Ka Makaainana, Volume IV, Number 13, 23 September 1895 — Page 8
8 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 23, 1895.
[Hoomauia mai ka aoao 5.]
-
Pio Paha ua Kolera.
Olelo E. Ua ano ilihune no ko laua noho ana.
Mawaho ae o na inoa o na poe i oluolu a makou i hoike aku ai ma ka helu i hala, eia iho na poe hope loa i oluolu, oia o Solomona k, Manuel Cabral, Antone Cabral, Lilli (Lilinoe w ia makou), Elijah Sniffen (Laiki), Annie Mary Sniffen, Geo. Kekaulike, a me Pakele k.
A hiki mai i keia kakahiaka, hora 6, he 25 na poe ma'i i ola a he 60 na make, hui he 85 poe ma'i, i maheleheleia iwaena o na lahui, penei: Hawaii 74, hapa 4, Amerika 3, Pukiki 2, Pake 1, a Kepani 1.
Na Hunahuna Like Ole.
Aohe ka Papa Ola e halawai hou ana, aia no a hoolaha hou ia. Nui ole ka pioloke ma ia keena i nei wa, aka, ke ku makaukau nei no na poe hana.
Aohe mea ma'i i koe maloko o ka Halemai Kolera, aka, aia ae no ma na wahi hoomalu. O na poe i oluolu loa, ua pau nui i ka hookuuia, a koe aku no hoi na poe e pii ae ana ka oluolu loa.
Kakahiaka Poaono nei i hemo mai ai ka Rev. Makua Valesino mai Kakaako, me ke ola kino maikai. Nui kona mahalo i na poe a pau i hoomanao aku iaia ma ke kipa ike aku a me ka hoouna aku i kekahi mau mea e pono ai oia ma ka noho ana malaila, oiai hoi oia e kiai ana me ka mea ma'i a e make aku ana.
Ua hoikeia ae ma kela halawai ana o ka Papa Ola i ka La Pule, la 8 nei, no ka noonoo ana i ka mea pili i ka hoolele mai i na ukana o ka mokumahu Rio de Ianeiro, ma ka heluhelu ana ae o Peresidena Kamika i ka palapala hoike ola a ke Kanikela he 27,575 ka nui o na poe i loaa i ka mai kolera ma Iapana me 17,892 poe i make mai ka hoomaka ana ae o keia holapu hou ana malaila.
E kukulu aku ana kana kahu o ka Waiwai o B Pauahi Bihopa i poe kauhale ma kula aku o Kaiwiula mai Waipilopilo aku. Ke muu nei ka laau malaila o ka laweia ana i keia mau la iho la. He mau hale hoolimalima aku keia i na poe o ia wahi i nele me na hale ole, mamuli o ka pau ana o na hale i ke puhi ahi ia e ka Papa Ola E oluolu loa ana ka ka auhau, a na ke Aupuni ana paha e uku i kinohi a ku ae na pupupu hou ma ko lakou mau kahua ponoi.
Ua koi ae o Maka Kolopana me ke kokuaia e kona pokii, e Keoni Kolopana, no ke poho o ke puhi ahi ia ana o na waiwai makamae o kona makuahonowai, o Kanakolo. He $813 ke koi a eia imua o ka Papa Ola i keia wa. O na waiwai i puhiia, o ia na lei hulu mamo me ee, na moena pawehe, na lako gula hoopuhi, na lole aahu, a pela aku. Iloko no na pahu kahi i waiho ai, aole hoi i haumia, a he mea hiki no hoi ia ke hoomaemaeia e like me na mea e ae e hanaia nei.
Ua hoomamaia ae ka rula e pili ana i ka malamaia o na anaina haipule a me na aha puhiohe, e like me kekahi hoolaha "ma ke kauoha" a ka Papa Ola e puka aku nei ma keia helu. Mamuli o kela kauoha, ua malamaia he aha puhiohe ma Ema Kuea i ka auwina la Poaono nei, me ka lehulehu o na poe hele aku. I nehinei hoi i malamaia ai na anaina haipule ma na luakini o Sana Anaru a me Malieokamalu, a koe no na luakini e ae, me ka piha no i na hoahanau a me na poe e ae.
He mau lono hoopuiwa ka i loaa ae i ke keena o ka Papa Ola i kakahiaka Poaono nei, no kekahi poe ma'i hou hookahi no waho loa o Wailupe, hookahi no Makiki, a hookahi no Maemae. O ko Wailupe, he mea inu nui loa i ka waiu me ka ai pu me ka palaoa poi, mamuli paha hoi o ka pololi a hana ano e mai ka opu, pii maluna a hele-a-wai malalo, a e ole e loaa koke i ka laau, pau kona pilikia. O ko Makiki, he wahine ua make i ka ohao, i ka hiki ana aku o ke kauka, ua hele a ua pehu A o ko Maemae hoi, he wahine hanau keiki, hoikeia mai nae hoi he mea e uwe ana i kekahi eha umii ma ka opu.
-
Ua waeia aenei e Peresidena Kole o C H Kluegel, J S Emekona, a me C V E Dove i poe komisina na lakou e noonoo no na lilo o ka hana ana i ke alanui pali o Nuuanu.
I ka auwina la Poaono nei i hoomaka hou ae ai ka bana Aupuni e paani mahope ino nei o ka hoomaluia ana no kekahi mau la loihi. A i nehinei hoi i wehe hamama ia ae ai na luakini no na ahaina haipule.
Ma ka la 12 nei, ma Pahala, Kau, Hawaii, ua hopuia he elua mau kahuna hoopunipuni no laua na inoa o Keoni Kalimakuhi a me Nalehua. Imua o Lunakanawai Apana J.H. Waipui lani, ua hoopaiia ka inoa mua he $100 me na koina a o ka lua he elua malama hana oolea ma Kawa me na koina.
Hora 5:15 a.m. o ka Poaono nei, i hele kohana aku ai o Thomas Sorenson, haole kapili moku, ma konahome ma alanui Nuuanu. He mau la wale no ka hoomailo ana a ka ma'i fiva malaria maluna ona a hala wale aku la no. Auwina la o nehinei i maneleia aku ai oia mai kona home aku no ka ilina o Maemae. Ua haalele iho oia he wahine me elima mau keiki, hookahi keikikane a elua kaikamahine. Ua panihakahakaia kona ola no $5000. Ia kakahiaka Poaono no i hoea mai ai kekahi kaikamahine ana mai Kauai mai maluna o Kimo Maki, a o ke kino wailua kana i ike iho. He oiwi oia no Denemaka.
KELA A ME KEIA.
-
Ua meha ke kolera i na la i hala iho la a hoea mai la i nei la
Ua mau mai no ka hooma-u ana a na kulu pakaua a hiki iho la i nei kakahiaka.
O an Pake ka hapanui o na poe e nokeia mai nei i ka hopuhopu no ke kue i na rula kuhikuhi o ka Papa Ola.
I keia la e hoomaemaeia ai na kauhale a pau o kekahimau apana i hookaawaleia o loko nei o ke kulanakauhale.
E paniia ana na keena oihana Aupuni i keia la, no ka hookuu ana i na limahana e kokua pu i ka hoomaemae ana i na kauhale.
Ehiku poe kamalii i hopuia i ke ahiahi Poalima iho la no ka aihue lanahu a kuai aku i kau Pake. Eia lakou ke kali nei no ka hookolokoloia.
Auwina la Poakahi i hala, i holo mahuka aku ai he eiwa poe keiki o ke Kula Hoopololei o Keoneula, a ua pau nui ae no i ka paa i ka hopuia mahope iho, a hoihaoi hou ia ae no i kahi la mai.
Ua aihueia i ka po Poaha iho la he wahi waapa uuku no Ferede Wini, a i ka Poaono nei i loaa aku ai ua wahi waapa la i kekahi kanaka makai o Kahakaaulana a hoihoiia mai la i ka mea nona ia waiwai.
I ke ahiahi hora 4 o nehinei i holo aku ai ka mokumahu Kauai no ka mokupuni nona ka inoa ana e o la me na eke leta wale no a me hookahi ohua, oia no o V Kanuka i kipaku mua ia mai ai e ko laila poe.
Ma ka mokupea W G Iwini i ku mai ai i ka Poaha iho la i huli hoi mai ai o Beni Aeko, kekahi o na keiki himeni i holo aku nei i ka hoikeike Lua-o-Pele o Kilauea ma Bosetona. Aohe ka he holopono o ka lakou hana.
He wahine Hawaii ka i hoea aku i ke keena o ka Papa Ola i ka Poakahi i hala a noi aku la ia Hanale Walakahauki e haawi mai i palapala ae nona e haalele i kana kane. A lohe mai makou aohe i aeia kana makemake.
Aohe i noho ae ka Aha Apana o ka Poalima iho la no ke onawaliwali o ke kahu o ka Aha Na Luka Wilikoki nae hpi e lawelawe nei ka hana nona, e like no me ka mea maa mau, pia, oia no hoi ka hope Lunakanawai Apana.
Iwaena o kela poe i hopuia ai no ka piliwaiwai i ka po Poaono i hala, he ekolu o ia poe eia ke noho nei ma ke ano he poe kakauolelo no kekahi mau keena oihana Aupuni. E pau nui aku ana paha lakou i ke kaiehuia ma keia mua iho.
I ka po Poaono nei i kuu mai ai o Iokua (k), kaikoeke o Aki K Akau, i keia ola ana ma Kau luwela, alanui Kula, i ka 23 paha a keu o kona mau makahiki. I ke awakea no o ia la ka loaa ana i ke onawaliwali a ua hele koke i kahi o Kauka Berodi, aka nae, ua pale ka pono. Auwina la no o nehinei i nalo aku ai oia iloko o ka opu o ka honua. He wahine me ke keiki, ka ohana, na makamaka a me na hoaloha kana i haalele iho ai mahopo nei e u aku nona.
Mai ka hora 12 awakea a ka hora 2:30 auwina la o kela a me keia la e haawiia ai na haawina ai e ka Ahahui Manawalea Hawaii ma ke kahua poo ma alanui Betela.
O na luina he 13 o Keauhou i hoomaluia iho nei ma Kakaako no ka ai ana i ka i'a maka, ua hookuu nui ia ae i ke awakea Poaono nei, a ua hoi nui aku iluna o ko lakou moku. Ua holo ke kolera.
Ua lilo ka eo o ka heihei moku no ke alualu ana i ke kiaha Amerika i ka moku heihei Hoopakele o Amerika kue i ka Valekaire III o Enelani, ma na la 7 a me 12 iho nei o keia malama. Haule hou no ko Enelani mau keiki ma na kai o Amerika.
Ua kumakena ae o Lalana Agena o ka Papa Ola, i ka Poalima iho la ma o ka make ana o kona lio no ka ai ana i ka mauu i luia me ka laau hoomaemae. Nolaila, e akahele loa ka lehulehu mea holoholona i ka hanai ana i na holoholona i ka weuweu o pau nui auanei i ka make.
Ua ili aku la ma na kuaau o Susaka, Iapana, ka mokumahu Belagika, nana i lawe mai ka ma'i hookalakupua e laha nei iwaena o kakou ma ka la 9 iho nei. Ua holo loa aku no oia mai Kapalakiko ae no Iapana me ke kipa ole mai maanei. Ua pakele no na ohua a me na ukana, a aole hoi i poino ka moku.
Ua waiho aku i ko laua mau kulana ma na keena oihana Aupuni o Bereta Pitasona a me Alabati Luka, mamuli paha hoi kahi o ke komo pu ana me kela poe piliwaiwai, a makou no i hoike aku ai ma ka helu i hala, a o laua ka i poino ma kela huahelu 13 pakalaki, oiai, o ko lakou nui no ia.
Apopo e noho ai ka Aha Apana o hoolohe i ka hihia o kekahi Pake i hopuia ai i ka Poakolu iho la no ka wahi puupaa i kekahi kaikamahine uuku o 7 wale no makahiki. No Kamanuwai aenei keia kaikamahine maoli, a ua hoowalewaleia e ka Pake a komo iloko o ka hale a hana aku la i kona makemake.
Ua haule ino loa ka lio heihei Hawaii Amarino ma ka heihei ana mai nei me na lio o Kaleponi ma ka la 7 nei, no ka makana o $400. He eiwa ka nui o na lio ma ia heihei ana, o ka lio Hawaii no ka hope i ka holo ana a oia no ka hope loa i ka hiki ana i ka pahu eo. O ka manawa i holo ia o ka lio nana ka eo. he 1 minute 14 1/2 sekona.
-
Ma ke Kauoha.
-
RULA O KA PAPA OLA.
KEENA O KA PAPA OLA,}
HONOLULU, Sept. 20, 1895.}
O ka Rula o ka Papa Ola e papa ana i ka malamaia o na Halawai ana o ka Lehulehu maloko o ka Apana o Honolulu, ua hoololiia ae ia ma ka ae ana i ka malamaia o na Anaina Halawai Luakini a me na Aha Puhiohe i ke ao.
WILLIAM O. SMITH,
Peresidena o ka Papa Ola.
sep. 23-Imnw.