Ka Makaainana, Volume IV, Number 13, 23 September 1895 — Page 6

Page PDF (905.87 KB)

6 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 23, 1895.

HOOMANA KATOLIKA
-
He Kuhikuhi no ke Ao ana i na
Hoahanau o ka Ekalesia
Anagalikana.
-
APANA ELUA - MAHELE I.
Ko ENELANI HOOHULIHULIIA
ANA.
[Hoomauia mai ka Helu 12, Buke IV.]

                    Ua hele mai o Aidana mai Iona ae, a ua hoolilo ae i kona kahua poo ma Linidisifana (Lindisfarne), he wahi mokupuni uuku, ke emi ke kai, ua hiki loa no ke hoohiki loa aku mai ka aekai o Notumebelani. Ianei, ua loaa mai he poe hoahana pu no Aidana mai Iona, a mahope i hoopuni ae ai iaia iho me umikumamalua poe keiki Enelani, ana hoi i ao aku ai e lilo i poe misionari i ko lakou poe hoalahui pegana. He kumu hoohauoli hoi, i na makahiki mahope mai, ua lilo ae he eha o keia poe keiki i poe bihopa. Malalo o Aidana a me kona poe hoa, ua hoihoi hou ia ae ka noho'na Karistiano ma ka Akau. He mea kupono hoi e hoomanaoia aole o Aidana i huli aku a i loaa mai paha hoi he apono ana mai Roma, a i ole, mai Kanatebure, aka, ua hoounaia e ka Ekalesia Celetica ma ke kauoha a ka Moi Csowala, ma ke ano i bihopa misionari no ka Akau.
                    Ma ka hoohalikelike ana i ka hana a Augusetine a me Aidana, ua olelo ae o Bihopa Laitafuta, - Iloko o ka makahiki 635 - he kanakolu makahiki ponoi mahope iho o ko Augusetine make ana - i hoomaka ai o Aidana i kana hana. Oiai nae hoi, ua aneane e hala na makahiki he kanaha mai ko Augusetine pae mua ana ma Enelani, ua mau no ka paa o ka pono Karistiano ma kana wahi mua i hoopio ai ke kihi hema-hikina o ka mokupuni, ma ke aupuni o Kenete. Mawaho aku hoi o keia palena, oiai nae hoi, ua paeliia na kahua panoa mahakea ma o a maanei, aole loa he okana i lilo loa ae i kahua nohopaa no ka Euanelio. Alaila, ua hoomakaia kela mau makahiki he kanakolu o ka hana hooikaika kino, i lawelaweia e keia poe misionari Celetica a me ka lakou poe haumana mai Linidisifana ma ke ano o ko lakou pa-kaua uhane ia, i pau hoi mamuli o ko Enelani haawi pio ana aku malalo o ka auamo oluolu a Karisto."
                    Ua like loa ae me keia ae la na olelo a kekahi mea kakau kaulana o ka Ekalesia Roma ma ka hoakaka ana i ka hana a na poe misionari Roma me Celetica ma neia mau olelo, -
                    "O na aupuni ewalu o ka poai kuikahi Anegele-Sakona, o Kenete hookahi wale no ka mea i lilo kaokoa loa mai a i paaia e na moneka Roma, na poe hoi i haule pahu ai na hoao mua ana iwaena o Sakona Hikina a me na poe Notumeberia. Ma Weseka (Wessex) a me Anegelia Hikina (East Aoglia), ua hoohulihuliia na Sakona o ke Komohana a me na Anagele o ka Hikina e na lawelawe hui pu ana a na misionari mai o ka aina nui a me na moneka Celetica. E pili ana hoi i na aupuni Notumeberia elua, a me Eseka (Essex) laua me Merecia (Mercia), ua hoopuniia hoi ma o lakou iho ua oi aku ia mamua o elua hapakolu o ka aina e nohoia ana e na poe Geremania lawe lanakila, ua kaa ka hoohulihuli kaokoa hope loa ia ana o keia mau aina eha e ke komo maluhia ana a na poe moneka Celetica, he poe hoi i oi loa ae ko lakou manao ikaika kupaa hana i ko na poe moneka Roma, eia nae, aia a ua paleia ae na kumu alailai mua, ua hoike nui ae la lakou i ka oi loa aku o ka hoomanawanui a me ka loaa oi ae hoi o ka lanakila."

-iv-

                    Pela ae la hoi kakou i kamailio ai e pili ana no ka hana a Augusetine a me Aidana, a me ka laua poe haumana. Aka, aia no he poe e ae, a no lakou hoi kakou e kamailio pokole ae ai, i komo ma na hana o ka hoohulihuli ana ia Enelani.
                    I ka makahiki mamua iho o ko Aidana hoea ana ae i Notumeberia, ua loaa aku ka Manaoio Karistiano i kekahi mahele o Enelani i kapaia o Weseka mai na lima aku o ke kahi misionari i kapaia o Birino (Birinus). Aohe i maopopo kona wahi o ka hoea ana mai, aka, ua maopopo ia makou ua hele aku oia no Roma, a mamuli o kona hooia paa ana e haiolelo i ka Euanelio ma ke kahi mau wahi o Enelani i kipa ole loa ia e kekahi poe kumuao Karistiano, ua kauoha ae ka bihopa o Roma e hoolaaia oia i bihopa misionari. Ua lilo mai o Berino, ka bihopa mua o Dokeseta (Dorchester), a ua hona me ka holomua nui ma Weseka pegana.

(E hoomauia aku ana.)
-

                    Ua pau ka malamaia ana o ka halawai a ka Puali Hoola maluna ae o ka halepohaku e nohoia nei e John Nott, a e kukulu aku ana lakou i hale pea halawai ma keia mua iho maloko o ka pa e ku nei ma ka huina o na alanui Beritania me Alapai. Ua lilo ae la kahi a ia puali i halawai mau iho nei he wahi hoahu ukana no ka hui o Hopena.

HOIKE O KA PO.
-
Na Wehewehe Noeau a ke Kilokilo i na Ouli.

                    8 - Kumu la-i e ulu ana ma ke alo o ka hale a Kalakaua e noho ana, a maluna iho o na lau mohala o ua kumu la-i la e noho ana o Liliuokalani.
                    O ke kumu la i, he mea pono ke huliia ka manao maoli o ia mea, mai kona mole iloko o ka lepo a i kona lau. Elua no mahele o ka mole o ke kumu la i, (1) he mea ono a momona kona mole ke kaluaia; (2) he mea ona ke hoawaawaia. Nolaila, ua hoea mai ka ono a me ka awaawa no loko mai o ke kumu hookahi; ua ulu like mai no laua no ka pono a me ka pono ole. O ke Aupuni no ke kumu la i hookahi, o ke Aupuni maikai a mahaloia e na mea a pau o ia ke Aupuni i onoia; a o ke aupuni i mahalo ole ia e na mea a pau, o ke Aupuni awaawa ia i mahalo ole ia o kana mau hana, a pela aku.
                    Lau la i, elua no mahele o ka lau la-i, (1) he mea wahi a lawalu a waiho aku iloko o ke ahi; (2) he mea kipaku a kaupale aku, he kanawai. Nolaila, ma ka hoomaopopo ana i keia mau mahele, e loaa ana no he elua haina.
                    O ka haina mua, no Liliu no ia me kona lahui, penei. O ka wa hi ana i ka la i, a i ole, lawalu ana paha a waiho aku iloko o ke ahi, o ia no ka hoohaikiia o ka pono o ka lahui, kona ola, kona mau pono a pau a me ka lilo i mea ole. A ua like no ka wa hi ana ae i ka la i me ka i'a me ke kanaka make iloko o ka holowaa a waiho aku iloko o ka luakupapau.
                    O ka haina elua, no Liliu no ia me kona lahui, a no lakou nei ae paha. O ka lau la-i, he mea kipaku a kaupale, he kanawai, he oihana ia na ke kahuna kuehu la i. Nolaila, ke hoike mai nei ia hana i ke kipaku a me ke kaupaleia o ko ka lahui mau pono ola ma na mea a pau e imi aku ai no ko lakou ola ana, a e kau kanawai ia ana ia mau mea a pau. A ina hoi ma kekahi ano ae, alaila, o kumu la-i, o Kumu kanawai no ia, a o ka mea e noho ana maluna iho, oia no ka haku o ke kumula i nana e hooko i ka hana kaupale a kipaku i na uhane.
                    9 - A mahope iho, iho mai la o Kalakaua mailuna mai o ka hale me ka lei pua kakalaioa a hookau iho la maluna o ke poo o Liliuokalani.
                    O ka lei pua kakalaioa i kauia maluna o ko Liliu poo, he hoike ia no ke kau ana o ka maewaewa me ka hoomainoinoia maluna o ka lahui a me ia pu paha A ina hoi o ia lei hoomaewaewa, a he lei ia no ka lanakila mahope aku, alaila, oia iho la.
                    10 - Puka mai la kekahi pualikoa haole he 15,000 paha ko lakou nui, a hoomaka koke iho la na hapa hooili kaua, aia hoi, ikeia aku la kekahi haole ua ku aku la i ka pahi a elua mau aliikoa o ko Paki a me ko Kekuanaoa puali, ua ku ma ka puu a hulapu ma ka hono.
                    O ka puka ana mai o 15,000 koa, he hoikeia no ka puka ana mai o kekahi mana hoomalu, a i ole, kanawai koa paha a mana hoomalu kuwaho paha. O ka hooili kaua ana, he hoike ia no na manao pihoihoi me ka uluaoa o ka lahui, a i ole, he helehelena like paha no ke kaua me ka hakaka e ukali ana i ka inoa Kalakaua a me Paki. Aka, o ke au o ka manawa na mea hoike nona iho.
                    11 - Mahope iho, hooho mai la na pualikoa no ka lanakila me ka puana ana mai, "E ola o Liliuokalani!" He hoike kela mau leo hooho o na koa no na leo wawa o ka lehulehu no ka pilikia, a e walaau ana ma na wahi a pau, a i ole, he kukala kanawai koa paha, a kaua paha.
                    12 - Ekolu pule i koe, hoihoiia ka Moi. Eia ke ano, ekolu la, ekolu anahulu, oia hoi, o 30 la ekolu mahina, a pela aku; alaila, hoopaaia a hoihoiia malalo o ka hoomalu ana a ka lahui. O keia ae la na mahele o ka manawa e nanaia ai kekahi hana e lawelaweia mai ana, ina he poino a poino ole paha e hoea mai ana.
                    O keia ae la na hoakaka ana a ka mea wehewehe no keia moeuhane i hoikeia mai iaia, o ka hoopunipuni a me ka wahahee, he hookahi no laua.
                    E ia kekahi mau mea hoaiai ae no kekahi mau alii. Aia i ka wa e na'iia ai ka aina e Kanaina a puni, e hoea mai ana e Kekuanaoa e kukulu iho i ka hale maluna o ka pohaku paakea a Kapaakea i hoonoho ai i kahua paa, o ia auanei ko Keoniana wa e oni pono ai a oi pono iho i luna o ke kahua paa, a kanu iho i ke kumu la-i a ulu a lau a pua ae, alaila, hoea mai o Liliu, ka mea nona o Kapaakea, Kanaina, Kekuanaoa a me Keoniana a noho iho maluna o ke kumu kanawai hoomakaukauia e Kapaakea ma e kaupale aku ai i na makani pa lauwili, aole e kipa, aole e noho hou a moe iho iloko o ka hale i kukuluia e na 'lii, pau pele pau mano kanawai haalele iho ma o ka hoohiki la a Haalelea.
KILOKILO DIMERATA.

-
HALEKUAI KUIKE OAHU
-
"KE OLA O HAWAII."
Helu 322, - - - Alanui Nuuanu.

                    Oiai hoi, ua pau ae la ke kuahana ana, ua weheia hoi ka halekuai maluna ae i Iulai 1 nei, nolaila, ua makaukau loa e hooko a e hoolawa aku i na iini o na poo a pau. E ko no ka makemake o na wahine ke kipa mai malaila, a e pono no hoi ke kipa mua mai mamua o ka hele ana i na halekuai e ae. Malaila no e loaa ai.
                    Na Makalena, na Kalakoa, na Keokeo Halua me Vitoria, na Papale, na Kakini, na Hainaka, na Waiala, a pela aku a nui a lehulehu wale.
                    E ike mai ia kakou hoakanaka.
M.E. SILVA,
iul 8-tf Luna Nui.