Ka Makaainana, Volume III, Number 3, 25 March 1895 — Page 5
HONOLULU, OAHU, POAKHI, MARAKI 25, 1895. 5
MANAO KULOKO OOLEA
Mau Hoakaka Manao no na Hana i Lawelaweia Iho Nei.
O ka manao malalo iho, oia no ka manaopepa alakai o ka nupepa oili hapaha a ka Haku Bihopa o Honolulu, i hoopukaia mai i ka Poakolu nei, la 20, eia nae, o ka la 15 aku ka la puka. Eia malalo iho ka makou unuhi ana no ua manao oolea la me he puupuu la mai ke kipoohiwi pololei aku, e loaa ai no ka mana-ai mahanahana, a e lea ai no hoi ka kakou kulou ana:
"Ina aia ka hilinai ana no ka hiki mai o ka Milenio ma ka moekahi like aku o ka Magazine Diosisana nei me ka Pi Ki Adavataisa, alaila, aohe mamao aku a koe mai,
"'Oiai, o ke Kumukanawai (Ma gena Kata—Magna Charta) ka pohaku-hoopaa o ke kuokoa o Enelani, ke panee aku nei makou i ko makou poe heluhelu, a oi loa aku no hoi i na poe i huli aku ka manao e hui like me ko ka wahaolelo aupuni ma ka apono ana aku i ke kaohiia (hookauluaia) o ka mana o ka palapala kuu kino no ka manawa o elua malama, mamuli o kekahi uluaoa o ekolu la, i ka noonoo ana mai no ua olelo mahope iho a ka Mea Kakau Moolelo kaulana, Henry Hallam:—'O ka palapala Kuu Kino,........i hookumuia maluna o ke kahua akea o ka Magena Kata, oia no ka pale ano nui o ke kuokoa Enelani; a ina paha e ulu ae ana kahi mau mea no ka wa pokole, a i ole ia, o ka olelo pale kanalua paha no kupono i ke kulana pili kalaiaina, o ka mea ia nana e alako aku i kanaka e nana ae i kona hooleia me ka hoomaloka, alaila, e holoiia aku no a lilo i mea ole ke ano kulana io maopopo loa o ko kakou kumukanawai.'
"'Aole anei hoi ia wa he kui kekahi i kakiaia aku a puka pu ke Kumukanawai o ka Repubalika Hawaii, oiai, iloko o eono malama mai ko Mr. Kole lawe ana ae i ke kulana Peresidena, aole wale o ka pauku o ke kumukanawai e haawi ana i ka hoopalekanaia mai ka hoopaahao kumu a kanawai ole ia ka i hookauluaia, aka, mamuli o kekekahi hana ana a ka Peresidena mawaho aku o ke kanawai, a no ia hoi aohe hoomana ana e hiki ke loaa maloko o ke Kumukanawai, ua haawiia aku ka mana no ke ola a me ka make i kekahi aha hookolokolo i loaa ole he kuleana o kona ku ana malalo o na Kanawai a me ke Kumukanawai o ka Repubalika.
"Oiai nae hoi, ua ike aku ka Pauku 5 i ka mana kiekie, i pilipaa i ka Pe residena a i kekahi paha o na Kuhina ma o ka Pauku 31 la, o ke kapae ana ae i ka Palapala Kuu Kino, he mana hoi i hiki ole loa i ka Mana Hooko ke hooko aku maloko o Amerika Huipuia me ko ka Ahaolelo ae ole, aole no hoi e hiki i ka Leialii me ka Ahaolelo ole ma Enelani; eia nae, ua hoakaka mai ka Pauku 6 me kekahi mamala olelo ole e hookupono a e hookoe ana paha—
"'Aole e kupono kekahi kanaka no ka hoopaiia no kekahi hewa, koe ke ahewaia no ia hewa me ke kupono a me ke ku i ke kanawai e kekahi aha hookolokolo i loaa ka mana ma ia hihia." Ma ka Pauku 82 aia ka Mana Hookolokolo o ka Repu balika 'iloko o hookahi Aha Hookolokolo Kiekie, a iloko hoi o na Aha Haahaa iho e like me ia a ka Ahaolelo e kukulu ai i kela a me keia manawa.'
"Aole loa he mana i haawiia i ka Peresidena e hookaawale, hoololi, a hoano e ae paha i ke kahua o ka Mana Hookolokolo e like me ia i kauohaia, a i ole ia, e kukulu ae paha i aha hookolokolo nona ponoi iho i loaa aku ka mana hookolokolo like.
"Eia nae, o keia ka Pe residena Dole mea i hana ai. Me ka lawa ole iho o kona manao me na mana kiekie i pilipaa aku iaia ma o ke kumukanawai la, a loaa ai hoi iaia ke kuleana e kukala ae i ke Kanawai Koa a e hoopaa pio ana hoi i na poe a pau ana e manao ai iloko o ka halepaahao me ka hookolokolo ole, ua hoomaka oia e kue akea ae i ka Pauku 82 e hoolilo aku i ka mana o ka Aha Hookolokolo Kiekie i kekahi aha hookolokolo koa, me ka haawi aku hoi i na poe makaainana i na kulana oihana koa no ia hana, a me ke kue maopopo loa hoi i ka Pauku 6 ma ka hoolilo ana i kana poe pio e hoopaiia e kekahi aha hookolokolo i nele me ka mana e hookolokolo ai i ko lakou mau hihia malalo o ke Kumukanawai.
"O ke kumu maopopo nae e hiki ai ke hoakakaia no ke kulana o ka Repubalika o Hawaii, aole ia e hiki ke hooiia aku mamua ae o ka mea a Mr. Samuel Rawson Gardiner i olelo ai ma kana Moolelo o ke Aupuni Makaainana a me ka Hoomaluia ana o Enelani e pili ana no ke au hooponopono Aupuni o Oliva Karomewela:—
"I kela a me keia keehina ua konoia na poo alakai o ke Aupuni Makaainana e hookuene ae iaia iho ma kona kulana oiaio a e hoomalu mai ma na ano a kela a me keia o kona mau lala e hoahewa ai, ina ua lawelaweia ia mau ano hana e Kale a e Strafford paha.'
"Aohe kanalua ana ua loaa i ka Mana Hooko he kumu nui e mahalo iho ai ua kaohiia mai lakou mai ka hooko ana aku i na hoopai make a kekahi aha hookolokolo ku ole i ke kanawai. Aka, aole o ke "ahonui" ka huaolelo a makou e hoopuka ae ai ma ka hoakaka ana no na hoopai e hoahewa ana i na poe paahao kalaiaina no lakou na makahiki mawaena o 50 a me 60 e hana oolea no 35 makahiki! Ua manaoio makou e piha ana ia Mekia Sewada, he aliikoa no ka Pualikaua o Amerika Huipuia, ke 98 (!) makahiki ke pau kona hoopai. Oia iho la ke ano o na lawelawe oluolu ana a ka Repubalika."
"Ua loaa he kumu kupono no ke Kulanui o Iolani e haaheo ai no kona poe keiki kahiko, oiai hoi, e loaa mau mai ana na mahalo kiekie ana i kela a me keia o lakou no ko lakou hooko pono i ka hana iloko o na oihana o ka lehulehu, mai ia mau oihana mai hoi lakou i hoopauia mai ai no ko lakou lawe ole i na pu a kue aku i ko lakou moi a me ko lakou aina."
"E like hoi me ka 'Binamu Mau Moolelo Kahiko o ka Ekalesia Karistiano,' he kanawai ko na kahunapule e lawe ana i na pu, e hoopaaia iloko o kahi paa no 30 la a e hanaiia i ka berena a me ka wai. Alaila, ua hiki no ke hoomaopopoia ua oi loa aku ke kupono no ka hoihoi aku i kekahi poe kahunapule (poe i leviia) iloko o ka Halepaahao o Oahu iloko o Ianuari, mamua ae hoi o ka hoopaahao ana i kekahi heluna o na poe kahunapule ole (poe levi i levi ole ia) me ka loaa ole loa hoi o kahi kumu hoopii ole." Na makou na olelo maloko o na apo.
Hopuia ko Makou Puuku.
Auwina la Poalima nei, mamua iho o ka holo ana aku o ke Kinau a mamua ae hoi o ka hoea ana aku o na poe paahao kalaiaina i kai no ka laweia aku no Hilo, oiai hoi, ua kakahe mua aku ka lehulehu i kai a ua ku ma kela a me keia aoao o ka uwapo a koe o waena, me he alanui la, ua hoea aku ko makou puuku malaila, oia a me J. K. Kaulia, loio. Mamua aku ka loio a mahope aku hoi oia, a ua hele aku no hoi ko makou puuku ma ka aoao kanaka ma Ewa, e huli pono ana i ke alapii o mua o ke Kinau, ua kamailio aku la o Misasa Nawahi, Misasa Like, Misasa Haleakala Hata a me kahi poe wahine e iho malaila iaia, a wehe ae hoi oia i kana buke hoomanao no ke kakau ana iho i kahi mea e hahaiia aku ana iaia e Misasa Nawahi, a oiai no hoi oia e ku pono ana ma ka palena me ka manao ole iho e hookaulua ana oia malaila, ua hele aku ka makai, Hanale Esepina, a olelo kalakala aku iaia e nee aku iloko. No ka hiki ole iaia ke hou aku, oiai, he poe wahine wale no mamua mai, ua pane aku oia i ka makai aia no oia ma ka palena, aka, aole ia o ka makemake o ka makai, oiai oia e hoike ana i kona kuleana ua kulai aku la ka makai iaia ma ke kua, a ua pale mai no hoi oia i keia hanaia aku ona me he kamalii la. Ua hoao aku ka makai e hoohoa aku, aka, komo e mai ke akeakea ana a na Kapena Kahookano a me Kanae, o ka wa no ia o ka makai i holo ai e hoike ia Kapena Poo Paka. Ua hele mai oia a ninau, a puka hoi na olelo kike ia laua, ua haawi ae oia i ke kauoha kalakala e "hopu i keia kanaka." Ua laweia aku oia e Kahookano a me Kanae a kau ma ke kaa a noho ana iloko o ka pa o Kalakaua Hale. Hookahi hora a oi mahope iho, ua hemo mai oia malalo o $500 bona, o C. B. Maile a me Mauliawa na hope, a malalo hoi o ka lawelawe ana a ka Loio Kaulia. Kakahiaka Poaono nei i ku aku ai oia imua o ka Aha Apana no ka hewa hoeha i ka makai oiai oia e hooko ana i kana hana, aka, ma ke noi a kona loio, ua hoomoeia a kakahiaka Poakolu iho.
Na Wahine Makee Oiaio.
He paio ano hahana no ka i uleleia iho mawaena o ka Ilamuku a me Mi sasa Kieke Kaae i ka Poalima iho la, iloko o Kawa, no ka mea e pili ana i kona kaikunane. Aole he makemake o Kieke e laweia kona kaikunane, o Keoni Lene, me ka ma'i no ona i Hilo e hana ai, oiai nae ka Ilamuku e hoopaakiki ana e lawe no, oiai, aole ka ona ma'i, oia ka hoike a ke kauka. O ka ulele koke iho la no ia o na ai a ka ui mawaena o laua, a e ole ka uwao koke ia ana pau ai ia hana.
Mahope mai hoi o ia, iwaho o ka halepaahao, ua noke iho la hoi ia wahine i ka huhu no ka laweia o kona kaikunane, oia o Debora Pahau, a hele okoa e hoopii imua o ka Ilamuku, a ua aeia mai kana hoohalahala malalo o kekahi kumu. Aole i lawe ia aku kona kaikunane, o Alika K. Pahau. Ua noke oia i ka haiolelo me ka huhu nui, a ua ko hoi kona makemake.
Elua keia mau wahine i hoike i ko laua makee no ko laua mau kaikunane, aole he makemake e laweia i Hilo e hoohana ai me ka maopopo ole heaha la ka mea e hanaia aku ana maluna o lakou.
O Mi sasa Kuaika hoi, ua hele aku e kuai mau palemai huluhulu manoanoa no ke kane opio, Kini Mahoe, a lawe aku la e haawi, ua kiolaia mai la me ka hoopuka pu ia mai o na olelo oolea imua ona, e ka Lunapaahao Lo. Ua lawe mai oia a kuapo ae i mau paleill maoli, a o na mea ia i aeia.
Ua haawi ae ka bana o luna o Piladelepia he aha puhiohe ma ka Hotele Hawaii i ka po Poakolu iho la.
Awakea Poalima iho e hooliloia aku ai na pono paipalapala o ka Holomua ma ke kudala, no ka aie i ka uku hoolimalima o ke keena.