Ka Makaainana, Volume IV, Number 9, 26 August 1895 — Page 8
8 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 26, 1895.
[Hoomauia mai ka aoao 1]
-
He Kolera Io Anei?
ae ia lakou a Kakaako. O ke kumu ka o ka ae ole, he oluolu a maikai ko kai noho ana, aohe ma'i, a o uka nei wale no kahi o ka ma'i.
Ma ka halawai ana ka o ka Papa Ola i ka Poaono nei, ua hooholoia aole e kanu hou ia na poe make ma keia mua iho iwaho o ka ilina o Koula.
Ke olelo a ke lonolonoia nei, ua hue hou ia na poe i make iho nei mai ka ilina o Makiki, a ua lawe nui ia a kanuia i kai o ka Moku Akulikuli. Mahope iho nei ka keia o ka hooholoia ana he ma'i kolera, e na kauka o ka Papa Ola.
Iloko o na halawai ana a pau o ka Papa Ola, aohe konoia o na poe kauka mawaho ae e komo aku e kukakuka pu, mai ia Makipine, Berodi, Maina, a me kahi poe e iho e pili ole aku nei ma ka huelo o ka Papa. Pela no hoi, aohe kauoia aku o na poe kauka Pukiki, Kepani, a me Pake. Hana kapakahi no nei la!
Ina paha e mau loa ana ka ma'i e weliia nei, alaila, aole ana paha e hoomaka koke na kula.
No ka pomaikai no o ka lehulehu, ke hoopaa aku nei no makou i na mea a makou i hoopuka ai ma
KA NUPEPA KUIKAWA,
i loaa like ai no hoi ia pono a ike like me na hoalahui ma na wahi e ae o ka Paeaina nei.
Aole makou he poe kauka lapaau, a aole no hoi o makou ka Papa Ola, aka, he poe kakau a hoopuka nupepa makou e makee ana i ka pono o ka lehulehu, me ka nana ole ae i ke ano o ka ili a me na kokoia ana a na manao pili kalaiaina, a ina hoi he mea kahi no ko ka hapanui pono a pomaikai, o makou kahi i makemake e komo lihi iki aku ma ia mea. Ua oleloia ae e na poe i ike a i maopopo aia ka ka ma'i ahulau weliweli, ke kolera, iwaena o kakou, e like no hoi me ka makou i hoomahui aku ai ma ka helu i hala iho la, a ina pela io, alaila, he mea pono loa i kahi mea ke hoike a hoaiai ae i ka lehulehu i ka mea pono e hana ai no ke pale ana aku i ka ma'i, a oiai nae hoi kakou e kakali ana no ia mea, e hahai aku ana hoi makou ia oukou i ka oukou mau mea e hana ole ai, i laweia mai hoi mai na hoakaka naauao a kekahi poe loea i hoike ai, me ka manaoiana e apoia mai ana no e oukou me ka malama, hoolohe, a hooko pono ia o ia mau kuhikuhi a hoakaka pokole e like me ia malalo iho:
Mai no a ai i kekahi mea-ai maka o na ano a pau i hoomoa ole ia, aole no hoi i ka poi a waiu paha.
Mai no a ai a inu paha i kekahi mau mea i hoomoa a paila koke ole ia, a o ka hoomoa koke ia ana iho, a me ka oi loa aku hoi o ka wela, o ka oi loa aku ia o ka pono a me ka palekana.
Mai no a ai a inu nui loa mawaho aku o ka palena kupono.
Mai no a inu i ka wai i hoomoa (paila) ole ia.
Mai no a hoohana aku i na pahi, na o, na puna, na kiaha, a me na mea paahana e ae no ka ai a inu ana paha ke ole e hookomo ole ia mamua koke iho iloko o ka wai wela.
Mai no a ai a lawelawe paha i kahi mea-ai, a i ole ia, inu paha me na lima i holoi ole ia, a i ole ia, lawe mai paha mai na lima mai i holoi ole ia o kahi poe e ae.
Mai no a hoohana aku i na lima no kekahi hana mahope iho o ka lawelawe lima ana i na poe ma'i; e hoemaemae koke i na lima a pau pono ma ia hope koke iho, a mai no a kaukaulua iho a hoohakalia paha.
Mai no a hoao e lapaau ia oe iho no ka ma'i a eha paha ma ka opu, aka, e hoi ma kahi moe a hoouna koke aku no kekahi kauka. E hoouna aku i ka Hale Haawi Laau Lapaau a i ka Papa Ola paha no ona kokua laau lalaau.
Mai no a hookuu aku i na mana-ai o luna a o lalo paha (luai a hi paha) e hoohaumia ae me kekahi mau mea au e lawelawe ai, aka, ina mamuli o kekahi ulia e haukae paha kekahi mau mea au e hoohana aku ai me kekahi o ia mau ano mana-ai ae la, e ninini koke iho i ka wai wela maluna o ia mea.
Mai no a makau a hopohopo, aka, e akahele loa.
Mai no a hele iwaho i ka po a i kakahiaka nui loa paha me ka ai a inu ole paha i kahi mea-ai mehana, a i ole ia, e inu me ka pakiko.
Mai no a manao iho ua oi ae ka ike o kou kahuna i keia ano ma'i mamua ae o na kauka lapaau haole.
Mai no a ae aku i ka pelapela ma kekahi ano ma ko oukou mau kauhale a me na pa-hale.
Mai no a hoopoina o ka wai mai no ke kumu e hoea mai ai o na popilikia oi aku, a e hoomaopopo e hoomoa i ka wai a pau a oukou e hoohana ai no ka ai a no ka inu ana.
Mai no a inu i kela a me keia ano waiona, koe paha hoi na mea e kupono ai no ka hoopumehana ana ia loko.
Mai no a pono ai wale aku no i na hua-ai o na ano a pau. Ina o ua ma'i weliweli io la nei he mea pono e pale loa aku iamau mea, a i ole ia, e ai me ka pakiko loa, aka, o ka nele no ka pono loa. He wa inoino loa nei o ka makahiki e nuu ai, ke laulaha io ae hoi ke kolera.
Mai no a lawe a hookaawale aku i kahi mea ma'i mai kahi wahi a kahi wahi okoa aku. Aole ia o ke aloha makamaka, aloha kanaka, aloha lahui aloha ohana, a pela wale aku. E waiho no i ka mea ma'i ma kahi ona i loaa ai, a i poino no ilaila, ua hiki no; aole paha hoi o ka lawe hele ma o a maanei e hoolaha ai i kana anoano a e hoopilikia wale ai no hoi i kahi poe e ae i popilikia mua ole. Ha ma'i na ole mai keia, i oi loa aku hoi ka weliweli i ko ka hebera.
Mai no a hoohemahema ia loko o ka opu. E malama mau me ka maemae ma ka lawe a inu mau ana no i na laau kupono no ia mea.
Mai no a ai wale aku no i na mea kupono ole e ino a e nahu ai o ka opu, a loaa mai hoi i ka ma'i hi malalo a luai maluna.
Mai no a kahulu i na wahi hookio wai lepo, na whai pohopoho a opilopilo, a me na lua-liilii, aka, e hoomaemae mau me na laau hoaala ea.
Mai no a hoohemahema ke make kekahi mea ma'i, aka, e kanu awiwi aku iaia e like la me ka hikiwawe e hiki ai ke hana pono ia, i mea hoi e hoopoino ole ai i ka lehulehu ae.
-
Ua aie nui makou i na kuhikuhi maluna ae i kekahi makamaka a hoa'loha ili keokeo oiaio loa o ka lahui Hawaii, a mamuli hoi o kona oluolu ana e haawi mai ia makou a me ko makou hilinai no hoi kahi iaia mamuli o kana mau lawelawe ana ma na kau ma'i ahulau hebera mamua, i aa loa ai makou e hoopuka aku me ke kali a nana ole ae hoi i ka ke Aupuni e hana ai ma o ka Papa Ola la. O ka ka lahui mai hoi koe, a pela pu no hoi me ka ka Papa Ola.
-
KELA A ME KEIA.
-
O ke kumukuai o ke kopaa i keia wa he 3 5 16 keneta o ka paona.
E hoomaka hou ana ke kula o Sana Lui ma ka la 4 o Sepatemaba aenei.
O na leta i hoounaia aku e ka oihana leta no na mokupuni, ua pau i ke puhi kukaepele ia.
Aole e wehe ahamele ana ka Ahahui Hawaii Opio a hiki i ka wa e maopopo ai ka hopena o ke kolera e hoolele hauli nei.
Ua papa loa ia na luina o ka mokukaua Beninetona aole e lele mai iuka nei a hiki i ka wa e pau ai ka Hoomaluia ana o ke kulanakauhale nei.
I ka Poalima iho la i ku mai ai ka mokukuna Kaulilua mai. Mokupuni Fanina me 41 tona lepo manu a me kekahi heluna nui o na niu maloo.
No Kauai mai ka lono ua papa loa ia ko laila poe aole e holo mai no Honolulu nei no ka makauia i keia ma'i weliweli. Pela pu no hoi me Maui.
Eia ke noho nei maloko o ka halekula kaikamahine o Kawaiahao kekahi kaikamahine Pake i mahuka mai ka poli aku o kona makua i kuaiia ai oia, i kela mau la aku nei.
O na pio kalaiaina, Wile Gareiga a me Lui Masala, a ke Kuokoa i noke mai nei i ka hoino i ka Poaono iho la, eia no ke noho mai nei ma Kawa. Aole i holo aku ma ka Monowai.
Ua hoouna mai nei kekahi poe kuonoono o Hilo he palapala noi i ke Kuhina Waiwai a me ka Luna Dute Nui, J.B. Kakela, e hookohuia o W.A. Hardy i Luna Dute no Hilo, ma kahi o Kale Notele i hoopauia.
Ma ka hookuku kinipopo i malamaia ma Hilo i ka Poaono. la 17 nei, mawaena o ko Honolulu nei poe keiki lae oo a me ko Hilo, ua lilo ka eo i ko Hilo poe keiki me 23 ai puni kue ia 7 wale no o ko Honolulu nei poe.
He keu ka huhu o na ohua no ka ae ole ia ana e holo maluna o na moku holo pili-aina o kakou i ka pule i hala iho la. Eia nae, ua kokua makou i ka Papa Ola ma ia hana, ina ia he mea e paleia ai ka pilikia mai na wahi e mai.
Ma ka auwina la Poalima nei, ua loaa iho la kahi wahine kuli i ka ma'i ano e e waiho a make ana ma ke alanui Maunakea. Ua loaa koke aku oia la Lutanela Holi a laweia no ka Halewai me ka manaoia ua loaa i ka ma'i kolera, a i ka nana pono ia ana e na kauka ikeia iho la he ona lama ke kumu i moe ai i ke alanui. Ihea la ka hoi o Kauka Talamage i haawi ole aku ai i laau lapaau.
E weheia aku ana iloko o keia mahina ae he ahamele, a i ole ia, he aha koaka paha, maloko o ka Paka Kuokoa ma Pawaa no ka pomaikai o ka luakini o Kawaiahao.
Ua hoopaiia o Halulu no ka lawe aihue ana he $42 75 mai ka rumi moe aku o kekahi haole ma Kapamoo aenei, a makou no i hoike aku ai i ka pule i hala imua o ka Aha Apana i ka Poaono nei, he elua makahiki hoopaahao a me $50 hoopai.
Nui ka pilikia o na poe mea maia no ka hiki ole ke laweia e ka Monowai i ka Poalima iho la no Kapalakiko. Nolaila, ua kuai hoopohoia iho la na ahui maia makai o ka uwapo Osianika ma ka 10 keneta o ka ahui hookahi a pii aku.
He wahi oihana Aupuni ka Rev. H. Manase i keia wa, oia hoi, he Luna Pa Aupuni no Kaluaaha. O ia no ka paha kona mea i hoopipili loa iho nei i Honolulu nei i na pule i hala iho la?
I ke awakea o ka Poakolu nei, ua hookui ae la kekahi mau kaapio holo lealea ekolu ma kahi e ku mau nei ma ka huina o na alanui Moi me Betela a poino. Ua olepe pu ia ka hale o luna o kekahi kaa, hakihaki hoi na huila o kahi kaa, a o na kolo hoi ko kahi i pau i ka haihai. Nui ka poino o keia mau kaa. E noho ana no ke kalaiwa o kekahi kaa iluna o kona kaa i ka wa i poino ai.
Ua lilo ae ka aina o H.A. Wilimana, e waiho la ma ka aoao o ke alanui iwaho o Waikiki, he ewalu eka paha ka nui, no $5,000. O kahi no ia e hanai holoholona ia nei e Kalalena Makapolena malalo o ka hoolimalima, a he ewalu ona mau makahiki i koe. I na poe hoopukapuka ka lilo ana no ka okioki ae i mau pahale liilii, aole nae e hiki ana aia a pau mua kela hoolimalima.
I ka Poakolu iho la i hoohaka ai e Aukai Kamikana e lawelawe ma kona kulana hou, he hope kakauolelo no ka Aha Kiekie, ma kahi o C.F. Pitarona, i waiho aku. Ua lilo ae la o W. Koelo i kakauolelo na ka Lunakanawai Apana a mea maheleolelo, a o Beni Kabelana, i kakauolelo na ka Hope Ilamuku. Lilo ae la hoi ia J.S. Kalakiela ke kulana kakauolelo hoopaa lawehala.
Ma ke kakahiaka o ka Poalima nei i ku mai ai ka mokumahu Monowai mai na Panalaau Hema mai, a o na eke leta wale no ka i ae ia e hoolele mai, aole hoi he wahi ukana a me na ohua i hooleleia mai, a pela no hoi me ko onei ukana a me na ohua. Aole loa he mau wahi eke leta i laweia. Iwaho no ia o ka nuku o Mamala kahi i mo-ku ai. Hora 11:30 ae no i kikihi loa aku ai no Kapalakiko.
Elima mau paahao a ke Kalaudine i halihali mai ai mai Hilo mai i ka Poalima nei a me hookahi Kepani pupule i hauhoai na lima paa. O kekahi o na paahao i laweia mai, ua ku kona wawae i ka poka pu panapana a kekahi luna hana a huai ma kekahi aoao. Hookahi hoi poka i kumaka a i a hookahi hoi ma ke kua; Eia oia ma ka hale mai o Kawa e lapaauia nei i keia wa. No Hilo mai keia poe paahao.