Ka Makaainana, Volume II, Number 18, 29 October 1894 — Page 5

Page PDF (853.87 KB)

This text was transcribed by:  Ululani Victor
This work is dedicated to:  Samuel M. Kamakau

Ka Makaainana.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 29, 1894.            5

 

"HUAI KA ULU O LELE."

 

            Ea, pili pono hoi keia mau olelo a ka Haku a Hoola hoi o ko ke ao nei i na mamo pakaha a na mikanele: "Me ke ana a oukou e ana aku ai, pela no hoi e anaia mai ai no oukou."  Ae, pili pono io no; a nolaila, ua makehewa loa ko kakou haawi ana aku i na kokua ana i na poe e kue a e hoino mai ana ia kakou, aka, e ike ia kakou iho a me ko kakou mau hoa'loha oiaio a kupaa mau.

 

            Iwaena o na hoa'loha oiaio, aole loa makou e hewa ke hoaiai ae no ka Hui Alahao Hawaii, no ka mea, mai kinohi mai o na hana a na pakaha, aia no na poo o ia hui ma ko ka lahui aoao a hoea wale mai no i keia wa, a o na poe e lawelawe nei i na hana o ia hui na hoike oiaio loa.  Ina pela io, alaila, heaha la ka waiwai o ka haawi ana aku i na kokua i kahi e, aole hoi i ua hui la, e like hoi me ka mea e ikeia nei no ko Waikiki poe.

 

            He wa i hala ae i noke ai makou no ko Moanalua poe.  Ua ike lakou i ka pololei o ka makou i olelo ai, a ua ana hoi lakou, a pau pu no hoi me ko Nuuanu poe.  Aole nae hoi makou e hoole ana e ole ko kahi e mai poe, loaa ai he mau kaa hali ohua emi mai.  A ina no kahi hapaumi wale no ka mea e nanamaka ai i ka hoa'loha, he keu ia a kahi kumu ole loa.  E pono e hoopau loa ia ano manao, ina pela io, a e hoomoe like aku i na kokua iloko o hookahi auwaha, o ia ka hana a na hoa'loha oiaio.

 

            No kahi ka pomaikai, ua pau a pau iloko o ia haawina pomaikai like.  Aole o na kaa hoonalulu na kaa e kohu ai o ka holo ana, e hewa iho ka i na kaa hapaumi, he hoolai wale no a hoea ana i kahi i makemake ai.  A ina aia a hoea hou mai he hui kaa hou, e like me ia e olelo wale ia nei, oia hoi, he hui kaa uwila, alaila, nanakee loa ia mai paha ka hui kaa o na hoa'loha.

 

            Ina paha e ku io ae ana ua hui kaa uwila la a hooholo mai i na kaa ma o ka ikaika uwila la, alaila, e ike ana no auanei kakou i ka oi ae paha o ia ano kaa i ko keia au.  Ma na nupepa o na aina e, he ike mau ia na hoike manao no na popilikia i ka lehulehu mai ia ano kaa mai, me ka nui no o na ola e poino.  E hewa no anei hoi kakou i ka kakou i ikemaka ai me ka loaa wahi poino ano nui ole.  Nolaila, o ke aloha no ka mea oi loa aku, pau pu me na hoa'loha iloko o ia haawina like, a mai hookipa aku hoi ia loina ma kahi o na enemi.

 

            Oili aenei hoi he wahi mea hoomakeaka no ke Kalabu Repubalika Hawaii, no na hana no o kela halawai i waiho mai ai ka peresidena mamuli o kona huhu.  Eia ka hoi la ua papa loa ia na poe ma ia halawai ia po aole e hoike a e kamailio wale no na mea i hanaia, eia nae, ua puka aku no ia makou.  A i keia halawai hou ana iho nei, ua oni ae o Kawainui e nowelo no ka mea nana i hoike akea ae i ka lakou mau ano hana hapaimemeue.

 

            Huli nui ae la, ui iho, kue aku a kue mai, a i ka ninau ana, loaa pono ana ekolu mau lawehala i ua o Kawainui, a o ko lakou hoopai, he pala maia.  Aia no hoi paha la, e hana malu wale no, aohe e nalo, no ka mea, he nonanona no ka mea nana e huai ae.  Ae, oia ka hoi, he hui malu ua kalabu la i aeia e ke Aupuni, e like me na hui kalaiaina e ae o keia au, a ua loaa mai ka palapala ae e hui malu nui.

 

            Houpuupu iho nei lakou nei ma ae e ala haunaele ae ana ka lahui e kue aku ia lakou mamua iho o ka la koho balota (keia la) a ua manaoia mai ka po Poaono nei mai e hoolaleia ae ai a hoea wale mai no i keia la.  Iloko o ko lakou manao ana pela, ua liuliu ae la na koa a ua makaukau nui, me ka oleloia mai no nae no ka nui o ko lakou makau.  Eia nae hoi kahi mea hilu loa, mai ia wa mai a keia wa, aohe mea i ikeia ae.

 

            A ka i no hoi o ia wale ae la no, eia hou iho no ka hoi, oia hoi, eia ka he poe aloha aina ke hui a ke halawai nei ma ke ano ohumuino.  Ua loaa ka na inoa a ua makaukau ka Ilamuku e hooko ae i kana apana hana.  Ae, ina pela, no keaha ka hoi kona mea hana ole ae, oiai, aia ke kanawai ma kona aoao.  No ka ike no paha aohe oiaio, aohe i oo a aohe i lawa.

 

            Ke oleloia nei ua alabula kakou me na kiu, he poe Hawaii no ka ka oi loa aku.  Me he la pela io no, o ia ke kumu e pau nei na poe piliwaiwai i ka hopuhopuia.  A eia ka keia poe ke po alo hele nei iwaena o ka lehulehu.  Ina pela, e nihi no ka hele ana, o pa no auanei kakou i ka pohaku mai ua io ponoi ae no.

 

            Iloko o ko makou ao mau i ka lahui, hilinai ole no hoi na oehaa a noonoo ole iho no hoi i na ano hana a na kiu o lakou, o na ano hana no hoi ia mai mua mai.  E ole nae hoi ia, loaa ka eeu mau i ua poe la.  Nana aku i ka la kukala Repubalika, ua oleloia ae e kue aku ana ka lahui, a heaha ka mea i ikeia, he neo.  Hookahi no hana a ka lahui, o ka hoomanawanui a me ka hoolono aku i ka leo no ka wa e hana ai.

 

            Ua loaa pono kekahi o ia ano kiu me kana hana ekaeka, me ka manao paha e hoopilikia wale aku no i kahi mea i hala ole, mauka o Kapalama aenei.  Mamuli o ka hookokono ana a kekahi oiwi no o kakou, ua hoopunipuni hele aku kekahi opio Hawaii hapa-haole i ko laila pae he halawai kalaiaina ke malamaia ana i ka po Poaono nei ma kahi o Uilama Olo, he halawai ano ohumu kipi paha na kekahi poe aloha aina a makee Alii.  O na inoa o S. Nolena a me Uilama Olo ka i lawe hele ia, me ka manao paha he mea ia e puniia ai he hana ia no ke aloalii ae.  Eia nae, ua loaa e ua hana epa la a pio koke no, a aohe i halawai nui ae.

 

            Ke oleloia nei o ke kumu ka e hookau ole ia nei o na hoopai ana maluna o kekahi poe hana pia a me piliwaiwai, no ke akeia ka e hoohiki aku malalo o ke Aupuni.  Aia ka a hana aku pela, pau nui i ka hookuuia.  Ina he oiaio keia a o ka manao io ia aohe ekaeka aku a koe mai.  Eia nae hoi, aole loa i hiki ia makou ke hooiaio aku i keia lohe.  I ka nana iho nae hoi i na ano e hanaia nei, me he la he wahi moali no paha hoi kahi no ka oiaio  Mai no a hana aku, o ka makou kauleo aku no nei, no ka mea, o ka make maopopo loa no ia.

 

            Like ole na nupepa a lakou nei ma ae ma ka ninau hoohuiaina.  Kupaa ka ohua palemo liula ma ia kumuhinu make, a kunewanewa hoi ka ohua pahemo alaula me ke ake e mau keia nohona Aupuni kamehai.  Imua hoi o ka Ahaolelo kuikawa o ka Poaha iho la, ua hoike ae o Hakipuu aia na alakai o ke Aupuni ma ka hoohuiaina, i kulike ai no hoi me ka mea i hoikeia maloko o ko lakou kumukanawai moowini.  O ke kahua no hoi ia o na poe e holo balota nei, a o ka iini nui no hoi ia o na kuewa.  Noke nui ia, o oukou no la hoi ia, a na oukou no hoi oukou e luku iho.  Aole loa e loaa ia mea ia oukou, aia wale no ka loaa a huli aku ka lahui.

 

            Pololi loa ia ka na koa o loko o ka Halekoa, wahi a kekahi koa i hoolaha ae ai i keia mau la iho la.  Auwe!  pehea hoi i pololi ai oukou, oiai, aia me oukou na pono a pau?  Malia, no ka pau paha i ka hanaiia i na poe mawaho nei i lihi kuleana ole aku ilaila.  Aia la ka hoi ihea na dala i uhaai wale ia ai no ua poe koa nei?  Aia paha iloko o na ekeeke, a i ole ia, ua heo loa i Milu.

 

            Ea, iloko hoi o ko lakou nei ma ae akenui e ai pakiko, e like ana la hoi me ka lakou i kalahea ae ai i ke akea, a o lakou ana hoi ka oi loa aku o ka hemolele a me ka lilelile, me he la o lakou aku ka oi loa o ka ai ono a me ka hoonuu pu, me ka nana ole ae hoi ia hai.  Ma ke ano o na hana, me he la aohe lahui, a o lakou wale no ka lahui.  Eia nae, ua nui ka haawe ua loaa he huina nui o $3,535,351.39 ka aie lahui i keia wa.  O ka nui ana paha o ka aie la, ua oi ae na loaa a me ka hapuku pu aku hoi i na loaa o na Aina Leialii.

 

            Aohe no he mau mea ano nui i hanaia i keia Poaha iho la imua o ka Ahaolelo kuikawa.  Ua aeia ko Hanale Walakahauki waiho aku, a pela no hoi me Hope-Peresidena Waila a me Hoakuka Kikila Balaunu, no ka mea, he mau moho holo balota lakou.  Mamuli o ka hakahaka ana o ka noho Hope-Peresidena, ua koho lokahi ia o Bila Alani ma ia wahi.  Oehaa no la!

 

            Apiki no hoi la, ma ke oki mare wale no ka ka hiki ke hanaia e kekahi kahu, a pehea ka hoi ka mare a me ka make.  Pehea la i make ole ai o Kauka Makalu opio ma o kona kahu la?  Ina paha o ke kahu ka i make, ina la ua kaawale loa aku ia moopuna lalau o Kauka Okolekala.

 

            Makehewa loa no hoi paha ke koho balota ana, he mea hoomeamea a hoopalaimaka wale no ia.  Kukala ae no hoi paha ua kohoia na moho, no ka mea, aohe wahi kue, a ma ka apana eha wale no hoi kahi kue iki ma Honolulu nei, o lakou like no nae hoi ia.

 

            Aole hana o na keena oihana Aupuni a pau loa o keia la, pela no hoi aohe kula, no ka mea e koho balota ana lakou ma ae a o ko lakou la koho keia.

            Ua hele ae kekahi keiki Hawaii me ke kapa ole imua o kekahi anaina kanaka, makai o ka uwapo Pakipika i ka auwina la Poalima nei, a ua kipakuia e ka makai e hoi a ua hoi no.

            Auwina la o nehinei i ku mai ai i Kou nei ka mokumahu Iapana Manasina, he 19 na la holo mai Kobe, Iapana mai.  Aia maluna ona he 900 mau Kepani a me kekahi heluna eke leta nui.  Aole keia poe Iapana ne ka Papa Hoopae Limahana, aka, no ka hui o Ogura Ma, i limahana no poe makemake mai.