Ka Makaainana, Volume V, Number 2, 13 January 1896 — Page 4

Ka Makaainana.

He nupepa oili pule

W. H. Kapu,

O@@, Luna Nui a Lunah oponopono, Wahi noho, ma Honolulu

F. J. Testa (Hoke),

Puuku

Keena; Helu 327 Alanui Moi, ma Waialeale, kokoke i Alanui Konia

 

Uku o Ka Nupepa

No Ekolu Malama       $.50

No Eono Maalama      1.00

No Hookahi Makahiki                       2.00

 

Poakahi           January 13, 1869

            Hiki @lo @ no paha hoi ia Kamaki ke kamailio a ke paio me ka maikai, aia no a konio iho he mau olelo ano ole, e hoike okoa ae ana no i kona hawawa, kohu kamalii, a noonoo papau. No kona ano keko no paha hoi ka mea i kuhi ai ia hoi he keko. Ka i no palia hoi "e paio i ka paio maikai" no ka pono o ka lahui a me ka hoomanao ana i ka hanauna hou, eia ka hoi aole. Makehewa loa ina o ke ano hoa ia e paio ai

           

            Aohe a makou ohumu ana, e like la me Ka Leo o ka Lahui o kahi o keia mau la iho la, no ko lakou nei ma ae ai ono nui mai i na loaa o ke Aupuni. Ua hiki, hookuuia aku. Ilaila mua no hoi ka hapauea o ka makamaka, aohe nae hoi i ike wale iho. Waiho aku no hoi paha ia lakou nei ma ae e ai hooauu, o ko lakou nei wa ka hoi nei, a mai no a ohumu wale aku no. Eia aku no hoi a hoea mai i ko kakou wa, alaila, ia wa auanei hoi e hoka ae nunuha loa ai ua o lakou nei me ae. He loaa manawa wale no ka hoi, a aole hoi no ka manawa mau loa aku, lolaila, o ka wa pono no nei e hamu iho ai, kani pono ana no ka muka a na lawaia mai o "kaiuli, kai lipolipo."

 

            Lehulehu wale ua poe i hoo pa mai ia makou, iloko o na wa lehulehu like ole i aui ae, me ka ninau pu mai no, Pehea kakou?" No ka makou pane hoi, e nana ma Luka XII., 37: "Pomaikai ka poe kauwaa ka Haku e ike ai e kiai ana i Kona wa e hiki mai ai." I@a hoi kakou e lawe mai ana i keia mau olelo a hoopili mai ia kakou a no ko kakeu kulana e uoho nei, alaila, akaka loa no ka pomaikai o na poe e noho mau ana me ke hoomanawanui, me ke kaniuhu a paupau@ho ole. He haawina maopopo loa nei uo ka lahui oiwi e kupaa mau nei, a nolaila no i waiwai ole ai ka lawe ana i ka lakou nei ma e hoohiki umiapuaa loa i ko ke kanaka noonoo maikai ana. Ua lawa nei no neia wa.

           

Ka Hopena Ke Hoohuiia

            He mea pono loa hoi paha ia kakou ke hoolilo iho i na wawa kaua mawaena o Amerika Huipuia a me Beritania Nui i mea na kakou e noonoo nui ai no ko kakou kulana iho. Ina paha hoi i ko io ka iini o Kiwini poohina, ia ewe maopopo loa a Satina, e hoohui aku ia Hawaii nei me Amerika, alaila, aohe poino a pilikia aku o kakou a koe mai ke puke io ae na aumokukana o keia wau Aupuni.         

            A ina pe@a io, auwe, ka weliweli e! E mamao loa ana kakou mai na aekai mai o Amerika, me ka hiki ole loa pa ha hoi iaia ke haawi mai i kau wahi lima o ke kokua. O ko kakou mau waiwai kuloko, ianei iho no e wailio ai a popo, a nui ka poino a me ke poho; a o na waiwai hoi o waho mai, he ole loa paha hoi ia o ka loaa mai. Alaila, o ka hopena maopopo loa no kakou, ua@ mama kakou no ka hoopoinoia mai @ ka wai wai a me ka luku pu ia mai no hoi paha o ua ola, a me ka ukali mai no paha hui kahi o na hopena awahua a ku i ka weliweli o ke kaua.

            Ma kekahi aoao ae hoi, ua hiki loa ia kakou ke hoomaopopo iho ua loaa he haawina o ke kanaaho ia Peresidena Kalivilana, ma kona ano Alihikaua Nui ma ka aina a ma ka moana, aohe ona mau apana panalaau mawaho aku e hoopakele ai i ka wa o ke kaua me kekahi mana kaua moana. Alaila, o keaha ka hana pono, e hoohui aku anei? Aole loa. E pono ia kakou e wae ae i ka popilikia akakuu iho o ka poino. A o keaha la ia? E hoonauia no ko kakou noho ana ma ke ano he au puni kuokoa, a malalo hoi o ia e loaa ai na haawina o ka noho'na kuikawa ma na ano a pau. O keia ka noonoo maikai maoli ana, aole paha hoi e like la me ka na poe kakoo kuhewahewa o ka Repubalika o Hawaii ma ka hea au@ lakou hoi na alakai "i nali a oi aku mamua ae o ka mea kupono e nau ai," aohe wahi i koe iho e wae ae ai no ka mea e pono ai. Nolaila, e akahele ana paha hoi ka lahui Amerika aole e pupuahulu e hoohui koke mai ia kakou mamu i o ka ikaika, a ina hoi he hilinai oieio ko na Hawaii ia la kou iho a i ko lakou aina oiwi a me ko lakou Alii i kapae limanui ia, e lehulehu loa ana na makahiki mamua ae o ko Amerika hoao mai e hoohui aku ia kakou. Eia he laau hoonaha kupono @o na poe ike hoohui aina a pau o kakou nei.

 

"Haehae Ka Manu!"

            I ka hoomaopopo iho i ke ano o na hana i ulu mai ai na hana hiena ma Asia Uuku, ua ano like loa no me ko Hawaii nei, koe wale no hoi ua noho malie ia aku e kakou. No na mikanele Amerika no ka hewa ma o, ma ke ao ana i na poe Amenia e kipi a e kue i ke Aupuni e hoomalu aua ia lakou, i mea hoi e loaa ai o ke kuokoa, a ma kahi hoi o ke kuokoa, ke opa pu ia la ia poe me ka lukuia me ka mainoino, manao ao, a weliweli.

            Mahalo ole loa makou i na palapala e lawe makilo hele ia nei iwaena o kekahi poe o ke lahui, no ke noi dala ana no ke kahi ahaaina no na pio kalaiaina i hemo mai. Iloko no ka noi o ka nele a me ka hune o ka lahui, makilo hele ia mai no ua haawe a luuluu hookaumaha hou. Ka i no hoi no ka nele a me ka hune o ka lahui i luluia ai no ke kokua ana i na ohana o na pio, a pela no hoi i ka wa a ka mai kolera i holapu iho nei. Hila hila ole no hoi nei poe piepiele.

            O makou nei ka i hoaiai mua aku e hoomanaoia ka la i noho mua ai i ka inea, eia nae, ina i lokahiia mai ia mea, aole loa makou i manao iki e makilo hele aku, aka, iwaena iho no o na poe noho inea a o ka lawa no ia. Aole no paha hoi ma ke ano nui loa ka mea i manaoia, aka, ma ke ano uuku, haahaa, malie, a iwaena iho no o lakou ino.

            Aole hoi paha e like me keia e makilo hele nei i mea hana ahaaina. I aha ai? I lealea ai, i uhauha ai, a me na hana uko ole paha a pau, me ko ka lehulehu dala e haawi ai. Hilahila ole. E hooki i nei manao.

            Ke hoomanao nei no paha hoi kahi poe i ka wa i hookolokoloia ai o Wilikoki no ke kipi i ke kau kiure o Okatoba, 1889, no ke kipi ana i Iolai 30 aku, ua lawe hele ia ae na palapala noi dala iwaena o ka lehulehu no ka uku o ka loio. A auhea ia mau dala? Mai ia wa mai a hiki i nei, aole loa i ike na maka o ka loio i kau wahi hunahuna o ia mau dala nui hewahewa a ka lahui i lulu ai, mawaho ae o kekahi mau dala uuku i loaa i ko makou puuku, oiai oia e noho hana ana me ua loio la. O ka makou ao wale no, e lawe i kela hana o 1889 i kumu ao no keia wa, a mai @o a haawi iki i kau wahi hunahuna, o pau auanei i ka lilo no ka hoomanao ana paha i ka la hanau e kahi mea oo a oo ole paha. A ike iho no hoi ua poe makilo @.

            Nui ka wahawahaia o na hookohu Lunakanawai hou iho nei a ke Aupuni, no ka mea, ua waeia o kamalii "lei pohue" wale no ma ka ike kanawai, a haaleleia ae hoi na poe i pookoi. Aia no hoi o Kale Hapakini, no keaha no la hoi oia i hookohu ole ia ae ai ma ke kulena Lunakanawai Apana no Honolulu nei ma kahi o ka mea i hookohuia aonei me koua ike ole i ka olelo Hawaii.

            Ke ole makou e kuhihewa, eia no he kanawai o ke au Moi ke ku nei, aole i hoololiia ae e ke Aupuni Kuikawa, a ole loa hoi e ke Aupuni Repubalika, e olelo ana e makaukau na poe e hoo kohuia ana ma na kulana Lunakanawai Apana i ka olelo Hawaii No keaha hoi nei kapae ana i ka manao a me ka makemake o ke kanawai? Ina ua nele ke Aupuni e na poe kupono, e huli ae no hoi paha i poe kupono iwaena o na poe o ka aoao lahui.

            Ua oleloia o ke kumu wale no i lilo ai o keia mau hookohu ana i kamalii, no ko lakou auamo ana kahi i ka pu iloko o Ianuari i hala, a mamuli hoi kekahi o na hookikina ana mai a na poe manaoio o ka Luakini Halepapu e ikeia kahi poe manaoio o lakou. No kahi mea hoi i Lunakanawai Apana, no kona pokii ana paha hoi kahi no ka Ahahui Hoahan@u o na Ewe Mikanele, a he @li hoi ia Wili Laiki, he keiki na kekahi kaikuahine ona. A mawaho ae hoi o ia, ua kupono ole oia, a e aho no kamalii oiwi.

            A no ka mea hoi i kau aku la i ka Aha Kiekie, aohe a makou olelo ana nona, oiai, aohe no ana mau hana ku i ka naauao e kohu pono ai o ka mahalo ana aku. E a nae, ua ahona oia ma ia wahi mam@a ae o kamalii ma kona wahi, a o kekahi hoi, ua kue ikaika loa ia kona hookohu o ka Lunakanawai Kiekie. Ina aole ia, aohe olelo ana, aka, no ia kue wale ana no, nolaila, ua kupono aku la. Lohe mai nae hoi makou ua nui loa ka ko Alapaki nuha no ka lilo o kona mana i mea ole i nei au o lakou. Ina pela io, alaila, ua kaia no i ka waha ulaula a ukauka ona.

            He mea maopopo loa no kamalii keia au. Aole o ia wale, aka, o ke au no hoi nei i hoomaopopo ole ia ai na hana uko ole a ku i ka ekaeka a na lunakanawai. I hoike ao ia, e nana i ko Maui poe, a makou no hoi i hoike pinepine aku ai mamua aka nei. O na hana a ia poe, aohe i hoomaopopoia, a he mau hanaiahuhu ko lakou olelo ana.

            E hoka loa ana paha hoi na poe na lakou i hopu kahi mokukuna