Ka Makaainana, Volume IV, Number 8, 19 August 1895 — Page 2
2 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 19, 1895.
NA PALAPALA
[Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka aia no maluna iho o na poe na lakou kakau mai.]
Ua Kapaeia ka Oiaio.
[Hoomauia.]
O na mikanele i pae mua mai i Hawaii nei, o ia no o Binamu
a me kana wahine, Kakina a me kana wahine a me elima poe haole e ae, na kanaka Hawaii ana a me na poe haole o luna o ka moku. Maluna o keia moku kialua i hoi mai ai lakou, ua ninaninauia mai lakou nei, "Pehea ka noho ana o ko oukou lahui ?" Pane aku lakou nei "He lahuikanaka oluolu, a pela no hoi na alii I kekahi wa he lahui huhu hikiwawe, pela pu no hoi me na alii ke loaa kekahi kumu e huhu ai, a o ka hoomaka no ia o ke kaua, luku aku a luku mai. Aka nae, ina oe e hana oluolu aku, alaila, e lilo ana oe i punahele a i keiki hookama na na alii."
Ua ninau hou ia mai lakou, "Pehea, ina kakou e pae aku ana, aole anei makou e pepehiia mai, no ka mea, ua lohe makou he lahuikanaka naauapo" Ua paneia aku lakou me keia mau olelo: "Aole pela ka oiaio, he lahuikanaka naauao loa keia mamua o ka lahui Amerika a makou i ike aku nei. He mau halekula no ko keia lahui kahi e aoia ai na kaikamahine a pela pu no hoi me na keikikane" "Heaha na mea e aoia ai?" "O ke kaikamahine, he aoia i ke kuku kapa, hooluu kapa, kapala kapa, hilo aho, ulana moena a me ka malama ola kino, aole e hoohaumia wale ia ke kino, he kapu loa lakou. Aia a hala na makahiki he iwakalua a paa pono ka papakonane i ka limu huna, alaila, ike i ke kane. O ke keikikane hoi, he aoia i ka mahiai, lawaia, kalai waa a me na mea ano like Aia a ikeia na holopono na hana a ke keikikane a me ke kaikamahine, o ia ka wa e hoike aku ai i ke konohiki nui o ka aina i kela a me keia makahiki. Ina he umi ahu kapa, elima i ke konohiki a pela no hoi i ka mea nana i hana. O na poe maiau ma na hana a pau, e loaa mai ana he mau haawina makana mai na alii mai. O ka wa e ike ai ke kane i kana wahine i hoopalauia e na makua, he kapu loa, aole he mea e ike ia laua. Aole loa pela ma Amerika a ua-ike makou i na hana malaila. Ina e makemake ana kekahi haole e kolohe me kekahi wahine, ua hiki no i kekahi poe ke nana aku. Aole loa pela ka hana a ko makou lahui, he maluhia loa, a he lahui malama loa i na kanawai o ke ola kino, aole e hoopa i na mea haumia wale O na poe i hoopa i na mea haumia, e hoomaemae mau ia ana me ka wai palolo a mea ala e ae paha, aia a maemae ka wahine, alaila, ike i ke kane. I ka wa e komo ai ke kane e hapai koke ana ka wahine. Aia a ikeia ka hapai o ka wahine, alaila, ua kapu loa kana kane aole e hui hou me ia a hiki i ka hanau ana. A i ka wa e hanau ai, ua kii koke ia ka mea ike i ka nana ana i ka uli o ke keiki a me ko ka makuahine, a ina e kau ana kela hailona maluna o ke keiki, he hualu, alaila, ua manaoia ua hana kolohe na makua i ka wa ua nui ke keiki iloko o ka opu o ka makuahine. A ma ia ano i kapa aku ai ke kahuna i ua keiki la, he keiki haalele makua a e make ana no ua keiki la A ina hoi e noho kapu ana na makua a hiki i ka wa e hanau ai, e ola maikai ana kela keiki a hiki i ke oo ana. O ko makou lahui he malama loa i na rula o keia ano, a pela i pii maikai ai ke ola kino o keia lahui, aohe he ike nui ia o ka ma'i maluna o na alii a me ka lahui, a he makaala loa na poe ia lakou ka oihana papa ola."
[Aole i pau.]
Lapaau Hoopunipuni.
M R LUNAHOOPONOPONO:
Eia ma ka apana o Puueo, Hilo, kekahi mau opio, he kane me kana wahine, e lapaau nei ma ke ano hoopunipuni. O Kahaulelio ke kane a o Kahalepuna ka wahine. O kekahi akua hoi, olelo mai i awa a i puaa, o ke akua makapaa hoi, holo i kahi pouliuli e pee ai no ka holiolio o ka maka i ke kukui, a noi mai la i dala i na poe ma'i e hanaia ana. He makai ku huina no Hilo taona nei kekahi me kana wahine, a no Haa eo kekahi mau mea, aia a uku aku ka wahine i elima dala, ola aku la ko na ma'i, aia hoi a uku aku ke kane he $10, ola ka ma'i, a pela no i kekahi mau mea, na uku like keia poe. O ka huina o keia mau dala he $30. Mahope o keia mau aukuu, ua ola ka ma'i, wahi a ka hoopunipuni nui. O keia mau mea, he kulana opiopio ko laua ke nana aku, aole hoi he kuhikuhi mai i ke ano o ka laau e pono ai ka ma'i, hookahi no laau o na aukuu he $30 pokeokeo, ka mea a ka pelehu. E pono e ao ke kanawai i keia mau kahuna e hoopilikia nei i ko hai pono, aole e hana hou. No ka molowa i ka hana, hele e hoopunipuni i loaa ke dala, oiai, he wa wi keia o Hilo nei, aole no hoi e hana hou i na hana hupo o ke au kahiko imua o keia au naauao Kuhi hoi au ua naauao ke kanaka ma na ano a pau o ka noho ana, ke koe nei no ka keia koena hupo. O ka hana ana o ke kaoaka pela, he hoemi ana ia i ke kulana o ka lahui. E pono e hoopauia kela makai ike pono i kela mau hana a kokua hewa i keia hana hoopunipuni. Nolaila, mai a'o aku i kekahi hoakanaka i ka hoopunipuni, aole i ka hupo i naauao, i ka naauao hoi i hupo. Aia ma kahi o Kale Buruka kahi i noho ai o keia mau lapuwale imi loaa.
W MAKAIKIU.
Hilo, Iulai 9, 1895.
Hana Aloha Aina Ole.
E M R. LUNAHOOPONOPONO:
Ua ike iho au i kekahi mau mea e pili ana i na mea i hanaia imua o ka Ahahui Aloha Aina a na wahine o Lahaina. Auwe! Heaha mai nei hoi keia ou e Lahaina? Pehea la oukou na lala o ka Hui Aloha Aina o Lahaina i kue ino ai i kela manao maikai o ke komite Ke hoole nei ka mea kakau aole oukou he poe aloha aina io, no ka mea, ua kue oukou i kela manao kokua maikai o ke komite. No kona malihini anei ke kumu o ko oukou kue ana i kona manao, a i ole, no ka hapai ole ia ana paha i paina no kekahi kamaaina i hoi ae nei i Lahaina? Pela paha oukou i manao ole ai e kokua i na poe pio kalaiaina mawaho ae o Lahaina. E nana mai oukou e Hawaii a hiki i Niihau i na hana aloha aina ole a kela hui wahine o Lahaina. E ia kahi hooheno kupono no ua Lahaina nei:
"Ua ikapoka o Lahaina,
Ua hala ka nani,
Ua pau ka hie o ke aloha aina."
He oiaio, he wahine malihini oia no laila, he kaikamahine kamaaina oia no na Waieha nei, a o ka makani Kilioopu o Waihee aenei kona one hanau. Ua lawa au maanei, ke hoi nei ke keiki o ka Malu Hekuawa o Wailuku, ke pani wai o Iao.
KEALOHA.
Paniwai o Iao.
Ike Pono ko Laepaa i ka Uina o ko Ihu Lapuwale.
M R LUNAHOOPONOPONO:
O ka lua maia i hoopalaia ai ma ka Hale Hookolokolo o Ewa, na laweia aku nei na ka Loio Kuhina e wehe ae, a i ka wehe ana ae o ka Loio Kuhina, o ia mau no ka maka o ka maia. Ia manawa i pii ae ai ka huhu o ka Loio Kuhina i ka mea nana i hoopala a haawi aku la he hookahi peku ana ma ka lae o ka mea nana i hoopala. Pane aku la ka mea hoopala, "Pehea peku oe kela lae wau?"
Ke loheia mai nei, eia ka ke olelo nei kekahi poe Pake, ina hookahi Lunakanawai i koe o Ewa, alaila, piha kauna o ka hupo, mai Waolani mai.
Ua hoole mai ke Akua o ka lani, aole nana ka olelo hooholo a ka Aha Hookolokolo o Ewa ma na hihia, he hoopunipuni kela. E hoopii ana paha ke Akua i ka mea nana i olelo ma ke ano he laibila i kona inoa laa.
Ua hooholo ko Ewa poe e kahea aku ia E Johnson a me Mista R Makahalupa e hoi mai i mau lunakanawai no Ewa, a na laua e rula mai ka noho oihana ana me ka naauao. O ia ka rula o na poe naauao.
MANANA KIPO.
Ewa, Augate 8, 1895.
Pane ia F. R. Kapoailewa.
E M R LUNAHOOPONOPONO:
E oluolu mai ia'u e pane aku ia F R Kapoailewa, kana mea hou i hoolaha ai o ka la 8 o Iulai, i hoopukaia ma ke Kuokoa o ka la 27 o ia mahina no i hala iho la. Owai o F. R. Kapoailewa, o kekahi anei o na mu ai berena o ka Repubalika, a i ole, ua hanau huelo ia e kona makuahine o keia au hoohinuhinu ? Ia oe e ka mea huna inoa, e oluolu oe e hemo mai loko ae o kou punana, o ia hoi ka eleele o ka inika o kau makakila a ku i ke akea, aole o ka pee o kou poo iloko o ka uliuli o ka inika a ka mea paipalapala, a o kou apahu kino e kapalapalaia me ka inoa maluna ae nei. Ke ike nei au aole i helu pa keneta ia kou papahi ana i ka hanohano o keia inoa no kau mea hou i hoolaha ai no'u o ka la 8 o Iulai. Ma ke ano nui o kou manao ua kapa mai oe ia'u he hoopunipuni au, a he hoopilimeaai mahope o ke kanaka i uluhia e na daimonio o ke kiaha, a'u hoi i luakaha pu ole ai me ia i kona wa lealea i na hora o ke ao a uhi mai ka malu o ka po a nele hoi ko'u ike i kona inu i na waiona. He nui ka poe wawa olelo mai nona, aka, aole au e lawe mai i na mea o ia ano i olelo ike na'u maoli e hoike ai imua o ka Aha, he lalau a he epa maoli ia hana. O ka mea a ko'u mau maka i ike a i lohe ai ko'u mau pepeiao, o ia ka'u e hoike ai, aole hoi e like me kau e na aka kino lehulehu o ka po.
Aole anei e hiki ia oe ke noonoo iho ua pili kela ninau a ka loio o ka mea i hoopiiia i ka oleloino, oia no hoi ko'u lawe ana mai iaia mai kahi noho mai o Mrs Kekaula a hiki ma kahi o Mrs. W. K. Moi, a ilaila i hakaka pu ai me ka Makai Nui W. J. Yates, maluna a malalo a pau ke aho? Aole au i lohe i ka olelo pelapela o ka mea ona. O kekahi o laua ka i hoopuka i na olelo maikai ole. Mai laila aku a ka halepaahao pau ko'u ike ana i na mea i hanaia. Maopopo oe, ea! a i ole e pau kou pohihhi, e ninau i ka poe e noho ana ma kahi o Wailuku Kekaula, oiai, malaila au i ke ao a po ia la, no ka paina la hanau o ke keiki a ko'u pokii kaikuahine.
Ma ka aoao o ke Aupuni au e hoike nei, he hookahi kauna, pehea la kou manao ua lokahi paha lakou no ka lakou ike he "olelo pelapela" e kue ana i keia kanaka ona, a heaha ka hilinaiia o ka ike a ka mea hookahi imua o keia heluna nui. O ke aloha no kou.
KAMANUAI
Kalae, Kau Augate, 8, 1895.