana launa ole mai o n amakai kaulio i ka Poalua mai oia i hookolokoloia ai a hoopaaia malalo o $100 bonae malama i ka maluhia i ua wahi peke nai no eono malama, no ka mea, na hooweliweli aku oia e ki iaia i ka pu.

     I ka luakini ae o Kaumakapili ka Puali Hoola Kahi i halawai ai i ka po nei, a ua piha no.

     Lohe mau ia ka uinaina o na pu raifela mau po iho la.  Mea ia mai na na poe Pukiki no ka, a he hoouluhua maoli no ia ano hana.

     Piha pono ke 68 o na poe i hopuia a paa ma ka Halewai a ao ae ka Poakahi i hala.  Ua ae okoa ka hapanui o na poe ki-pa a piliwaiwai e ae i hopuia i ko lakou hewa a hookauluaia na hoopai.  I keia Poaono hoi a ao keia la, he ano neoneo loa, koe no na poe ona rama a me kekahi mau hewa ano e ae.  Apopo ka Aha Apana e noho ai.

     Eia o R. Wiliama Aeleti ke ao nei i ka lakou mau keiki liilii a me na keiki e ae o ko lakou wahi ma Koleaka i ka hulahula haole, a ua ike e ia no ka makaukau koke mamua o na poe oo e aoia nei e na haole puni dala.  Hookahi po hulahula akea me ko J. Mose Kaulua hookani ae i ka akediona (koliana), oia na po Poalima.  I kahi la o keia mua iho paha e uniki ai.

     Ua hooholo lokahi iho nei na lunakanawai o ka Aha Kiekie, e hoole ana i ka hoohalahala a me ke noi no ka hookolokolo hou ia o ka hoopii kipaku a Kailianu a me Leo kue ia kane, ka mea hoopiiia e ola hookahi nei.  No Kauai keia hihia, a ua loihi ka hanaia ana, me he la ua ekolu makahiki paha a keu, a ua ko mau no na mea hoopii.  I keia hana ana nae hoi ua ko loa A. Rosa no na mea hoopii, A. s. Hakawela no ka mea hoopiiia.