Ka Makaainana, Volume IV, Number 8, 19 August 1895 — Page 1

Page PDF (853.49 KB)

Ka Makaainana.

BUKE IV---Ano Hou. Honolulu, Oahu, Augate 19, 1895. HELU 8.

NANA NO KE ALII!

Kana Pane Koa Imua Ponoi no
o ka Aha-Koa.

Auwina la o Feberuari 7 i (Poaha) pau ai ka ninaninauia ana o na olelo ike ma ka hihia o ke Aliiaimoku, no ka hewa kipi me ka ike e no mamua. I ka pau ana o ka aoao pale, o ke Alii no ka hoike hope loa nona iho, ua waiho aku oia i kekahi hoakaka manao i kakauia. Ua haku mua ia ma ka olelo Enelani a unuhiia e W. Luka Wilikoki, aka, i ka waihoia ana aku imua o ke Alii, o ke kope unuhi kana i kakauinoa iho, a lilo aku la ka olelo Hawaii i olelo kumu ma ia hana ana, a he unuhi hoi ka olelo Enelani. Ia makou i hemo mai ai mai Kawa mai, ua hoao makou e loaa mai ke kope o ka olelo kumu, ua kali a loihi, a no ka loaa ole, ua unuhi okoa ia iho no e makou. Ua like keia pane a ke Alii me he poka pahu la iwaena o ia anaina o kona poe makaainana mua e noho hookolokolo mai ana iaia A i mea hoi e kohu pono ai o ka mea pili i ka "Waiho Nohoalii" i hoopuka mua ia ai e makou, o ia keia e hoopuka aku nei, oiai no nae hoi ua loihi na la i hala, aka, ma ke ano he mea pili-moolelo no kakou, ua pono no e huai akea ia. Nolaila, eia mai

Na Mamala Mua o ka Pane Alii.

"Iloko o ka makahiki 1893, ma ka la 14 o Ianuari, ma ke noi a kekahi mahele nui loa o ka lahui Hawaii, a ma o a me ke ao a ae ana a ko'u Aha Kuhina, ua manao au e hana aku i kekahi mau hoololi ana i ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, i kuhikuhiia mai hoi ia'u he mea ia no ka pono a me ka pomaikai o ke Aupuni a me na makaainana a me na poe e noho ana ma ona la. Aole keia mau hoololi ana i manaoia e hoonele aku i na haole i kekahi o na pono a kuleana paha i loaa ia lakou malalo o ke kumukanawai o 1887, i kukalaia e ka Moi Kalakaua a me kona Aha Kuhina, me ka ae ole o ka lahui a aponoia paha hoi ma o ka lakou mau koho balota ana.
               
"Ua hoololi ae ko'u mau Kuhina i ko lakou mau manao i ka wa hope loa a kauoha mai la hoi ia'u e hookaulua iho i na hana a pau e pili ana me ke Kumukanawai, a ua ae (haawi pio) aku au i ka lakou ao ana mai e like la me ka hana i kauohaia mai mamuli o ke kumukanawai a me na kanawai e mau ana.
               
"Ua hoolilo ae kekahi hapauuku o na makaainana haole i ka'u hana i kumu hoopohala no ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi, a mamuli hoi o ke kokuaia ana e na pualikoa moana a me ka elele o Amerika Huipuia, kukulu ae la i aupuni hou.
               
"Aole au i hoopaa aku ia'u iho i ke Aupuni Kuikawa i kukuluia ae la pela, aole loa no hoi i kekahi mana a i kekahi mea e ae paha, koe wale no i ka makemake o ko'u lahui a me ka pomaikai o ko'u aina.
               
"Aole i uiia aku ka manao o ko'u lahui e pili ana no keia hoololiia ana o ke aupuni, a o kela poe wale no i kipi maopopo loa ae i ke Aupuni Kumukanawai ka i aeia e koho maluna o ka ninau ina paha e mau aku ke ku ana o ke Aupuni Moi a aole paha.
               
"I mea hoi e pale ae ai i ka hookaheia o ke koko o ko'u poe makaainana, mai na kanaka maoli a na haole, ua kue au i ke akeakeaia aku me na lako kaua a ua haawi pio maalahi aku hoi i na pualikaua i laweia mai e kue i ko'u nohoalii, a waiho aku la i ka hooponopono uwao ana mai a ke Aupuni o Amerika Huipuia i ka olelo hooholo no ko'u mau pono a me ko ka lahui Hawaii. Mai ia wa mai, e like no hoi me ka mea i maopopo lea i na poe a pau, ua hooholo aku au ma ke ala o ka maluhia a me ke kukai olelo pili aupuni, a aole hoi ma kela o ka hoeueu mokuahana kuloko.
               
"Mamuli hoi o ko Amerika Huipuia akeakea mua ana mai ma ka aoao o ka pomaikai no kela poe i hookahua ae ai i ke Aupuni e 1893 ma ke kahua o ke kipi hookahuli aupuni, ua hooholoia mai la e waiho mai no i ka lahui Hawaii ka wae ana i ko lakou ano hooponopono Aupuni ponoi iho.
[Aole i pau.]

Ua hopuia iho nei kekahi o na wahine Palani hoopau "paliaekia" o kahi poe o kakou nei, malalo o na lawelawe ana a Makai D. Kaapa, aka, ua hoopanee ia i ka Poalima nei imua o ka Aha Apana a ka wa a ke Aupuni e hooni hou ai. He keu no hoi paha o Kaapa a ke kanaka uhane ole, i ka hopu i ka mea ai a kahi poe, aka, he kauwa wale no oia e hooko ana i na kauoha aku iaia e hana. Mauka o Koiuiu kahi i hopuia ai.

NA LOAA A ME NA LILO

O ka Ahahui Kokua Manawalea
Lahui.

Eia mai ke puka aku la ma keia helu ka hoike a ka Ahahui Kokua Manawalea Lahui, a e ikeia iho ana no eia no ia aha hui ke nawe malie nei kahi ola. Ua hele no a ano mimino loa, a ina e hemo koke ole ana na pio, alaila, o ka wehe ahamele hou aku no paha hoi ka pono, me ko makou manaolana ina e hana hou io ia aku, e oi loa ae hoi na kokua mai, i puipui ae ai hoi na loaa, a ola no na ohana o na hoa noho i ka inea. Malalo iho e ikeia ai ka hoike:

NA LOAA.

Iulai 1, Koena o na loaa ma ka waihona............................$298 15
" 13, Mai ka Ahahui mai o Hakalau, Hilo ..................... 6 80
Augate 1, no ka ahamele (na dala maoli) .....................247 75
Na dala i aieia ...........................28 50
Huina na loaa ma ka waihona....$581 20

NA LILO.

Ukuia i na ohana he 54, Iulai 6.....$60 50
Lilo poi no na ohana ma Kakaako, Iulai 13................................8 75
Ukuia i na ohana he 30, Iulai 13..................30 00
" " 29, Iulai 20...29 00
Lilo poi no na ohana ma Kakaako, Iulai 21, 23, a me 27..................5 00
Ukuia i na ohana he 30, Iulai 27...........30 00
Lilo poi no na ohana ma Kakaako, Augate 3..........................3 00
Ukuia i na ohana he 28, Augate 3........28 00
" " 28, Augate 10......28 00
Lilo poi no na ohana ma Kakaako, Augate 10..........................4 00
Huina lilo a hiki i Augate 10 no na ohana............................$226 25
NA LILO AHAMELE---
Hoomaemae luakini.......$6 00
Hana ana i ke alapii............5 00
Lawe me hoihoi ana i ka piano...7 00
Pai ana i na balota.............3 00
Hoolaha ana i na hoomaikai.....4 00
Lilo ponoi o ka Ahahui........ 10 00
Kuleana hapaha o ka Ekalesia o Kaumakapili...................50 00
No ke kukui uwila ............... 5 00
Papakuhikuhi himeni............... 1 85
Kela a me keia lilo ............. 6 00
Huina ........................ $ 97 85
Koena ma ka waihona a Aug. 10........$257 10
J. K. KAULIA,
Kakauolelo A. K. M. L.
Honolulu, Augate 16, 1895.

Kakaiapola o Kamehameha.

Ma ka hookuku kinipopo o ka Poaono nei, ua kaihi hou ae no ka Hoku i ka lanakila, ma o ka loaa ana iaia he 8 ai-puni, a he 2 no a kona hoa, o ia o Kamehameha. He hoike ana mai keia i ko ka Hoku aneane e lawe ae i ka hanohano o keia makahiki. O kekahi no hoi keia o na paani lolo loa ana a Kamehameha. I kana komo 2 ana he hookahi puni i loaa ia lakou, a i ke komo hope loa no hoi loaa hou. Ma'u ka nele, mai pono no hoi ina i nele loa. Eia iho malalo na komo ana a me na ai-puni:

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Kameha 0 0 1 0 0 0 0 0 1---2
Hoku 1 0 2 0 1 1 2 1 *---8

He elima mau keiki liilii i pinana aku iluna o ka moku kalepa e mo ku nei makai iho o ka Makeke me ka manao e lawe malu i kekahi mau mea liilii o luna o ka maku, aka, ike e ia e kekahi haole, a pau nui ana i ka lele iloko o ke kai No Kapuukolo ae nei keia poe keiki.

Holoholo Wahi Kaapio.

O ka hora 9 paha ia o ka po Poakolu iho la, ua hele aku la o Lui Ma sela, kekahi o na pio kalaiaina e noho ana ma ka Halemai Moiwahine no ka ma'i, a i huikalaia i ka Poaona i hala, e noi i ka wahine haole lawelawe o ka halemai e telepona aku i kaa nona a ua hookoia me ka eleu. Puka aku la oia me ka wahine haole a kau iluna o ke kaa a holo aku la no ka hulahula e malamaia ana iloko o ka Paka Kuokoa. Hui pu me kona hoahanau a me kekahi hoa'loha, a pau ia, holo aku la e ike i kekahi poe e ae. Pau ka ike ana i na makamaka ia po, ua hoi hou aku la no ka Halemai. I ka hoi ana aku, ua ikeia mai la e na kiai a na lakou hoi i hoike aku i ka Luna Nui. I ka lohe ana o ka Ilamuku i keia hana, ua hoihoiia aku ua wahi keiki la a hoopaaia i Kawa a hiki i kona wa e haalele mai ai i ka aina nei. O ka wahine haole malama ma'i, ua hoopauia.

Aihueia ke Kiakahi Kaiulani.

Ua hoao ae kekahi poe haole ekolu e lawe aihue i ka moku kiakahi Kaiulani i ka po Poaha nei, aole nae i holopono. Ua mo-kuia ua wahi kiakahi la makai iho o ka Makeke, a mahope iho o ka hora 7, ua haahele aku la ke kapena a hele holoholo mai la iuka nei. Ia manawa no i kau koke aku ai he ekolu haole me ko lakou mau pono kino, huki ae la i na pea a holo pahua ae la a ili ma ka aoao ma Ewa o ka moku kalepa Sumatera. Ua lele koke aku la na haole iloko o ke kai a au mai la no kula. Hookahi o lakou i paa i ka hopuia a elua i nalowale. Ma ka hoike a ka mea i paa i ka hopuia ua manao lakou e holo no Maui, a mai laila aku no Hawaii a hala loa aku no kekahi mau wahi okoa aku. O ka olua iho la keia o na moku i hoaoia ai e lawe malu a aole nae i holopono ka mea o ka manao ana.

O keia Poaono iho ka la hoano o Sana Batolomeo, a e hoomanaoia ana ma na luakini o Sana Anaru a me Malieokamalu.
               
No ka auwina la Poaono nei ka lono ua puka ae ka ma'i kolera iwaena o na Pake hoomaluia nei makai o Kahakaaulana, hookahi ka i make a elua e kaapa la. Ina he oiaio keia, auwe, weliweli ino! E pono paha i na poe ona waiwai ke hana o i na palapala kauoha, oiai, aohe e ikeia aku ka wa e holapu io mai ai o kona ahulau ana, alaila, "aohe nao ai i ka papaa."