Ka Makaainana, Volume IV, Number 9, 26 August 1895 — Page 2

Page PDF (919.80 KB)

2 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 26, 1895.

NA PALAPALA.

                     [Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka aia no maluna iho o na poe na lakou kakau mai.]

-
Ua Kapaeia, ka Oiaio.
[Hoomauia.]

                     Pela iho la lakou i kaao mau ai i kela a me keia la a hiki wale i ko lakou ike ana mai i na pae mauna o ka mokupuni o Hawaii, me he manu kaunu la e au ana i ke kai, o ia ka la 28 o Maraki, 1820. Ia la a po a mai ia po a ao, ku no hoi i Honoipu Lele o Hopu a me Honolii iuka ma ka la 29 ae e ninau ai i kahi i noho ai o na alii, a ua hoikeia mai aia i Kailua, Kona. Holo ka moku no Kona a kuu ka he euma ma ke kai malino a Ehu, i ke awa o Kailua, ma ka la 30 Auwina la o ia la no i hoea aku ai kekahi elele mai ke alii Liholiho, e ninau ana i ka hana a keia moku i hiki ai ilaila.
                     I ka hiki ana aku o ka elele iluna o ka moku, hoomaopopo koke iho la oia he poe kanaka Hawaii ka kekahi o luna o ka moku. A oiai lakou e ku ana imua o ka elele, ua kau e ka weli makau i na poe a pau o luna o ka moku, no ka mea, aia no kela manao mua iloko o lakou kahi i naluea ai, oia hoi, he lahui naaupo a he pepehi wale aku i na malihini, a he lahui ai kanaka. Me ia mau manao kuko mua iloko o lakou, pela i kau mai ai ka weli o na mea a pau, no ka mea, ua nui hewahewa na kanaka i hiki i luna o ka moku, ma na waa kekahi poe a au no hoi kekahi poe, o na kane a me na wahine, a he mau tausani hoi e kuku ana ma kahaone a me na lae aa o Kailua.
                     Ua hele na kanaka a pihoihoi loa, a e wa olelo ana lakou i holo mai kela moku e kaua me lakou, a o ka kekahi poe hoi e kaili ana i ka aina. Aole i maopopo ia lakou, ua wae mua ke Akua i kekahi poe kanaka Hawaii i poe na lakou e ae ia lakou iho no. Ina aole i hana naauao mua ke Akua ma o kona wae ana i poe kauwa nana, oia o Opukahaia Kanui, Humehume, Honolii a me Hopu, ina paha ua ulu mai ka pepehikanaka hoomainoino maluna o ka oneki o ka moku, a laha hikiwawe ole ka euanelio ma Hawaii nei.
                     Aka, he lua ole ko ke Akua naauao a me Kona aloha i keia lahui mamua o ka hiki ana mai o Kona euanelio. Ua wae mua Oia i kekahi poe mai loko ae no o keia lahui, na lakou hoomakaukau i alanui no Kana euanelio. Oiai keia poe Hawaii e ao ana i ka oihana Karistiano ma Amerika i ke au kahiko loa o ia hoi ka M.H. 1811, aia hoi, koho e iho la ke Akua ia Kamehameha I. i kauwa Nana, a nana i hoolilo i na paemoku i hookahi a kau iho la i kumukanawai nona. Pau ka pepehikanaka a me ka hao wale.
                     A make o Kamehameha i ka M.H. 1819, lilo ka nohoalii ia Liholiho a nana i hoopau i ka ai kapu, komo lanakila na kanaka Hawaii a me na mikanele me ka euanelio i Hawaii nei.
                     Oiai lakou nei e kukakuka piha ana me ka elele a ke alii, o Hopu ka mea unuhiolelo ma ko lakou aoao Eia ka ninau a ka elele: "Heaha ka oukou hana i hiki mai ai ianei?" Pane aku la lakou: "He eiwa makahiki i hala ae nei, ua holo aku makou no Amerika me he poe hipa auwana la, a i ko makou hiki ana i kela aina makamaka ole, hopu mai la na lima aloha o ke Akua ola ia makou a haawi aku la ma na lima o Kana poe kauwa, a laweia ae la makou e ko lakou lokomaikai a hookomoia aku la ma na kula ka hunapule. A malaila makou i aoia ai a hiki i ko makou puka pono ana. Nolaila makou i hoi mai nei e a'o aku nei i ka lahui a me na alii i ka euanelio, a e hoike aku hoi aia ke Akua ola i ka lani. Nolaila, e hoi aku oe a hai aku i na alii, e ae mai ia makou e pae i uka o ka aina." Ae mai la ka elele a hoi aku la.
                     O keia ae la ka la mua i hoomakaia ai e wehe i ka puka o ka lani, a ikeia ka uhane o ke Akua e kau ana maluna o na poe a pau e hoolohe ana, no ka mea, ua hoowalaniaia ko lakou naau i ke aloha mamuli o na ole o naauao a na keiki Hawaii oiai e noho ekemu ole ana o Binamu ma.
                     I ka elele e hoi ana a hoike i na alii i na mea ana i lohe ai, ua noho koke iho la ka ahakuka a na alii e noonoo i ka lakou noi, a no eha la o ka noonooia ana, ua hooholoia iho la e ae aku ia Binamu ma e lele i uka. A nolaila, ma ka la 5 o Aperila ua lele mai la i uka o ka aina o Binamu ma me na kanaka Hawaii eha a me ka buke baibala.

[Aole i pau,]
-
Ke Kanaka Puuwai Eleele a me
ka Ohana Limakoko.

MR. LUNAHOOPONOPONO:
                     Maluna o kou hokua pauaho ole, e kuu MAKAAINANA ahonui, ke hoouka aku nei au i keia ukana luuluu a nau ia e huaipau aku imua ou mau kiionohi lehulehu, i ike iho ai lakou i na mea e pili ana no kela poo e kau ae la maluna, a me na hana pepehikanaka i hanaia e kela kanaka puuwai eleele a me kona ohana o ka maka uliuli makona haalele loa. O kela kanaka puuwai eleele i kamaaina ma ka inoa, Kaehu Kanehe, no ke awawa o Wainiha a me kona ohana i awili pu ia malalo o kela poo e kau ae la, a me ka lakou hana.
                     Ua mare kela kanaka i ka wahine a ua loaa na hua mai ko laua mau puhaka mai, a e like me ke ano hiena o kona kulana a me kaua mau hana ano kamalii, aole no i loaa iki he noho ana oluolu iloko o ko laua mau la a hiki wale mai la no i ka po o ka la 2 Augate nei, ua ulu hou ae no he mau hoopaapaa mawaena o laua e like no me kana hana maa mau, a o ka hopena ua haalele iho oia i ka wahine a huluia pu aku la he elua mau keiki me ia iloko o ka pouli a me ke anu, a motio aku la no Wainiha, he kowa kaawale o aneane umi a oi mile. He hookahi o keia mau keiki he eha makahiki a oi paha, a o kekahi he pepe o eha mahina wale no a oi. Ua auaia aku oia e waiho mai i na keiki a e lawe pu i ai na kela pepe, he ole nae liuia mai, ua hiki no iaia ke malama, wahi ana. He mau la mahope iho ua maalo ae oia mawaho o ka bale ana i haaele iho ai i kana wahine a me kekahi keiki a laua, a aole no oia i kipa ae e ike ia laua a e hoike ae no ke kulana o na keiki. Aka, ua ikeia oia e kekahi poe e hoohalua ana mawaho o ka hale a me na ululaau, me ka ike ole mai o kela wahine, a heaha la kona makemake.
                     Nolaila, e hoomanao e ka mea heluhelu no kela pepe uuku a'u i olelo ae nei, ua haalele aku kela kanaka i kela mau keiki ua kona ohana e malama a o kana hana ka holo i Lihue a me na hana hookalakupua e ae o ka po me ka nana ole aku i na keiki. He pule a oi ke kaawale ana o kela bebe mai ka poli aloha aku o kona makuahine me ka lohe ole mai i kekahi mea e pili ana no na keiki, a ua kau hoi ka weli o kela wahine i kela kane no kana mau olelo hooweliweli, nolaila, ua uumi oia i kona aloha keiki Aka, i ke kakahiaka o ka la 12 iho nei, ua hele mai kela kanaka a hoike imua o ka Lunakanawai a me ka Makai Nui no ka ma'i o kela bebe, a ua makemake oia e hoihoi me kona makuahine. Nolaila, ua kauohaia kela makuahine e kii i kela bebe i Wainiha me ka manao mua ole e halawai aku ana oia me kekahi hiona ehaeha loa. Oiai, i kona hiki ana aku i kahi o kela keiki, he mea e ke kauoha i ka ike ana aku aia kana keiki iloko o ke kulana pilikia loa. Ua oolea loa a laau kona kino holookoa koe wale no ka houpo, kahi e nape ana o kahi hanu, a e na wale ana no oia a ua hole a maloo loa o loko o ka waha. Ua oki loa ke kino i ka hanalepo a ua papaa, a ua piha kona kino i ka lepo. I kona hiki ana aku, ua hai mai la na makua o kela puuwai eleele, me ke kuhi ana ae i kekahi wahi kaikamahine uuku, me ka olelo mai, "Eia ae no ka mea nana e hooinu nei la i ka wai." E hoike mai ana keia i ka lokoino o keia ohana ai nopili poo nakeke haahaa loa, a e hoomaopopo lea iho kakou ua pipili a aaki pono loa kela mau lalani e kau ae la maluna o na poo pakahi o kela ohana me ka hiki ole i kekahi o lakou ke alo ae i ua maiuu o ke kanawai ke popoi iho. Ina kakou e lawe mai a hoomaopopo i ke kulana o kela keiki a me na hana a keia ohana, me he la, aole i hanai pono ia kela bebe, a o ia ke kumu o ka maloo o ka waha a wiwi loa ke kino. Aole i hoopumehana pono ia ke kino i ke kapa a ua loaa i ke anu a paakiki ke kino, aole i hoomaemae pono ia kela keiki, a o ia ke kumu i papaa ai o ka umeke. He kulana menemene ke nana iho, a o oe pu paha kekahi e ka mea heluhelu ma ia haawina hookahi. Ua hoi aku keia wahine me kana ukana luuluu a imua o kona ohana me ke kaumaha. No ia mea, ua hooholo lakou e lawe hou i ke keiki imua o ka Makai Nui o Hanalei, a me ka Lunakanawai, a o laua ua hoike oiaio loa o keia limakoko i oi ae i ua aina pegana haahaa loa, a aole ia oe e kuu oiwi o ke i malamalama e nee nei.
                     Nolaila, ke makemake nei kela wahine e hopii imua o ke kanawai no keia mau hana, oiai, i ka la i ike ai na kanaka o ke Aupuni i kela bebe a ma ka hora 9 o ia po, ua lele loa ae la ka hanu, ka waiwai makamae a ke Akua i waiho mai ai iloko o ke kanaka, aka, ua lilo kona lokomaikai i mea hehi wale ia e keia kanaka eepa a me kela ohana aloha ole i ka leo o kela bebe i ka uwe mai, haawi aku i ai, oiai, ua enemi lakou i kela wahine a hookumakaia ae ai i kela keiki. Nolaila e pono e noii pono ae na lima o ke kanawai a hooponopono i keia karaima, ina no ka hewa, kau iho i hoopai kupono i kulike me ka lakou i hana ai. Ea, ino iho ka ai, umii ae na lima o ua popoki nei.
S.W. MANUAKEPA.
Hanalei, Augate 15, 1895.

-
Lanakila ka Hoopahu I'a.

E MR. LUNAHOOPONOPONO:
                     Ma ka huakai kaahele a ka Lunakanawai Kaapuni o Maui, ma Kaupo, Kipahulu, Hana, a hala loa aku ma na pali Koolau o Maui nei, no ka nonoi dala no ka hale o Wailuku, ua laki no ma na huahelu makani. Owau pu no kekahi e hele pu nei ma keia huakai haahele. Ia makou i hiki aku ai ma Kipahulu, ma kahi o Hakuole, he makai, me kana keiki, Kimo Hakuole, kumukula, ua nui ka lokomaikai o na kamaaina. O na io holoholona a me na i'a o loko o ke kai, e laa ka manini, pala, kole, a me ka nenue, o ia na ono o ka papaaina. O ka poi a me ka uwala ka ai i hoomakaukauia e ka lokomaikai o na kamaaina. Hookahi pule a oi o ko makou noho pu ana, eia nae ko'u pahaohao, e ike mau ana au i na kamaaina i ka lawe mau mai i