Ka Makaainana, Volume IV, Number 17, 21 October 1895 — Page 2
2 HONOLULU OAHU, POAKAHI, OKATOBA 21, 1895.
NA MOKUPUNI.
-
Na Lono Kuwaho mai kela a me
keia Apana o keia Aupuni.
-
Pehea La, He Kolera Anei?
Eia ma keia apana o ka mokupuni o Kakuhihewa, ua nui a lehulehu na poe i loaa i na haawina a keia kupua ino e laha mai nei ma Honolulu, aole nae he mea make. O ke kumu o ka make ole, aole he inu i ka laau a na kauka. O ka laau a keia poe he laau Hawaii no ia, oia ke kowali a me kekahi mau laau hoonaha e ae a ka Hawaii. Eia ke ano o ka hiki ana mai o keia ma'i maluna o ka mea e loaa ana. He nahu me ka luai, a mahope mai he lou, umii, nalulu, a me ka hi. He like loa ka hanalepo ke hemo aku me ka wai laiki ke keokeo. Nolaila, ua hoomaopopo iho la makou o ua kupueu nei keia e laha mai nei ma Honolulu. Ua imi koke ia ke kowali a loaa, kui a wali, hana a maikai me ka hui pu me ke kopaa a me ka hua moa, a makaukau, alaila, inu aku. I ka wa e inu ai, ua nui loa ka eha o ka opu a me ka lou ana ma ka aoao, noho iho a hapalua hora hoomaka ka naha ana, a i ka wa e naha ai o ia ka manawa e holo ai ke nahu, ka lou, luai, a me ka nalulu. Mahope mai o ia manawa ono mai la ka ai, a hoomaka e ai i ka poi a me ka i'a maka.
O ka makou e upu nei, ina he mau kauka maanei ina ua hoohainuia i kela laau make a na kauka o Honolulu, oia hoi, he laau e hoomoa ana i ke akemama a me ka puuwai, ina paha ua make. Nolaila, ua hoomaopopo iho makou aole keia he kolera, he umi a puaa maoli no keia a na kauka ia kakou na kanaka Hawaii, e ake ana e pau loa aku a lilo loa ka aina ia lakou. Kou oiaio,
KUHELEMAI.
Puuloa, Ewa-kai.
-
Hunahuna Mea Hou o Kau, Hawaii.
Aia no ke Alii A.K. Kunuia keia i Hionaa, e hiolani ana me na ipo kulua i ka puuwai. Ua haalele iho i ke kuhikuhi puuone kaulana, S.M. Kaaukai, ka hoa o ka hele pu ana mai. "He auwai ka manao o na alii," wahi a Solomona. "He punana ko na manu o ka lewa," wahi a Iesu.
He elua aina i pau iho nei i ke anaia e S.M. Kaaukai, oia o Waiomao a me Palauhulu, koe kela aina nui palahalaha.
Ke pii ae nei ke ola maikai o ko makou Lunakanawai, J.H. Waipuilani.
He lono ka i loaa mai, ina nae hoi he oiaio, ua pii aku kekahi o ko makou kaaka, oia o Keai, i Kamaoa, ia Palaualelo, no kona makemake ia Makanikeoe a no kona huhu i ka iho mau o Keohuhu i Nalua e moe ai. Alaila, he huhu ia Papalauahi i ka lilo ia Malio. Ua paneia mai e Palaualelo, "Aole hiki, no ka mea, he ohana pili oia ia'u."
He ehiku poe i pii aku i ka makaikai ia Kumauna i ka Poakolu, la 2 o keia mahina, elua kane a elima wahine, a ua himeni pu lakou me Kumauna pohaku, a mailoko ae o kekahi o ia poe ua kanaenae aku ia Kumauna aole e haawi mai i ka ua, me he mea la nana i hana ka ua.
Ke omamalu mai nei keia mau la, me he mea la ua kokoke ke kuaua mua, ke pupuku nei ke ao, ua inoino ka lewa.
Ekolu no hale wiliko e ai humuhumu nei i na ko i oo, oia o Honuapo, Hilea, a me Pahala.
Ku kupihipihi loa mai nei kahi ai i keia wa, mamua he kanaha paona i ke dala, i keia wa he kanakolu a oi iki.
"Ku wale ka huila wai." Ku wale na halepule aohe kahu o na hipa, ua hala ke kahu i Hanalei, noho auwana lakou nei. Kuhi no paha he oiaio ka na hope o ua Rev. J. Kauhane nei, eia ka aole, a laa ke ku wale o ka huila wai, aohe wai e niniu ai, na ka bipi no e hele e inu i ka wai. Hookahi no wahi hope e hoomau nei i ka hana, oia o Kaia, o ke oki loa na hope o ua Rev. J. Kauhane nei ma Waiohinu, Honuapo, e mea Punaluu, na ka bipi no e umo a po ka la. A. K. KANOELANI.
Palauhulu, Kau, Hawaii.
-
Eia ke hoolaumauia hou ia nei ke alanui Moi.
He hoopii koi poho ka Camilo Periero ia J.M. Vivasa a me J.M. Teixiera, luna nui a lunahooponopono o ka nupepa Senatinela he $5,000 no ka laibila iaia.
O na lepa lenalena hooweliweli wale no ia e ku kiai nei i ka pa ma'i kolera o Kakaako. Ua pau ke kiaiia ana e na poe kino uhane. Kau ka weli no hoi ke hoomaalo aku ma ia wahi.
Ua hookohuia o Wiliama Ma kana i kakauolelo no ke keena auhau, ma kahi o H. Zebe i waiho aku mamuli o ke kohoia ana oia kekahi lala o ka papa nana e komo kauhale ai, aka, ua pau ae no.
Ua hoike ae ka nupepa Kahea o Kapalakiko o ka la 23 o Sepatemaba, aia ke hoomaemaeia la ka mokukaua Amerika Mariona ma Mea Ailana a holo mai no Hawaii mahope iho o ka pau ana o kona mau hemahema.
He mau papaa hao ka kekahi kanaka i luu ai i oko aenei o ke awa i ka Poalima, la 11 nei, no luna o ka mokuhao Marie Hakafila Ua pau keia mau apana hao i ka haule iloko o ke kai oiai e hiuia ana iluna o ka uwa po. Eia kahi mea kupaianaha, he papaia ka auau ana iloko o ke kai ma ia mau wahi e like me na rula o ka Papa Ola, a pehea la keia kanaka i aeia ai e luu i kela mau apana hao.
NA PALAPALA
[Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka aia no maluna iho o na poe na lakou i kakau mai.]
-
Ua Kapaeia ka Oiaio.
[Hoomauia.]
Ma ka nana ana i ka manao o ka huaolelo Karistiano, he mea kohu ole i na poe pule hookamani ke olelo iho ua pili ia huaolelo ia lakou. Ua kaawale loa ia huaolelo mai luna ae o na poe e kaliki nei i ko lakou mau pohaka me ka pahikaua pepehi kanaka, a ma ia ano ua huna aku la ke Akua iaia iho a hookuu mai la ia Hawaii nei e hoomana i na waiwai o keia ao e like me na mea e ikeia nei i keia wa.
Ma na helu i hala, ua hoike aku au aole i noho aie keia lahui i na mikanele, o na mikanele ka i noho aie i na Hawaii A pela no aole he mau pomaikai i loaa i na Hawaii, he poino ka mea i loaa mai. He mea oiaio keia, a aia a mahope aku o keia moolelo e hoikeia aku ai na mea a pau.
Eia iho kekahi mau hua moa pilau i pakiia mai i na maka o ka lahui, a kakou e ike ole nei, eia ke hanaia mai nei ia kakou, aka nae, ua hiki ke olelo ae eia ka lahui i ke kulana naauao i keia wa e hiki ole ai i na mikanele ke umii i ka lehelehe o na kanaka Hawaii oiaio ma ke kulana kalaiaina o ka wiwo ole.
Ina kakou e manao ana o ka nui o na kanaka holookoa o Hawaii nei i ka wa i ku mai ai o Lono (Kapena Kuke) ianei i ka makahiki 1778, ua like me 400,000, alaila, o ka nui o na poe Hawaii i make iloko o na makahiki he 45 a hiki i ka 1828, he 257,950 hua moa i pilau, a i ole ia, ua like me 64 6 hapahaneri o na make. Aole au i manao e lawe mai i na huahelu o ka lahui Hawaii mamua aku o ka pae ana mai o na mikanele, i mea hoohuikau me na huahelu mai ka makahiki 1820 a hiki i ka 1878, aka, i mea hoomanao e like me ka hoike o na huahelu malalo. A ke pakui aku nei au he papa hoike o na make o na kanaka Hawaii, mai ka 1778 a hiki i ka 1878, a me na hoike hapa-haneri:
1778. 400,000
1823. 142,050 257,926 64 6
1832. 130,313 12,737 9.7
1836. 108,579 21,734 20 0
1853. 73,138 25,704 31.0
1860. 69,800 3,838 4.7
1866. 92 959 6,841 10 8
1872. 56,897 6,062 10.9
1878. 57,985 4,023 7.8
Ke hoopuka nei au i keia mau huahelu maluna ae i mea e hoomaopopo iho ai ua makamaka heluhelu i ka mea oiaio, i hiki ai i kela a me keia ke kaupaona pono i ka waiwai io o na huahelu maluna ae.
O na huahelu maluna ae, he hooia ana mai ia "aole i kala kahiko i au wale ka la," wahi a kahiko, o ka hoohana maoli ia ana e ka maoli no i keia lahui i ka make, mamuli o ka hookomoia ana mai o na ma'i luku weliweli nana i ulupa ke ola o kekahi mau tausani kanaka Hawaii, e like me ka hoike ana a na huahelu maluna ae.
Aole i imiia keia mau huahelu mamuli o ke kaha wale aku o ka'u peni, aka, o ia maoli no ka oiaio, e like me ka hoike o na papa helu kanaka o na makahiki i hoikeia maluna ae, ka nui o ka lahui, a me na make i kela a me keia makahiki me na hapa-haneri. Aka hoi ina ua kue ka'u mau huahelu i ka kekahi, aole no he mea hewa ke hoike ae i ko akea i ikea ka nanehuna a lakou nei ae.
[Aole i pau.]
-
Pane a ka Ohana ia S.W. Manuakepa.
MR LUNAHOOPONOPONO:
No ko'u ike ana i ka S.W. Manuakepa wahahee a hoopunipuni ino loa imua o ka lehulehu, no na mea e pili ana i ka ohana limakoko, nona ko poomanao e kau ae la maluna. Nolaila, eia ka ninau a ka ohana ia oe, e S.W. Manuakepa. "Heaha ka ka ohana i hanaino ai i kela bebe au i hoopunipuni ai imua o ka lehulehu, a me ko olelo ana iho i ka ohana o ka makauliuli makona haalole loa? Na ka ohana anei i pepehi kela bebe a make? Ua make anei ma ka lima o ka ohana o Kaehu kela bepe? "Ke hoole nei au ia oukou e na poe heluhelu, ua make no ma ka lima o ka makuahine a me kona ohana. Ua kupono no kela poomanao o kau ae la no lakou.
Eia ke kumu o ka make ana o kela bepe, ua kii mai ka makuahine a ua lawe aku i Wanini, a o ka loihi o kahi i laweia ai, he elima mile. Hiki i Wanini, hoi hou mai a hiki i kahi o ka Lunakanawai o Hanalei, a na ka lunakanawai i olelo aku e hele i kahi o J. Kakina e hoopii ai ia Kaehu a me ka ohana, no ka malama pono ole ka ke keiki. Eia ka pane a ka ohana, "ua malamaia me ka maikai loa." Ina i hanainoia, me ia ua make mua, me ka olelo iho i ka papaa o ka hanalepo a me ka lepo o ka ili.
E hoolohe mai, e o'u mau kini makamaka, ina he elima mile hiki i Wanini, a hoi hou a hiki i Hanalei, elua mile ia, hoi hou i Wanini, elua hou mile, a ka huiia, eiwa mile; a nawai e ole ka papaa o ka hanalepo. No ka lepo o ka ili, aohe oiaio. E hoike aku au ia oukou i na mea e pili ana no Uluwehi haalele kane, he oi keia o ka wahine haalele kane, ua loaa mai kekahi mau keiki no loko mai o ka moekolohe, hookahi kaikamahine a