Ka Makaainana, Volume IV, Number 15, 7 October 1895 — Page 6

Page PDF (934.65 KB)

6 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 7, 1895.

NA PALAPALA

                    [Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka aia no maluna iho o na poe na lakou kakau mai.]

-
Ka Papa Ola a me ka Ma'i Kolera

MR. LUNAHOOPONOPONO:
                    Iloko o keia mau la e puai nei na lono a e pahola nei o ka ma'i i kapaia "ke kolera o Asia," ua puka ae ke kauoha a ua Papa la, e hoomalu a e kaohiia na moku a me na ohua mai na mokupuni mai, a i keia la ua kaohiia na moku holo pili-aina a pau, a o "Mokolii" hookahi ka moku holo pili-aina i hookuuia aku e lawe i na eke leta a hiki i Hawaii. Ina ua manao ka Papa Ola o ia ke ala e pau ai ka laha ana o ka ma'i kolera e manaoia nei he kolera io, no keaha i kipaku ole ia ai kela mau Pake ma'i i laweia ai e hoomalu makai o Kahakaaulana? He hana naauao anei ia a ka Papa Ola o ko lakou ae ana e hoolele mai i kela kumu hoolaha, ina he kolera io ua ma'i la i hoomaluia makai o Kahakaaulana? Ke manao nei au, o ia ka hawawa mua loa o ka Papa Ola, me ka ike no o ka Papa, ua loaa kela mau Pake i ka ma'i e manaoia nei he kolera, ae aku no nae e hoolele mai. A hiki mai nae i keia la, ke hopuhopualulu nei lakou i ke kauoha ana e kapu na ohua a me na moku aole e holo aku no na mokupuni. Ua oi aku ka pono loa e hookuuia na ohua e hoi aku i ko lakou mau wahi, a e hoomaemaeia lakou mamua o keia paa ana me ka maopopo ole, pehea la ka loihi e paa ia ai i Honolulu nei, oiai, he nui a lehulehu na poe e paaia nei he mau ohana ko lakou aia mahope, eia nae, ua paa loa ia lakou o keia Papa Ola, a ina e loaa io i keia ma'i e manaoia nei he kolera, a ku i kahi o ka pilikia, aole loa he ohana e ike ana iloko o na hora hope, a o ka wahine me na keiki a me na ohana, o ka lono wale no ke loaa aku ana ia lakou, a ua oi aku ia o ke ino loa a me ka ehaeha o ka mokumokuahua o ka puuwai. Aole auanei e nele ka hoino o ka lahui i keia Papa Ola no keia mau hana ku i ke pahaohao. Malia paha, o ku mai kekahi mea a olelo ae, ua makaala keia Papa, a ua hoomaluia me ka awiwi i mea e kaohi mai ai i ka laulaha ana o neia ma'i, a he hoike ia o ko lakou manao nui i ke ola o ka lahui. Ke olelo nei au me ko'u manao ponoi a me ka ike a ke Akua i haawi mai ai, pono e nana aku i kela mau Pake i olelo mua ia e hoomaluia nei ma Kahakaaulana o ia ka huna ahi mua loa o keia ulia weliweli i ikeia, a mai laila mai a poha ae la ma Iwilei, a i ka wa i puka ae ai ma Iwilei, o ia ka wa i puoho aenei ua Papa la aa me ka puahuluhulu nui e hoopaaia na ohua aole e holo aku no na mokupuni. Heaha ka mea i hoolaha mua ole ai o ka Papa Ola, mamua o ka wa i puka ai kela mau Pake i oleloia ma Kahakaaulana e kapu na ohua aole e holo mai no Honolulu nei, oiai, ua ike ae lakou he kolera ua ma'i la. Ina aole he ohua e holo mai, a aole loa he mau hoahewa ana o ka lehulehu no na hana a keia Papa Ola, e like me na mea e ikeia nei i keia mau la. O ka makaala anei ia o ka Papa Ola, o ka waiho a make kekahi mau ola, alaila, hoomalu aku?
                    He hana naauao anei ia o ka waiho a kokoke e lilo ka hale i puulehu, alaila, kinai aku? Ke manao nei au, he mea pono i ka Papa Ola, e noonoo koke, a e kauohaia na poe a pau mai na mokupuni mai e manao ana e hoi aku, e hoomaemaeia lakou a pau, me ka nana pu ia o ko lakou kulana ola kino, a e hookuu aku ia lakou e hoi, me ka haawiia o na hoike no ko akou kulana ola maikai a me kekahi mau rula pili ia lakou, he oi aku hoi ia o ka loina naauao mamua o ka holapu ana mai a ke ahi a lilo ka hale holookoa i puulehu, a na ka makani e puhi hele ana i o a ianei, e like me keia ma'i e holapu hele nei. O kekahi mau mea hoopahaohao nui i ka noonoo o ka lahui, o ia no ka like ole o ua hoike a na kauka, ke olelo nei kekahi o na kauka, aole keia he kolera, a ke olelo nei hoi kekahi, he kolera no keia. Pela no na mea e pili ana i kela poe i make makai o Iwilei Ua olelo kekahi poe, he lio make ua aiia e ko laila poe ma kekahi paina i malamaia malaila. A ke olelo nei hoi kahi poe, o ka puaa i kuaiia ai, ua ai i ka lio make i loaa i ka ma'i, a o ia ka puaa ahaaina o ua paina la, a o ia ke kumu make o kela poe ma Iwilei. Eia nae, ua olelo na kauka o ka Papa Ola, he kolera kela, a o ia ke kumu make o kela poe a pau ma Iwilei. Nolaila, akahi no a hoomaka ua Papa nei e kau aku i mau rula ma Iwilei, a me na wahi e ae a pau o keia kulanakauhale nei, a hoopaa pu ia me na ohua, me ko lakou manao mua ole e komo ana lakou iloko o keia upiki o ke aka kino wailua, a me he la aia no he wahi mea okoa ma o aku o keia kolera i manaoia he kolera i'o. A malia he alahele hou keia e koi mai ana i na poe a pau i koe aia a hoohiki aku, alaila, hookuuia lakou e hoi aku, a o ke ola no ia o ke kolera, aole nae he kolera.
                    Ke waiho nei au i ko ka lahui noonoo e kaupaona no ka Papa Ola a me ke kolera Asia.
S.E. LENOA.
Honolulu, Augate, 27, 1895.

-
Ua Kapaeia ka Oiaio.
[Hoomauia.]

                    I kinohi o ka hiki ana mai o ka Euanelio i Hawaii nei, o Iehova pu no kekahi, a Nana no i hoohuli i ka naau o na alii a me ka lahui e ike Iaia a i Kona mana e ola ai, oia hoi Kona Euanelio. Nolaila, hookuu mai la ke Akua i na poino he nui maluna o keia lahui i na ma'i o kela a me keia ano. O ke kumu mai o keia poino, mamuli no ia o ka haalele ana o na mikanele i ke kahua mua a lakou i hele mai ai. A ke hele mai nei me kekahi kumu o ke ano ino loa, a me ka hoopailua no hoi ke nana aku. No keaha mai? No ka mea, ua haalele i ke aloha, ke ahonui, a me ka hoomanawanui, a ke paulele nei i na mea o keia ao, a e kau ana ka hoopai weliweli o na poe na lakou e alakai hewa nei i ka lahui. O na pomaikai a na makua mikanele a Alapaki e kalele nei, ua hala loa ia mawaho o ke aniani hoonuiike. O ko'u noonoo maoli mamuli o na poino makolukolu i hoaahuia iho maluna o ka lahui holookoa o na Hawaii ponoi o ka aina kulaiwi, ma na rula oolea hookamani a na mikanele i rula ai a e rula nei i ka lahui, pela i ulu mai ai na poino a nui wale.
                    I mea e maopopo ai i ka mea heluhelu na kumu nui a me ke kahua o keia manao a ka mea kakou e kalele nei maluna o ka oiaio, mai ka pae ana mai o na mikanele a hiki i ka 1878, a mawaena o ia kowa e hoikeia aku ai ka pomaikai a me ka poino o ka lahui ma na hoohana maoli ana a ka papa mikanele, e hoohana ana ma na rula alakai uhane a me na rula alakai o ke aupuni o ke kaihi-ku.
                    A pau keia, alaila, e hoomaka hou ia aku ana ka moolelo mai ka makahiki 1878, a hiki i ke au o ka hookahuli aupuni o Liliuokalalani, a me na hana-kalaiaina o ka noeau ana i lia mua ai no ka pono laula o kona lahui a me na makaainana o na aina e mai e noho ana malalo o ke kanawai, ma ke ano kaulike a kuokoa o kela a me keia mea.
                    Eia iho ka'u mau huahelu o ka heluna lahui mai kapae ana mai o na mikanele a hiki mai i keia wa, a me na make mai ko lakou manawa e rula ana ma ke ano pepehikanaka, a e pono e hoomaopopo pono ia, penei:
                    Hawaii - 1828, 85,000 1832, 45,792. 1836, 39,364. 1850, 24,450 1860, 21,481. 1866, 19,800. 1872, 17,001. 1878, 17,034.
                    Maui - 20,000, 35,663, 24,199, 17,514, 16,400, 14,032, 12,334, 12,107.
                    Oahu - 20,000, 29,755, 29,800, 19,126, 21,275, 19,799, 20,671, 20,236.
                    Kauai- 10,000, 10,977, 8,934, 6,991, 6,487, 6,299, 4,196, 5,634.
                    Molokai - 3,500, 6,000, 6,000 3,607, 2,864, 2,299, 2,349, 2,058. Lanai - 2,500, 1,600, 1,200, 600, 646, 394, 348, 177.
                    Niihau - 1,000, 1,049, 993, 790, 649, 323, 177.
                    Kahoolawe - 50, 80.
                    Huina nui iloko o kela a me keia makahiki: 1828, 142,050; 1832, 130,313; 1836, 108579; 1850, 73,138; 1860, 69,800; 1866, 62,959; 1872, 56,897; 1878, 57,985.
                    Ina o keia io ka papa helu kanaka oiaio maluna ae, alaila, e manaoia o ia ka lahui kumu nana e hoohua mai ka lahui a kawowo a hoolaupai i ka aina. Ina pela, e nieleia ka ninau, "Ehia ka nui o ka lahui i hoohanauia mai ka lahui kumu mai, mai ka wa i pae mai ai na mikanele i ka M.H. 1820, a hiki i ka 1878?
                    Ma ka imi pono ana e loaa mai ka mea oiaio, ua hiki no ke hoike ae ma ke ano avarige o kela a me keia pa-ono makahiki e like me ka hoike a ka papa helu kanaka, a e loaa auanei ke ano maoli o ka mea e manao nui ia nei i kulike ai me ka mea i nieleia o ka nui o na hanau mai na makuahine Hawaii, oia hoi, he 1,072,200; a ke hoohui pu me ka lahui kumu, ua like me 1,234,250.
                    Ua maopopo ae la paha i na poe heluhelu ka nui makolukolu o ka lahui mai ka pae ana mai o na mikanele a hiki i ka 1878, a e pono e niele hou ia ka ninau - ehia poe i make mai ka 1823 a hiki i ka 1878? Ma ka hoopokole ana i ka haina o ka ninau ekahi, he 154,250 o ke koena. He 80,000 o keia heluna mahuahua mamuli wale no ia o ko komo nui ana mai o na poe o ko na aina e, mai ka hooholoia ana o ke Kuikahi Panaiiike. Aka, ma ka aoao o ka lahui, aole loa he ola i loaa mai. Nolaila, he kiekie ke kuhihewa o ka haiolelo a Alapaki a me na poe e kokua pu ana iaia.
                    Ua olelo ae oia, he nui na pomaikai i loaa i keia lahui mamuli o ka hooikaika ana o na makua o lakou i ka hoonaauao i ka lahui. Pehea la i maopopo ai ua loaa io i keia lahui ka pomaikai? He oiaio, ua loaa io no ka naauao, ua kaulana kekahi poe Hawaii, aka, heaha ka pomaikai o ka naauao ina e pau loa ana ka lahui i ka make, e like me ka mea i hoikeia mamua ae?

(E hoomauia aku ana.)
-
HALEPAI MAKAAINANA.
-
F.J. TESTA (Hoke) - - Ona

                    Aia ma Alanui Konia, mauka o ke kihi Akau, ma ka huli ma Ewa, o Alanui Moi.
                    Ua makaukau loa e hana i na ano hana paipalapala a pau loa, e laa
Na Bona,
Na Aelike,
Na Laikini,
Na Palapala Kono,
Na Likiki,
Na Bila-poo,
Na Hoolaha Pai Alanui,
A pela aku, a pela aku.

NA HANA BUKE A ME PAI NUPEPA.

                    Aia malaila e paiia nei na nupepa "Ka Makaainana" a me "Ke Kuokoa" namu.
                    E hookoia no na kauoha me ka hikiwawe a me eleu. iul 15-mhp