Ka Makaainana, Volume II, Number 22, 26 November 1894 — Page 5

Page PDF (928.76 KB)

This text was transcribed by:  Charles Langlas
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Makaainana.

 

Honolulu, Oahu, Poakahi, Novemaba 26, 1894

 

makee o lakou i na opio, a e pono no!

            O ka "Holomua: namu ka i kakoo oolea ae ma ko ka Bihopa aoao, a me kona helu hoi o ke ahiahi Poakolu iho la, ua olelo ae oia no ko Limaikaika paa ipukana no ka Moi Kalakaua kupono ole e palaki i na kam a o ka Bihopa. Oia maoli no ka mea oiaio nona a no lakou welo mikanele a pau loa. Ua olelo ae nohoi ua "Holomua" la no Kole, penei: "O Mr. Dole ka Peresidena o Hawaii nei mamuli o ke kipi, ke apuka a me ka ikaika. Aole loa oia e hiki malaila mamuli o ka pono." I keia mau wahi olelo no, paa hou ka lunahooponopono i ke ahiahi ano molehlehu a ka Poaha iho la i ka hopuia no ka laibila ku i ke karaima me ka hoopaa ole ia ae hoi ma kahi paa, aka, o ka palapala kauoha ka mea i loaa aku iaia.

            Hoike okoa o ʻ Kuauau la i kona makee a minamina i ka hoopukaia o na olelo ku i ke kuha aku i kona poo ae, ka mea hoi a ia auna i menemene ole ai i ke au Moi, no ka mea, nana maoli no me kona mau lima i kakau ponoi ae i kela palapala kauoha i hoakakaia mamua ae. Aka, no kela ohumu kipi nui o ke Aupuni i apuhiia ai e keia haole malihini kakau nupepa, aole hoi he hopuhopu ae i na poe ohumuhumu e kipi i keia kulana noho ʻ na oehaa. No ka nele nohoi paha i na hooia kupono ole e hiki ai ke paa ia poe, ina he poe io hoi kahi i maopopo eia ke hana nei, aka, no ka nele loa no hoi paha kahi i na kumu maopopo ole.

            Ua loheia o keia moolelo ohumu kipi nui a kela haole i kakau ai, oia o C. H. Wetemoa i heo aku no Amerika, ua makemake oia i $10,000 kona uku no ia mea, aka, ua hoemiemiia mai e ke Aupuni kamehai a hiki i kona ae ana e lawe i ka huina o $450 wale no, a me ia mau dala oia i heo aku la no o e ai ono mai ai me ke pahenehene pu mai no hoi paha i ko ke Aupuni puni wale. Nawai nohoi e ole ka puni wale, ua makau maoli no me ka hilinai pu no hoi i ka oiaio o ia mea i hoikeia. Hu no hoi ka aka la i kamalii o uka o Waolani.

            He mea oiaio loa ua hilinai ke Aupuni no ka oiaio o kela ohumu kipi, pela ko makou lohe mai, a ua noho lakou me ka makau a o na koa hoi me ka makaukau e kau mai. I ka po puhiohe hoolaulea hope loa ino nei a ka Puali Puhiohe Lahui no ka hoomanao ana i ka la hanau o ka Moi Kalakaua, o ka po ia i manaoia ai no keia kipi aku. Iwaena hoi o ke anaina ma ke kahua o ka Hotele Hawaii he kanaha poe haole me na pu panapana. O na poe haole kuikawa mawaho nei, ua ku me ka makaukau, o ka hua nae hoi i loa ma ia liuliu ana, he neo. Mai ia wa mai a hiki i keia wa, eia ua pukuniahi ke hoikeike hou ia nei a puni o Iolani Hale. Huhu loa hoi na poe kuleana o kela nupepa i hoolaha ai i ua ohumu kipi la no ka huai koke ia o keia mea huna.

            No ia makau no ke kumu i loheia ae ai i keia Poakolu iho la e komo ia mai ana na kauhale o ka lahui e huli no no pu a me na lako kaua malalo o na kauoha a Kuauau, eia nae, aohe i hookoia mai. Aole no keia wale, aka, no ka hiki ana mai nei kahi o Makai Nui Anaru (manu pelehu a manu pikoka paha) a ko Wailuku poe makai o Puunene o na pauku ko na pu. O kekahi  hoi no ka hoole loa o ko laila poe aole e hookaa i na auhau i keia Aupuni, a ua ae no ia poe e noho iloko o ka halepaahao a e hele nui e hana ma na alanui o lakou no ko lakou mau pono a pomaikai iho. I ku mai nei o Anaru e hoouna ke Aupuni i mau koa, oiai, ua hoolohe ole ia mai kona mana, a ua huli hoi aku nei no oia me ka neo.

___________________

 

            Lealea paena ole ka Ligi Amerika i ka po Poakahi i hala. Mamua o ka hula ana, ekolu poe i kualehelehe mua ae, a iwaena hoi oia poe kela moopuna uhalale upapalu a Kauka Okolekala, oia o Kale Kaaka. Ua walewaha ae oia me na olelo pai no ke kumukanawai ana i kokua iho nei i ka hana ana, he "kumukanawai kamahao maikai." Ae, nui io no ka maika la, ke ahuwale la hoi a "maloo na iwi nakeke o Hua i ka la." Iaia paha e kalekale ana, ua ike mua ae oia i ka nani o kela mau kunepunepu o Maunakiekie, i Manamana la o uka ae, a ua luhi a hoihoi ole hoi i keia wa i na ku kohu au pulumi o kahi omali ana i haupa iho ai i kona ulakolaka, a he mea ai ka na kamalii i keia wa i akahi no a makili ae ka lei pohue ana. Oia io aku la paha. Haukipila ka nani!

___________________

 

            Ma ka Alameda i hoea mai nei i o kakou nei ke poo o ko Kapalakiko oihana makai, P. Crowley [Karole] a me kana wahine. He mea oia i noho loihi ma ia kulana no 25 makahiki paha a oi. Akahi no a loaa iaia kahi wa hoomaha a e loaa ana no ia mea iaia maanei. Ua aoo oia, ua 60 makahiki a keu. A he hana no hoi kahi ana i hiki mai la, oia ke noi ana i ko ke Aupuni ae e hoihoiia mai ko Kapalakiko poe mai lepera i Molokai.

 

Kau o Novemaba.

 

Na Hana Imua o ka Aha Kaapuni ma ke Kiure.

 

            Ua ae oloka aku o J. P. Sylva o Hana, Maui, i kakahiaka Poakahi, la 12 nei, no kona hewa i ka lawe kolohe  ana i ka waiwai o ke Aupuni ana i malama ai, oiai oia ma kona ano Hope Luna Helu a Ohi Auhau, a ua hookauluaia kona hoopaiia a ka la 30 ae. A imua hoi o ke kiure ia la no i hooloheia ai ka hihia o Kaluna, no ka lawe ana i ka paiki ili o kekahi Kepani, he $25 ka waiwai io. Me ka haalele ole iho o ke kiure i ka Aha, ua ahewaia oia. Nana ponoi no i lawelawe ae i  ke pale ana o kona hihia. Ua hoopaiia mai oia e ka Aha no elua makahiki hana oolea a e uku i $1 koina.

            Poalua mai i hanaia ai ka hihia o Kaniku Pahia a me elima poe e ae. He poe opio wale no lakou a pau. O ko lakou hewa, oia ka powa a hoeha ana i kekahi Pake me ka pu ma Hauula Koolau aenei, a makou no hoi i hoike piha aku ai mamua. I keia la i hoopau wale ia ai he mau hihia kuai waiona lehulehu a L. Anaru i hopuhopu ai, oia e noho kapena poo ana no na makai kumau o nei. A haalele no hoi o Kali Maunaloa i kana hoopii ia Kealohapauole Makahi, he hoohalahala hoi mai ka Aha Apana mai o Waialua.

            Ua ae okoa ae no hoi o Arthur White, i ka Poakolu mai, i kona hewa no ke ki pu ana ia Keoki Wude, oiai ke kau kinipopo iho nei, a makou no hoi i hoike piha aku ai no ia wa. No keia ae okoa ana paha ona i hoopai  mai ai ka  Aha iaia e hoopaahaoia no 24 hora hana oolea a e uku i $300 a me $2.50 koina. Ma ke kauoha a ka Ilamuku, ua kai hele ia ae oia no Kawa, aole i aeia e kau aku ma kekahi kaa, hoaahuia me ka lole paahao a laweia e pai i kona kii. I keia la i hoopauia ai ka hookolokolo ana ia Kaniku ma. Ua ao aku ka Aha i ke kiure i ka hora 1:30 P. M., hora 1:40 puka nui iwaho a komo iloko o ke keana malu e noonoo ai, hapalua hora mahope iho i puka nui mai ai me ka lakou olelo hooholo e ahewa ana ia Kaniku hookahi a hewa ole hoi na poe elima e iho. Ia auwina la no hoi i noho ae ai ke kiure haole e hoolohe i ko W. M. Kaninahama hihia no ke kue i ke kanawai kiki manu a me ka lawe i ka pu me ka laikini ole. Aumoe, hora 10:45 paha, i pau ai me ka loaa olelo hooholo ole, 5 ma ka ahewa a 7 ma ka hookuu. Hora 7:40 P. M. i haiolelo ai kekahi loio pale ona no 25 minute, a 1 hora me 5 minute o ka loio hoopii i kalekale ai. He mau minute pokole wale no ka Aha i ao mai ai, oiai, aohe hoakaka kanawai ma keia hihia, o na olelo ike wale no. Ua puka nui e noonoo i ka lakou olelo hooholo i ka hora 9:20 a mahope o ka hala ana o 1 hora me 15 minute, ua puka nui mai e hoike no ko lakou lokahi ole a me ka ninau ana i ka Aha no kekahi ao ana a lakou i makemake ai. I ka loaa ana o ia aoia aku, ua puka nui hou a hoi mai ae e like no me ka mua a hookuu nui ia me ka loaa olelo hooholo ole.

            I kahi la mai hoi i hooloheia ai ka hihia o J. R Souza no ka hoeha ana ia Kamalu, a makou no hoi i hoike piha aku ai mamua, a loaa kona ahewaia, elua kiure kue. Poaono ae oia i hoopaiia ai no eono malama hoopaahao, ma ka hana oolea. Ua hoohalahala hou aku kona loio haole (he loio Hawaii i ka Aha ilalo nei a hoopai dala wale ia no), a ua hemo mai oia malalo o ka #ona a eia ke hookele kaapio hou nei no. I keia la no hoi i waihoia aku ai ke noi a Kaniku no ka hookolokolo hou ia, o kekahi o na kumu no ia noi, oia ka noho ana o kekahi kiure i hoohiki ole, nona ka inoa o N. Puhi. Aeia ke noi oki mare a J. Auipo kue i kana wahine, ia Kahoolapuna, no ka haalele, a o Elise Quinn hoi mai ia Thos. G. Quinn, kana kane, no ka malama ole a me ka noho moekolohe.

            Poakahi i hala i hookolokoloia ai he elua mau Kepani i mua o ke kiure haole no ka ohumu ino a ua ahewa ole ia, elua kiure kur. Ia auwina la iho hoi, he Pake, o Lum Chow, no ka aihue ma ke degere eha, ua ahewaia a hoopaiia no eono malama hana oolea.

            F. Perreira, he Pukiki no uka o ke awawa o Kalihi, i ka Poalua mai nei, no ka hoeha ana i kekahi Pukiki okoa aku me ka pauku laau, o ke kumu, no ka hoopuka i na olelo ino pilikino no ka wahine a ka mea i hoopiiia. Ua ahewaia oia me ke noi ae nae hoi o ke kiure i ka oluolu a me aloha o ka Aha nona. No ia mai paha ke kumu i hoopai mai ai o ka Aha iaia e uku i $50 a me $18.50 koina. I kona hookolokolo a hoopaiia ana i ka Aha ilalo nei, mawaho ae o ka hoopai dala, ua hoopaiia mai oia e hana oolea no ekolu malama.

            Lehulehu na hihia waiwai i aeia ka pono no ua mea hoopii i ka Poakolu iho la a i hooponoponoia hoi kekahi mawaho mamuli o ka aelike ana o na loio a na aoao a i elua. Mamuli hoi o keia, aohe mau hana ano nui imua o ka Aha. Ua hoole o Lunakanawai Kaapuni Kupa i ua kumu hoohalahala kanawai a R. Palau, i ahewaia i ka Aha ilalo no ke kuai waiona me ka laikini ole, a ua hoohalahala loa aku i ka Aha Kiekie. Pela no hoi me ka hoohalahala a Kaniku, i ahewaia ai i ka Poakolu o kela pule aku, a hookahi no ala i moe like aku la. I ke kaheaia ana hoi o ko Kaaipia hihia i keia kakahiaka, no ka hoeha me kekahi mea eha, aole oia i hiki ae no ka mai. No ka manaoia he ma ʻ i hoomalae wale no, ua noiia ae ka Aha e ko ke Aupuni aoao e kikoo aku iaia e hiki kino mai. Ua hiki ae oia ia auwina la me ka ma ʻ i, he eha # iloko o ka opu, a ua hoopau wale ia ka hoopai dala a hoounaia hoi oia no elua malama hoopaahao me ka hana oolea ma Kawa.

            Poaha iho la i noho ae ai ke kiure hui e hoolohe i ka hoopii kipaku a Kimo Pelekane kue ia Maukeala a me kahi poe e ae. Ua hoomauia mai no keia hihia i ka Poalima nei mai a ua loaa ole he olelo hooholo, ua pai a pai, a hookuuia na kiure a waihoia ka hihia no keia kau hou ae. Ia auwina la i aeia ai ke noi oki mare a Phoebe Makee [Pive Maki} mai ia Kale Maki mai, mamuli o ka hanaino a me ka malama ole, imua o Lunakanawai Kaapuni Waitina.

___________

 

            He paikau hookahakaha ka na koa Aupuni i Kakahiaka Poaha.