Ka Makaainana, Volume IV, Number 14, 30 September 1895 — Page 1
Ka Makaainana.
BUKE IV. - Ano Hou. Honolulu, Oahu, Sepatemaba, 30, 1895. HELU 14
HOOMALAE KUPUINO.
-
Aia a Hala Ewalu La, Oili Hou
Ae me ke Ano Mahani.
Ka i no paha hoi ua pau a ua pio loa ke kolera, eia ka a he hookamaemae wale no. Ua nui ka manaoia ua pio, a ua manaolanaia no hoi ke piha na la he umi me ka puka ma'i hou ole ae, alaila, e manaoia ua palekana. Mamuli o ia manao i kauohaia ai e hoomaka na kula Aupuni a me kuokoa i keia la, aka, ua paleia ae ia manao ana pela.
Oili Hou ke Kupuino ma Kikihale.
Kakahiaka nui poniponi o ka Poalima nei, hora 6:40, ua hoike ia aku ka lono e D. Kaapa i ka Papa Ola, aia ke kupueu weliweli, kolera, ma kekahi wahi hale ano apulu ma Kikihale, mauka iho o kona hale e noho nei, ma ka palena kokoke loa i kahawai o ke oki hooloihi ia ana o ke alanui Hotele. Ua hoea koke aku o Kauka Lo, a mamuli o kana kauoha ua laweia aku la ka mea ma'i i manaoia, oia o Paina, he wahine ua luahine, no kai o Kakaako.
I ka po aku no kona loaa ana i ka eha ma ka opu, iaia i hele ai no ka piula wai, a no ka nui loa o ka eha, a huipu no hoi me kona ano palupalu, ua moe no oia ma ia wahi a ao ia po, a hiki i ka ikeia ana, a na ke kaikamahine no i hele a hoike i ke kanaka o ke Aupuni. I ka po iho, a me na la mamua aku, he lealea wale no ka hana a ke kaikamahine, aohe hoomaopopo iho i kona makuahine ponoi.
Ua pau aku lakou i ka laweia no Kakaako e hoomaluia ai, a o loko o ko lakou hale, ua hoomaemaeia me ke kukaepele. Ia po iho no, hora 10:40, i make ai oia. No Koloa, Kauai, mai keia luahine, a me kona kaikuaana; i make i ka Poalua aku a nalo mai i ka Poakolu iho la, a ukali aku la hoi keia. Na Kauka Makalu i nana ka luahine mua i make ai a olelo oia no ka palupalu ke kumu, a eia ke oleloia nei e kahi poe he kolera no paha kona ma'i i make ai, e like la no me ko keia ma'i. O keia no ka likeole o ka manao o na kauka.
Ua like me kekahi lapalapa ahi e holapu ana me ka weliweli ka lono o ka puka ana ae o ke kolera ma Kikihale ia kakahiaka, mahope iho o ka meha pu ana no ewalu la holookoa. E holomoku ana hoi na kanaka ma o a maanei no ke ake e ike aia la mahea kahi i puka hou ae ai o ke kolera. Kau no hoi ka weli i nei kupueu. Mea ole nae ia i na oiwi ke hoomaopopoia ko lakou ano, aole he mau manao ano kaumaha iho, aka, he oia mau no i ke alo pali.
Komo ke Ino i ka Halemai Pupule.
Hala ae la hoi kela, a ka i no paha hoi o ia wale no, aka, hoea hou ana no i kakahiaka Poaono nei no uka mai o ka Halemai Pupule, he kane ano pupule no ia wahi, o Paahao ka inoa, nona paha na makahiki i hiki aku i ke 53 a 54 paha. Na Kauka Hebeta i hooike ae i ka hora 9:50. He mea oia ua hoohuoiia mamua no ka ma'i lepera. Ia ahiahi iho no, hora 6:20, i make ai oia makai o Kakaako.
Iaia a lilo mai no kai o ka Halemai Kolera, ua hoomaka koke ia ae ka hoomaemae ana i na wahi i paumaele iaia me ke puhi ahi ia o na mea, a pau i pili a i haukae iaia. Ua laweia aku na huluhulu moe hou no ko laila poe. O ka loaa ana o keia mea i ka ma'i, ua lilo ia i mea hoopioloke loa i ka noonoo o na poe o ka Papa Ola, a aole no hoi ia lakou wale, aka, i ka lehulehu no a pau, no ka mea; ua manaoia ua pio, eia no ka ke hoopu nei ma kekahi mau wahi.
Mau Manao Kohokoho Wale.
Nui na olelo no ke kumu i loaa ai o Paina i ka ma'i, a o kekahi o ia mau olelo, ua ai ka oia i na alamihi o kahawai iho, a o kekahi hoi, ua ai i ka i'a no kahawai mai. Ma ko makou noii ana no kahi mai o keia mau olelo, aole loa he kahua iki no ka oiaio e hiki ai ke hooiaio pono aku. O ko makou maa ia kakou iho, aohe aiia o ko kahawai aenei alamihi pelapela, a pela no a hala loa ae i kai o ka uwapo a Haaliliamanu a me ko kahakai ae o Kapuukolo a me ko ke awa holookoa nei no. He mau lawe'na olelo wale no paha nei na na poe haole hoino ia kakou.
A no Paahao hoi, ua hooiaioia i ka hora 3:30 o ka auwana la mamua iho kona loaa ma'i ana, aole nae hoi i hoomaopopoia a ka manawa i hoikeia maluna ae i kahi la mai. He luna hana ka oia iwaena o lakou pupule, a i ka hana lo'i lakou a ua inu ka oia i ka wai o ka lo'i, oiai no nae hoi ua kauoha paa ia e inu i ka wai i hoomoaia, pela ka kaua hoike i kai o ka halema'i. Nolaila, mamuli o ia hoike ana, ua akaka kona wahi i loaa ai i ka ma'i, he koana ma'i paha no kela mau lo'i i hoopoinoia ai iuka loa aku o Kunawai, kahi o Makanui i ma'i ai. kokoke i kumupali.
Noonooia na Hana Kinai Oolea Loa.
Me he la paha i ka wa a Kapena Waipa i lu paumaele ai i ka puna iloko o kela mau lo'i kalo o uka aku, aole paha i pau pono ma ia hana ana, a ua pakelo aku kekahi o na anoano iloko o ka wai o na auwai hookahekahe a komo i na lo'i e ae o kai mai. Ua noonooia keia mea ma na halawai ana o ka Papa Ola i ka auwina la Poaono nei a me kakahiaka o nehinei, a ua lokahiia ka manao e kinai loa, e like me ka hiki ana ke kinai, i na anoano hoolaha ma'i kolera ma ia mau wahi. Nolaila, ua hooholoia e hoomaloo he 16 eka kalo mauka ae o ka Halema'i Pupule a he 6 hoi eka makai ae, a ua hoomaka koke ia no ka hana ana i nehinei ma ka hookahekahe ana i ka wai i kahi e, a me ke pani ana hoi i na manowai a pau a koe hookahi, a ma ia e hookaha ai i ka waimapuna puai mau e ia mau kiowai o Kunawai me Wailuakio. Ua laweia ae na pahu laau a ua kukuluia makahi hoomaluia me na lepa melemele, a ke ki aiia nei oiai ka hana e nee ana imua. O kekahi mea e manaoia nei, e hoopau loa i ka inu ana o ko laila poe i ka wai mai o na lo'i, aka, e loaa hoi ka wai mai na ohewai aku o ke Aupuni.
E pili ana hoi ia lalo ae nei o Kapuukolo a me Kikihale e hala loa ae iuka, ua manao o J. Masedena, me ke kokuaia o Hanale Walakahauki, e kukuluia ona pa papa o 12 kapuai ke kiekie ma kae kahawai, a me ia i manaoia ai e hoomalu loa i ka heleia o kahawai e lawaia a no kahi ano hana e ae paha. Ke hanaia keia, aohe nui aku o ka lilo a koe mai, a o ka kekahi poe hoi ia e olelo nei aohe keia he wa nana no ka lilo, aka, e hana aku a e kinai make loa. Aohe nae hoi i akaka loa ia makou ina paha e hoohana aku ana ke Aupuni i keia manao, a na keia mau la iho paha hoi e hoike ae i ka mea e hooholoia ana.
Ua hooholoia e makaala loa ia ke kiai ana i na awawa o kakou nolaila, he hana nui maoli ka loaa o ka palapala ae i keia wa. Nui ka paakiki, i keia oili hou ana ae nei o ke kupua weliweli, o na luna haawi palapala, a aohe loaa wale i kela a me keia me na kumu maopopo ole.
Pioloke Nei Kakahiaka
I ka loheia ana ae ua puka ae ka ma'i maloko o kekahi o na keena kawau o lalo o Kalakaua Hale. Hora 6:15 a.m. nei i ikeia ai ka ma'i hi o Kahananui (k), o 35 makahiki, a i ko Kauka Emekona ike ana, ua hopohopo oia, a kauoha ai i ke kaa e kii mai. Ua laweia ua mea la i kai o Kakaako i ka hora 7:30 ae, a i ka nana a hoomaopopo pono ia ana ka i ka hora 9 ae, ua hooholoia aole he ma'i kolera, aka, he hi maoli wale no ka.
-
Na Hoomaemae Laulaha.
He mau haneri ka nui o na poe hana i ohiia ai e ke Aupuni, ma ke alo iho o ka Halewai i ka Poaono i hala, no ka hamo puna a me, ka hoomaemae ana i na kauhale i ka Poakahi, la 23. Ua hoohanaia lakou ma kela a me keia apana, e hooko ana hoi e like me na hoakaka a ka Papa Ola. Ua kaulai ka lehulehu i ko lakou mau pono kino a me na pono moe iwaho o ka la no ewalu hora, a ua hamo puna ae hoi a me ka hamo ana me ka wai akika ia loko o ka hale, i mea e pale aku ai i ka ma'i kolera. Oiai no hoi na hana kaulai e hookoia ana, he haule ua mau mai no, a ano hololea ole no ia apana o ka hana hoomaemae. I ka Poalua mai i hoopau loa ai ka hoomaemae ana. He 205 mau pahu puna a ka Papa Ola i kuai ai no keia hana, he 25 hoi pahu i makanaia mai o ka hui o Iwini Ma. I ka Poakolu mai i akoakoa ae ai ma ke alo iho o ka Halewai na poe hana a ke Aupuni i ohi ai no ka ukuia mai o ko lakou luhi o ka hana ana, ma ke $1 50 o ka la, a he $2 o na luna.
-
I nei kakahiaka, hora 10, e noho ai ka Aha Kiekie ma ka banako e hoolohe i na hihia hoohalahala. Ua hoi mai nei hoi ka Lunakanawai Kiekie mai
Kualoa mai. He mau pule aenei i hala o ka hoikeia ana mai ia makou no ka pau o na oopu a me na opae o kahawai o Manoa i ka make. I ko makou noii ana, ua hoikeia mai ua waiho laaumake ia iloko o ka wai ma kamano, a no laila mai ke kumu o ka lana ana o na i'a i pau i ka make.
He huakai hookahakaha o na kaa hehihehi wawae ka i malamaia i ka auwina la Poaono nei, ma kekahi mau alanui lehulehu ka holoholo nui ana, i hiki aku paha i ke 60 a keu na kaa maloko o ka huakai. Ua aahu kekahi poe me na aahu like. Iwaena o keia huakai na ano lahui like ole. Lehulehu na kaa i poino a pau i ka hakihaki i ka iho'na o Kahehuna ma alanui Ema, mamuli o ka hookui ana, iwaena nae o na Kepani me na Pake ka oi loa.