Ka Makaainana, Volume IV, Number 8, 19 August 1895 — Page 5

Page PDF (892.88 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AU GATE 19, 1895. 5

mai no, haawi aku nei hoi lakou nei me ka punuku ana aku i ke Aupuni me ia haawe luuluu. He kou no paha hoi a ka lakou nei wini o ka haawi ana aku i keia pono kaokoa me kahi mea loaa ole mai.

Poaha iho la i hoopanee ai ka Ahaolelo me ka la a manawa ole i hoakakaia a me ka hookuu ole ia hoi e ka Pere sidena. Aia wale no ka hoi ka emoole la, emoole ia i pau nui aku nei i ka poe iloko o ko lakou mau lua a poopoo pohaku. Pela wale iho la no ka hoi e nalo aku ai o ka hie mai ia lakou aku.

Ua poina ole nae hoi lakou i ka waiho iho i hooilina no ke Aupuni a me na poe hookaa aukau o keia aina, o la no hoi kela uweaolelo moana a Kakina ma laua o Polena. A no ia mea hoi i haawi ae ai o Lunahoomalu D. Lima Naone i ka mahalo, ma kana haioleio pelo i na Lunamakaainana, me kona manaolana e loaa mai ana ia mea ona paha hoi e pomaikai ai. Waawaaiki naaupo no la!

O na noi a me na koi a pau loa a Polena ma, ua aeia aku no ia e ke Aupuni, ma o ke kakauinoa ana o ka Mana Hooko i ka olelo aelike me ko ka Ahaolelo ae mua ole. Mahope iho i uiia aku ai i na loea, a o ka hoopilimeaai wale ae no hoi ka lakou. Aia no ka hoi ka hikiwawe la, a i Ahaolelo aha ana no la hoi ia ? I mea paani wale no paha hoi na lakou nei ma ae.

Ina ua aelike la e hahakiia e ke Aupuni ma kekahi paha o na kumu i hoakakaia, oiai, he pono kaokoa kela mai ka wa mai i kakauinoaia ai a 1897, e hiki no ke hoopiiia, aka, ina e uhakiia e Polena, aohe mea e hanaia aku iaia. Maalea no la ! Eia nae, ua hoopaa aku oia he $25,000 ma na bona no ka hooko pono, a ke hookoia, hoihoi hou ia aku no. Poakolu nei oia i waiho ae ai i kela mau bona me ke Kuhina Waiwai, a heo no oia ia la no Amerika Huipuia e piepiele ai paha i ua pono kaokoa la.

Ke lilo, o Polena ma no ke pomaikai ana, aole o ke Aupuni, a o ka lehulehu hoi ke poino. A ina no hoi e lilo ole a pau ka manawa o ka aelike, o ka pau ae la no hoi ia, alaila, "hoolehelehe kii." Ua hooholoia ua hana aihue nui la e ka hapanui o ka Ahahui Kalepa, aka, o na hui koikoi a kamaaina o kakou, ua hoole loa, eia nae, ua lilo aku la ka hapanui i na poe hou mai. O Pi Ki Keoni ka ka mea hoonuinui loa e hooholo ia ahahui, a hooholo io ia ae la no.

Eia iho na hui kalepa koikoi a kamaaina i ae ole: Castle & Cooke, T. H. Davies & Co., Waianae Sugar Co, H Hackfeld & Co. W. G. Irwin & Co., C. Spreckels & Co., Lewers & Cooke, F. A. Schaefer & Co. a me Bishop & Co. Ua kue loa lakou i kekahi mau hoakaka ana ma ka aelike i hana malu ia ai a aponoia. O na poe no nae paha hoi keia e loaa ai o ka ma'i i ka Mana Hooko.

He makehewa nae paha hoi ia makou ke kualehelehe loa aku no nei mea, no ka mea, "ua hala ka puulena, aia i Hilo." O ka kakou no e hoomaopopo iho, ke hanaia kela uweaolelo mamua ae o Mei 1, 1897, e uku mau ia ana kela puu dala nui hewahewa o $40,000 i kela a me keia makahiki, a he $10,000 hou aku ke hoomakaia ka hoomoe ana mai iwaena o na paemoku like ole o kakou nei, a he $250,000 mai paha hoi a Amerika Huipuia. Ina pela, ua like ia me eiwa pakeneta ola ke hooliloia he $3,000,000. Ola no la! Owai ole makemake no hoi e lilo i mea hana aelike o keia ano.

A o keia iho la nae hoi "ke Aupuni maikai loa i loaa ia Hawaii." Ae no hoi paha. Ka i no hoi i ko lakou nei kaeku ana ae, e hemolele loa ae ana, a e pau loa aku ana hoi na ano hana poholalo i lawelaweia mamua aku, eia ka auanei hoi aole, e oi loa aku ana ke ino a me ka polopolona. O keia aihue uweaolelo nui ae kekahi o ia, a o kela bila aila mahu pahu kekahi, a o kela kuai ana kekahi ia Kaakopua, na koa a me na makaikiu hoopau koalaala kahi, a pela aku, a nui a lehulehu wale.

Lilo a lilo loa o Keoua Hale i ke Aupuni, a makou hoi i koho kuhihewa ai i ka pule i hala aole ana e lilo. Ua hooholo ka Papa Hoonaauao o na luahine e kuai, a ua apono wale mai la no hoi ka Ahaolelo mahope iho o ka hoike ana ae o kekahi poe hoa i ko lakou kue. Pomaikai no ka waiwai o Pauahi, lilo ia elepani nui. Aohe dala kuike i ukuia ae, aka, ua haawi ka Papa i na bona aie i aponoia, me ka uku i 12 pa-keneta ukupanee. Nui no ka maalea.

Ua kaa ka hanohano o ke kokua ikaika loa ana i kela aihue uweaolelo moana ia Senatoa Kikila Balaunu, kekahi no o na Kuhina o ke au i hala i kokua ai i ka bila opiuma a na mikanele i nini loa ai. Heaha la keia ona, he mai paha ? I ka hoomaopopo iho, me he la pela io no. Ua kokua oia maloko o ka Ahaolelo a o Pi Ki Keoni hoi ma loko o ka Ahahui Kalepa. I pii wale ai no ke kai o ka hapauea "aohe lewalewa iho" i ka alakoia aku o na hana a me na olelo pili kalaiaina iloko o na kukakuka ana a ia ahahui, a e pono no ia keeo ana.

Hopipi loa ka a o "ke ahi o Wailuku" ano koke mai nei. No ka opiuma hoi ka palapala i ka Hope Makai Nui e komo e huli i kekahi hale o ka Pake, aka, i ka wawahiia ana aku hoi o ka puka, he okoa ka opiuma i loaa, oia no "ke paniwai o Iao," ua noke paha kana ipupaka i ka nuu i ka opiuma o ke poho a kona hoa " 'hele kunihi' ae a ka Ua Ukiukiu," ua hele a ua ona a malule paha. He keu no paha a ka hanaino a me ke aloha ole i ka elemakule.

Eia nae, aole ua mau kolohe puhi a malama opiuma la i hopuia.

Ua waiho malie ia aku no iloko o ko laua lealea, oiai, ua ike akea ia ae la no hoi. E aho no ia mamua o ka lohe a lawe olelo wale, a aohe no hoi alo ana ae a kolohe, ua loaa pono aku. Pau ka hie o ka Aha Kaapuni o Maui la, i nei punahele a Alapaki Kauka ma. Manao no hoi makou ua hiki loa no i kona hoa kahu kanawai ke hoohiki aku i ka palapala hopu, a na kahi aku hoi e hookolokolo. E pau no ke kolohe, e pono ai.

Paa loa ko ke Kuokoa waha no nei hohono uwahi opiuma i kau aku maluna o ka noho kahu kanawai kiekie o na Hono-a-Piilani. Nawai no hoi e ole ka mumule, i ke alo mua no kahi i ku ai o ka hohono hauhau. Pela iho la no nao hoi e lea ai kulou ana a ka lawaia, aia no a lehulehu na makau e kuu aku ai, lehulehu no na i'a e pii mai ai, a i ole ia, "o ke ao ae no hoi koe, ainaia e ka hauliuli." Auwe, lea io no la!

Kupaianaha no paha na hana a na lunakanawai o kakou. He opio ka i hopuia mamua koke aku nei ma Wailuku no ka moekolohe, a i kona ku ana imua o Lunakanawai Apana Helekunihi, ua hoopaiia mai e noho paahao no hookahi malama. Ua kahaha ka lawehala no ke ano oolea loa o keia hoopai, a hoohalahala aku oia imua o Lunakanawai Kaapuni Kalua. Imua aku nae hoi ona, hoopaiia mai no hookahi makahiki hoopaahao, me ka haawi pu mai i na olelo ao oolea.

He haumana ao kauka o Kalua na Kauka Okolekala, a he haumana ao kanawai paha hoi na Alapakai Kauka, nolaila, ua loaa no paha hoi iaia kela mai ahulau mai a Satana mai. Pehea ana la ua Lunakanawai Kaapuni la, e hoopuka ae ana paha hoi oia i palapala hopu nona "no ka pao ana i ka huewai a ke kanaka," a kukulu ae no iaia iho imua ona, a hoopai iho no iaia iho, no ka mea, ua loaa pono aku hoi oia a me laua e hauhau opiuma ana, pau pu mai ka po a me ke ao. Ona io aku la no hoi paha. A heaha la auanei kana hoopai nona iho? Umi makahiki!

Ua heo aku nei ka Loio Kuhina pookoi no Wailuku i ka Poalima nei a hoi mai no i nehinei, no ka hoomaopopo ana i noi hana hewa o ia hanaiahuhu a laua me Alapai. Mea ia mai, mawaena ona a me ka Ilamuku a me ka Lunakanakawai Kiekie, e hoaoia ana ka e hoomeamea a e uhiuhi wale ae no. O ia paha, aole paha! E lilo nae hoi i mea hu no ka aka ina o Kalua e hoopauia aku ana, a hoole mai hoi oia ma kona aoao, alaila, ku na mikanele i ka hoka.

Aohe makemake iki o na nupepa Aupuni e hoopukaia kahi mau olelo kue, a o ka pono ka aohe e olelo ae, aka, e waiho malie aku no. Eia nae, i ke au mamua, nui ka walaau o ua poe nei, aohe wahi mea a noho malie iki, a i nei wa hoi, he upoipoi ka iini nui. Aia no a hewa, makau; ina aohe i hewa, aohe no e makau ka nemaia.

E hoomanaoia he kanaka Amerika o Polena, eia nae hoi kahi mea lea iaia, aohe dala Ame rika e lilo ana no ka hoomoe ana i kana uweaolelo, ke hoomoe io ia hoi. Ma Parisa oia i noho hoohala manawa mai nei, aka, aole no no laila ke dala, aka, no kahi a lakou i hoino loa ai, oia hoi, no Enelani. Aohe Maleka, aohe Palani, aka, he Pelekane, ke loaa mai nae hoi. Nali paha o ua o Polena i kona mau "lehelehe eueu hana lokoino" i i ka aina o na poe makua aku ona. O ke ano mau no ia e ikeia nei iwaena o lakou.

Mawaho ae hoi o na mea a ke Aupuni o Enelani i apono mai nei, e pili ana no na hana imua o ka Aha-Koa, a ke Komisina Beritania hoi i hoike ae ai i keia Aupuni i ka Poakolu iho la, ua apono ole ia e na loea kanawai o ia Aupuni ko V. V. Akepoka ahewa a hoopaiia ana. I ka nana a hoomaopopoia ana o na olelo ike ma kona hihia, i ku wale no ka hewa iaia mamuli o na olelo a kekaki hoa i komo pu ma ia hewa. A ma ka manao hoi o ia Aupuni, e pono e kapaeia ae ia olelo hooholo.

O ka lakou ma ae pane koe no ia mea. Ma ko makou manao hoi, ina ua hewa ia hoopaiia ana ma ia hihia, pela no ma na hihia e ae a pau loa, i ku no ka hewa mamuli o na olelo ike a na poe i komo pu ma ka hewa hookahi, aka, ua lilo i poe muhee a

[Nana ma ka aoao 8.]