Ka Makaainana, Volume III, Number 6, 15 April 1895 — Page 1

Ka Makaainana.

BUKE III----Ano Hou. Honolulu, Oahu, Aperila 15, 1895. HELU 6

Umia ke Aloha i Paa Iloko.

Hiki mai e ka lono i o'u nei,
Aia ou pokii la i Kawa,
I ke kakela nui o ke Aupuni,
Kahi i noho ai me ka maluhia,
Umia ke aloha i paa iloko,
No ke one oiwi ou e Hawaii,
Eha ai ka ili ou kupuna,
O Keawe, o Kalani—I—a—Mamao,
Ka hua i ka umauma mailaniia,
Papahiia ke Aloha Aina,
Hiipoiia ko lei hanohano,
I kahiko mau nou e ka lehua,
A oi alina i ka ike ana,
Ia paia kaulana hoihoi ole,
Hookahi ike pu ana ka inea,
Me ou pokii makaainana,
Hookahi puana kou puuwai,
No ka poe i aloha i ka lahui.

Ke Kolohe Nui o ka Po.

Ua aihueia he $25 mai kahi noho aku o E L Moore, he haole kakiana no kekahi o na pualikoa o ke Aupuni, i ka po Poaha iho la, makai o Kakaako. Mamua o ke ahiahi ana, ua hele holoholo mai la laua me ka wahine a ano poeleele hoi aku la i kauhale, hora 7:30 paha ia manawa. Paina iho la laua a pau hele aku la ke kane i kana hana i ka hale aupuni, a hoi aku la ka wahine e moe me na keiki.
                Mawaena o na ho ra 11 a me 12 paha, lohe ae la ka wahine i ke kamumu o kekahi mea, a puoho ino ae la nana aku la iwaho, a ike aku la oia i kekahi mea e paa ana i ka pu panapana a e hoao ana e uhao i ka poka. No ka piha loa i ka makau ua hiki ole iaia ke uwa ae. He uhi maka keokeo ko ka aihue me ka papale laulau nui a me ke kuka eleele. A me ka eleu oia i lele aku ai ma ka pukaaniani a holo aku la me ka haalele iho i ka pu panapana a me ke kuka hele po iluna o ka papahele o lalo.
                I ka huli ana aku o ka wahine e nana i na mea o loko o ka hale ua ike iho la oia ua lilo na wahi kenikeni ana i waiho ai malalo o ka bela moe. Me he la ua komo mua ka aihue iloko o ka hale i ka wa i hele ai na mea no laua ka hale a hoomaka e huli i na mea o loko. A pela paha i loaa ai kela mau dala iaia. He wahi keiki haole, oia o Ata Fitigerala e hopuhopu mau ia nei no ia ano hana, ma ke ano hoohuoi o ke Owau D Kaapa i kahi la ae, aka, paaia iho nei a hookuu wale ia ae no, oiai, aohe mau olelo ike e hiki ai ke kakoo aku i kela manao hoohuoi wale.

He ekolu mau keiki haalele kula i hopuia ae e na makai kula i ka Poalua iho la. Ua loaa aku lakou e hahai hele ana mahope o ka pualikoa o ka Piladelepia iuka o ke kula o Kaiwiula i ke kahua Kula Kamehameha.
                Poaono nei i haalele mai ai i keia ola ana o Kaneamahi Feredenabega, wahine a Keoki Feredenabega ma Kapuukolo aenei. I ka Poalima aku kona hanau ana he bebe hou, a hala aku la. I nehinei no oia i nalo aku ai ma ka ilina o Koula.

WEHEWEHE NANE.

Ikea o Kanehunamoku e ka Loea Kilo Ili-puakea.

O kela nane a ka Moi Kauikeaouli, i hoopukaia aku ma ka helu i hala, iloko ka o ka moeuhane i loaa ai ia J. S. Kaanaana, lunamakaainana no Ewa mamua, a ilalo o ka Lae o Kaena ka moe ana iloko o 1854, he kanaha makahiki a pakeu iki i aui ae. Iloko no ka hoi o ia makahiki i hoolahaia ai ma ke akea, me ke noiia no na wehewehe ana, a hiki mai i ko makou hoopuka hou ana, aohe wehewehe ana i hoike akea ia, a me he la o keia mahope iho ka mua loa. Ua loaa mai he hookahi wehewehe ana ia makou, mai kekahi hoa'loha ilikea mai e kupaa mau nei mahope o ka lahui, ma ka olelo namu no i hoouna mai ai a na makou hoi i unuhi ae, a eia iho, penei:
                Ina hoi e hoomaopopoia iho ana keia Nane ma ke ano he moeuhane na ka Moi Kauikeaouli no ka mea e hoea ae ana mahope aku ona, alaila, e hoomaopopoia aku no ka wehewehe ana ma ka lalani mua no ka hoea ana ae o kekahi mea e kue ana paha i ka noho'na alii o na Kamehameha. Ma ka lawe ana ae i ka mahele hope o ia manao ana, alaila, ua pili ia ia Kalakaua. Na na poe mikanele Amerika oia i onou aku imua, aole no ko lakou aloha iaia, aka, no ko lakou makemake e hoonele i ke kau aku o ke Moiwahine Ema ma ka nohoalii, eia nae, aole no i liuliu loa iho mai kona kohoia ana mamuli o na hana hooweliweli i ka Ahaolelo, alaila, "pee iho la" oia iloko o ka halealii oiai hoi na alii a me na luina Beritania a me Amerika e kiai ana i ke kulanakauhale nei. Mahope mai i pii ai oia i ka hanohano a kiekie, lilo i mea ike akea ia, oia hoi, "ikea ae la," eia nae, ua pokole kona nani a "maalo ae la."
                E hoomaopopoia "ke pee aku la" no ka haalele ana mai o ka Moi Liliuokalani i ka nohoalii "a nalo loa" mai ka nanaina aku o na mea e hanaia ana. O na la make i hoea mai ai o keia popilikia, oia no o Hoku, la 15, a me Mahealani, la 16 o Ianuari, 1893, ka wa hoi i pau pono loa ai o na mea i ka hanaia no ka poino nui hope loa o ka la 17 mai.
                O na uhu elua, a me na enenue a me na manini, me he la o na kuhina eha a me na keonimana elua i kau ai o ke koikoi loa no ke kahulihia ana o ke Aupuni, mamuli o ka palahe wale ana aku no a ao aku la i ka Moi e haawi pio aku. O kahi i'a kokolopao pahaohao hookahi i oku ae iloko o ka moe, me he la o Komisina Balauna no ia.
                E hoomaopopoia no paha na waa lehulehu o lakou no na kumukanawai like ole. O ka waa mua, "waa pohaku eleku," oia no ke Aupuni Kuikawa, he aupuni hoi i hiki loa ke hakihakiia ina aole ka Moi i hilinai loa ia Kalivilana. Ua ukaliia aku keia e ka "waa ako'ako'a," oia no keia kulana aupuni o na poe kakaikahi (oligaresia) e ku nei, o na oioi a wanawana o ke ako'ako'a o ia no paha na pukuniahi a me na pu-raifela a lakou e malama a e koo nei i ko lakou mana, a i ole ia, o ia no paha na hana hookaumaha i hooneleia ai ka lahui me ka pono koho balota a lilo i poe kuewa iloko iho o ko lakou aina ponoi, hoopaahaoia a hookomoia iloko o na keena paahao pouli, a me ka hoouna nui ia e hana ma na wahi eli pohaku.
                Alaila, i ka hopena, hoea ae la he "hookahi waa ohualiko," oia hoi, i'a liilii. E hoea mai ana he mokukaua o na kanaka liilii, a o ka mea ano nui nae hoi, oia ke "kanaka me ka laau oniu." He lahui eleu na Iapana ma ka hana a lawelawe ana i na laau ihe me palau, a me na lako kaua e ae, e like me ka mea i ikeia ma ke kaua e noke mai la me na Pake. Ina e hoohui ae i keia me ke ano liilii o kona lahuikanaka, e maopopo ana no aia a no Iapana mai ka palekana: no ka mea, "me ke koko i ka lima," ua like ia me kekahi mana o ka oili koke ana mai no ia mai ka lanakila mai, e mau ana no ka makamaka o ka paumaele koko ma na lima. Nolaila, aole he kokua e loaa mai ana mai ia Enelani mai, aka, mai ia Iapana mai no ia. Aohe no e hewa ia kakou ke nana aku ia mua iho, a malia o hoea io mai no, oiai, pela no ka hoike a me ka hooia mai o na ouli a me na kahoaka o ka manawa e nee nei.

Na Pio Kalaiaina ma Hilo.

Ua lohe mai makou mai kekahi mea i hiki ke hilinaiia, he laiki ka ai e hanaiia la i na pio kalaiaina ma o, a ua hiki pono ole i na pio ke hoomanawanui hou aku i ka ai ana. A ua lohe pu ia mai no hoi, ua lulu iho ko laila mau oiwi aloha aina oiaio no ke kuai ana i poi na ua poe pio la, eia nae, ua hooleia mai ka e na lunapaahao ka haawi ana aku i ka poi ia lakou. Ua lohe pu ia mai no hoi, i ka hiki ana aku nei o ka wahine a kekahi o na pio ilaila, ua nui kona hookipaia me ka maikai; he makamaka na mea a pau nona malaila, me ka hamama hoi o na ipuka hale o laila nona i na wa a pau. Maikai no ka ke ola o ua poe pio la, a oi loa hoi ko lakou hauoli malaila mamua ae o nei, no ka mea, he oluolu na luna a he nui ko lakou manawa e laulea ai o ka po, aole hoi o ka hoi koke no e moe me he poe moa la.

POE LAWAIA PAOA.

Papai ka I'a e Hoi ai o ke Ala ana a Ao ka Po.

Ua loheia mai i ka po Poalua iho la, ua kauohaia aku la na makai e akoakoa ae ma ka Halewai no kekahi hana i makemakeia na lakou e hana. Ia hoea ana aku ilaila ua kauohaia mai la e auamo i na pu a hele awiwi aku no kahi o na waapa e lana ana iloko o ke kai, kau nui aku la a holo iwaho o ke awa e kiai ai a ao wale no ia po. Ua hoonoho pu ia ka he poe kiai makai o Kakaako, no ka nana ana ina paha he mau hana hoohalua kekahi a ka enemi ma ia wahi i ke Aupuni, a maluna aku o ke kaa ilio i laweia ai na pu i kai o laila.
                Aole hoi i pala aku la ka maia ia po, i ka po Poakolu mai no hoi ua holo hou aku la lakou maluna o kekahi moku kiakahi uuku no lalo o Waianae, Waialua a me na Koolau aenei, no ka nana ana ina paha aia he mau moku lawe lako kaua mai no Hawaii nei ke hookokoke mai la ma kekahi o ia mau wahi. Ua hoolako pu ia na mea kaua ma ka aoao o keia poe i hele ai, me na huluhulu hoopumehana a me kekahi mau pono kino e ae. Eia nae, aole he mau mea o ia ano i ikeia a hoi wale mai no lakou i kakahiaka Poaha iho. He mau waapa kaokoa ae no kekahi i holo aku, a ua loheia mai no hoi, ua hookomo aku lakou i Puuloa me ke kolo ana i kekahi waapa mahope, a o ka ukana ka o ia waapa he mau pukuniahi ka a me na lako kaua e ae a ma kahi kaawale ae o ia wahi i waihoia aku ai. Mai laila aku i kamoe loa aku ai no ke alahele moana no ka lawaia ana, oiai, he lawaia ka mea i loheia maanei mamua o ka holo ana, a ua maopopo ole no hoi i ko ka Halewai poe a me na makai ke ano a me ke kumu mai o keia hana. A ka i no paha he lawaia io ka lakou i hele ai, aole nae. Ia hoi nui ana mai a pae ma Ulakoheo, ua lu nui iho la no i na hapaha a lakou ilaila, a hoi nui ana i kauhale.
                Mumule loa na nuku o ko ka Halewai no keia mea, aohe he hoopua leo ae no keia mau hana hoopahaohao a Kapena Paka.

I kakahiaka Poaono nei, me na kilihune ua, i paikau ae ai na makai ma ke alo iho o ka pa alii ma ka aoae makai, malalo o ke alakai ana a Kapena Poo Paka.
                Poakahi i hala i ku mai ai ka moku misionari Hokuao mai na paemoku mai o ka Hema. O Ruka ka mokupuni hope ana i haalele aku ai a hoi mai la, me hookahi wale no wahi ohua. E hukiia aku ana oia iluna o ke alahukimoku no ka hoomaemae ana i kona iwikaele i paa i ka pioeoe.