Ka Makaainana, Volume V, Number 1, 6 January 1896 — Page 6

Page PDF (907.61 KB)

This text was transcribed by:  Ron Cox
This work is dedicated to:  na Tutu Kawena Pukui

Ka Makaainana.

 

HOOMANA KATOLIKA

 

He Kuhikuhi no ke Ao ana i na Hoahanau o ka Ekalesia Anagalikana.

 

APANA ELUA--MAHELE V.

 

NA OIHANA ANAGALIKANA.

 

[Hoomauia mai ka Helu 27, Buke IV.]

 

--ii.--

            Make o Mele i Novemaba 17, 1558, a ua ukaliia aku kona make ana maloko mai o kekahi mau hora pokole mahope koke iho e ko Pole; pela iho la i hakahaka like ai ka Nohoalii a me ke kulana Akibihopa o Kanatebure i ka wa hookahi. Ua ili ae ka Leialii maluna o Elizabeta, a ua hoomaka koke ae la e hoihoi mai i ka hoomana i hooponopono hou ia. O kana hana mua ka hoopiha ana aku i ke kulana Akibihopa hakahaka. Ua kau kaua wae ana maluna o Mataio Paka (Matthew Parker), he kanaka i hoomaopopoia ma ka hana ana aku ua makaukau oia e malama mau i na pono kuokoa o ka Ekalesia Enelani mai na akeakea ana mai a Roma, a i ka loina ao kuio mai na ao kue manaoio a na poe hoomaemae kuwaho.

            Mahope iho o na hoomakaukau ana e pono ai, ua hoolaaia o Paka i Akibihopa o Kanatebure maloko o ke Keena Pule o Hale Lamabeta (Lambeth Palace) i Dekemaba 17, 1559, e,--

            Barlow, Bihopa i Chichester

            Scory, kohoia o Hereford.

            Hodgkins, Bihop Kokua o Bedford.

            Coverdale, he Bihopa no Exeter mamua.++

            He moolelo loihi a pau pono loa ka i hoikeia maloko o ka buke hoopaa hana o Lamabeta no keia hana nui kaulana. * * *

 

--iii--

            Aia ke kipehi ana i na Oihana Anagalikana maluna o ka hoolaa ia ana o Akibihopa Paka +. Ua pili na kue i knoa hooleaia ana i ninau o ka oiaio a me ka mana,--

            (1) Ua hoolaaia no anei hoi oia?

            (2) Ua hoolaaia anei oia mamuli o ka maua ku i ke kanawai?

            (1) Aia a ua hala ae he mau makahiki lehulehu mahope iho o ko Akibihopa Paka hoolaaia ana, akahi no a hoohuoiia ae ke kumu oiaio. He kuhi ahewa lapuwale i kapaia o ka "moolelo kaao o ke Poo Lio" ka i imi@alaia ae i mea e hoole ai i ka oiaio o ka hoolaaia ana. Ma ka lawe hou ana mai hoi i na olelo a Mr. Hadana,--"Iloko o 1604, eia hoi, he kanaha kumamalima makahiki mahope iho o ko Paka hoolaaia ana, he kahunapule Roma-Anagelo i kipakuia mai ka aina aku ma ka inoa o Holewude (Holywood), maloko o kekahi buke hoopaapaa i paiia ma Anewepa (Antwerp), ua olelo ae ua hoolaaia o Paka a me kahi poe bihopa e ae (pela e kapa ae ai ia mea) ma o kekahi lawelawe hana hoomaewaewa ana, o lakou a pau i ka mauawa hookahi ma kekahi la i hoakaaka ole ia ma ka hale hookipa o ke Poo Lio, e Kauka Sekore [Dr. Scory] (he mea i hoolaa oiaio ia i bihopa iloko o 1551)--a ma ia hope iho no hoi oia i hoolaaia ai e lakou ma ia ano hoomaewaewa like no. I keia moolelo pakui ae ai na poe kakau ma ia hope mai, o ke kulana a papa e like la me ka mea mua, i kekahi hoakaaka ana o ekolu a eha inoa o na bihopa e ae, a mahope loa iho ua piha ae he umikumamalima ka heluna pau.

            Iloko o na makahiki he iwakalua mahope iho o 1604, o na poe kakau Roma Anagelo a pau, me ke koe ole iho o kahi mea hookahi, a me ke manao paulehia nui paha e kue ae no i ka lakou mau paio ana, ua hai hou aku no i ka moolelo me ke ano hauoli, eia nae, ma na ano oko ae a pakuikui. Ua waihoia ke kumu hooiaio o ko Paka hoolaaia ana ma kahi mamao mai ka hiki ana ke hoo@, a o ka moolelo kaao hoi o ke Poo Lio, e ikeia iho a no ma kona helehelena ka hoailona o ka w@h@ee, ua haalele loa ia e na poe paio a pau o ke kulana ku i ka mahaloia. I keia wa ua hilahila loa ia na poe Katolika Roma naauap i keia imi epa kumu ole ia ana.

            A e like me ia ano mau, ua lawe mai ke Akua i ka maikai mai loko mai o ke ino; a ua oiaio hoi keia ma ka mea e pili ana i keia moolelo kaao hoopilikia, no ka mea, aole loa he kumu hooia moolelo i koe i oi loa aku ka noii akahele loa ia ana mamua ae o ka hoolaaia ana o Akihopoa Paka. O ka hopena hoi o kekahi noii pono loa ia ana, ua hoikeia ae ka moolelo a me na olelo ike o nei hana kaulana i ke akea iloko o ko lakou piha pono loa.

            ++ O lakou nei, o Barlow a me Hodgkins ka i hoolaaia me ka Oihana Hoolaa kahiko, a o Scory a me Coverdale hoi ka i hoolaaia me ka Odinala Enelani.

            + Ina no he mau hopohopo ana kahi no ko Akibihopa Paka hoolaaia ana, a makou hoi e ae ole nei, ina no la hoi ua loaa aku ke ku@ Aposetole i kahi keneturia mai ma ko Akibihopa Laude hoolaaia ana, oiai, ma ona la hoi i hui ai no lalani hooilina ekolu o na aoao Italia, Ailiki a me Enelani.

            O na Waina oiaio maoli a Makapolena. Ma, aia wale no ke k@ ai ana ma ko lakou hale@ ma Alanui Kaahumanu, a ma na hale inu @@@ o Kaopuapua a me ka Nekina.

 

NA AINA MAMAO.

 

Mau Lono Huikau mai kela a me keia Wahi Like Ole.

 

Enelani me Amerika no Venezuela.

            Ua loaa ae ka lono ma Nu Ioka, Dekemaba 28, ua oleloia ua hui malu ae na aupuni repubalika Latina Amerika a pau a e hui aku ana me Venezuela, o ia ka mea i manaoia, ke ulu ae he kaua ana me Enelani. Ua pane aku ka o Colomobia i ka Venezuela koi, wahi o ka hawanawanaia ae, me 200,000 koa a me ka ae no hoi e haawi aku i ke Kuhina Beritania i knona palapala haalele, aia a ae o Enelani e waihoia ka ninau palena o Giana imua o kekahi ahauwao.

            E hoouna aku ana ka hoi o Berazila he 100,000 koa i lako pono em na mea kaua o na ano a pau. Ua hilinaiia no hoi e kokua aku aha o Mekiko me kona mau wahi aumokukana. No Venezuela hoi, ke kahea ae oia i kona mau koa pualu, e hiki no iaia ke waiho aku ma ke kahua kaua he 250,000 kanaka. Nui ka pioloke hana o ko Venezuela Keena o ko na Aina E. E hoouna koke aku ana hoi oia he mau elele hou i na wahi a pau o ke ao nei.

            He pioloke nui ka i ulu ae mamuli o ka lono ua hoehaia ke Kuhina Beritania i Colombia e na Kanaka o Bogata; ua koi poho aku o Enelani me @500,000 ($2,500,000) mai laila mai, a e paa ana o Beritania Nui i ko Colombia hale dute a hiki i ka pau ana o ia huina dala i ka hookaaia.

            Mai Wasinetona ae hoi ka lono i loaa ae i Nu Ioka, Dekemaba 24, ua haawi aku o Peresidena Kalivilana i ke kulana ma ke Komisina Amerika i Venezuela ia Richard H. Alv@y, Lunakanawai Nui o ka Aha Hookolokolo Hoohalahala hou o ka Apana o Kolumebia, ia Edward J. Phelps o Veremona, a me Robert T. Lincoln o Ilinoe, he mau Kuhina mua laua e Enelani. O ko lakou ae koe, a ke kaliia la hoi no ia.

            Mai Europa mai hoi, ua hoouna palaapala aku o Sepania i na Mana e ae o Europa no ka hoopakele ana i ko lakou mau panalaau ma ka Hapa-poepoe Komohana mai ia Amerika Huipuia aku. He palapala hoi ka i hoopukaia @ e ka nupepa. Manawa o L@@@ i Viena ae, e hoike ana no kekahi hoohui ana mawaena o Beritania Nui, Farani, Holani a me Sepania, e like me ka Sepania uwalo maluna ae.

 

Mau Manao no ka Ninau Venezuela.

Ua hoike ae o C. M. Clay o Kenetuke, he @ ona makahiki i nei wa, Kuhina o Rusia mamua i ko Linekona au, i kana hoolala ana no ka hoohalohia loa ia o ka Emepaea Beritantia. O kekahi mahele o ia manao, o ia ko Rusia a me Tureke ku aku ia Beritania Nui ma ke kua.

            He palapala kuikawa mai Sana Peterobuga ka kekahi nupepa Geremania i hoike ae, ua haha aku ka o Amerika Huipuia ia Rusia e pii ana no ka hoopaapaa me Enelani a ua loaa ae ka he pane kupono loa.

            Ma kekahi kukai kamailio pu ana hoi me Robata T. Linekona, ua olelo ae oia, "Ua manaoio au i na loina hana Monoro e pili ana me na popilikia o Venezuela, ke makaukau nae hoi keia Aupuni e hooko ikaika aku."

            Ua  hoouna telegarama aku o Lede Heneri Somasete, hope-peresidena, ia Misi Frances E. Wilada, peresidena o ka Ahahui Hoole Waiona Karisitiano a na Wahine o ke Ao nei, e noi aku ana no ka maluhia mawaena o na aupuni a me na lahuikanaka o ke ao nei.

 

Na Hunahuna Laulaha

            Hoopau hou ia mai nei no o Li Hana Kana mai kona kulana kiekie, ke Kuhina Nui o Kipa.

            Nui ka pilikia dala o Amerika Huipuia, a ke emi loa iho la ka hoahu gula a ke aneane loa la e hiki aku i ke $60,000,000.

            Ua hilinai laulaha ia o Peresidena Harisona i pau ke waeia ana i mohe holo peresidena e ka Ahakuka Repubalika.

            Ua mihi aku ke Aupuni o Iapana ia Beritania Nui no ka hana a kehahi kapena o koaa mau mokukaua ma ka hopu a huli ana i kekahi mokumahu Beritania, ke Thales.

            Aia ka mokukaua Amerika Kaletona ke waiho la ma Nagasaki, Iapana, me ka poino a hiki ole ke neeu ae. O ka Besetona hoi keia, ua hoomaemae hou ia, a aia ka  ke kakali la no kahi kauoha e holo no Iapana a me Kina, a i ole ia, no Honolulu nei paha, ua koe nae hoi ka maopopo loa. Maila o kauohaia ae na aumokukaua ma Asia e huli hoi nui ae.

 

HALEKUAI KUIKE OAHU

 

KE OLA O HAWAII.

Helu @@@    Alanui Nuuanu

            Oiai hoi, ua pau ae la ke kuahaua ana, ua weheia hoi ka halekuai maluna ae i Iulai 1 nei, nolaila, ua makaukau loa e hooko a e hoolawa aku i na iini o na poe a pau. E ko no ka makemake o na wahine ke kipa mai malaila, a e pono no hoi ke kipa mua mai mamua o ka hele ana i na halekuai e ae. Malaila no e loaa ai.

            Na Makalena, na Kalakoa, na Keokeo Halua me Vitoria, na Papale, na Kakini, na Hai@, na Waiala, a pela aku a nui a lehulehu wale.

            E ike mai ia kakou hoakanaka.

            M. E. SILVA.

            @ @.   Luna Nui

 

J. K. KAHOOKANO.

            LOIO a he Kokua ma ke Kanawai.

            KEENA HANA:        Alanui Kaahumanu

Honolulu.        @@@@