Ka Makaainana, Volume V, Number 5, 3 February 1896 — Page 2
2 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, FEBERUARI 3, 1896.
HEAHA KO KA PO?
-
Hoike Mai ke Kiai i na Ouli
Pahaohao.
[Hoomauia mai ka helu 4.]
He mea pono no hoi ke nana hou ia ka manao e pili ana ia Kapena. O Kapena, he wahi auau ia, aole o ka auau wale iho no ka mea i ikeia malaila, aka, o ka holoi i ka lepo o ke kino, a o na aahu kekahi mea i hoomaopopoia ma Kapena. Ina ua pili i ka hana holoi lepo, a holoi ekaeka paha i mea e maemae ai ka lahui mai na hana ekaeka i hooili wale ia maluna o lakou me ko lakou Moiwahine, alaila, ke hoike mai nei ka inoa aina o "Maemae," ua maemae ka lahui, a i ole ia, e holoi ana paha o Amerika i kana ekaeka i hana ai; a ke hooia mai nei no o Maemae a me Maunaala. (A ina o ka inoa Kapena, a he hoike ia no ka lilo ana o ka mea e paa ana i ka hae i Kuhina, alaila, mai luna mai ia, a malia na ka lahui ana no paha e hooia aku ia mea, a ulia wale iho hoi ka laki i ke ko a Keauiluna, he i'a ia no Kahoolawe, he uku.)
O ka pii ana ae o ka huakai a Nawahi ma a kaalo ae mamua o ka ilina Alii, he hoike paha ia o ka hoea koke mai o ko ka lahui la hauoli nui, no ka mare ana i ka lakou ipo i lia ai, a i ole, o ka mea nana ka moe ina he ipo kana.
O ka ike ana o ka huakai i ka ilina Alii, a me kona maalo ana ae malaila, he hana malihini ia e hoea mai ana. Malia, o ilina Alii, o Hooilina Alii no ia, a me he la oia paha ke ike malihini ia aku ana e ka lahui, a i ole, o ka Moiwahine no paha.
O ka huakai hou i pii mai ai ma kahi o ko Nawahi ma wahi i pii mua mai ai, a o Kekoa ko lakou kanaka mua me ka paa eleele, a e paa ana i ka pahuhae, he lole eleele ka hae.
He mea pono ke nana mua ia ka inoa "Kekoa," a me kona "paa lole eleele," a me ka "lole eleele hae."
No ka inoa Kekoa, ke hoike nei keia inoa i ka hana a ke kanaka, he koa oia. No ka "paa lole eleele" i komoia e Kekoa, ke hoike nei oia iaia iho, he kanaka oia i haawi i kona ola, i kona aloha no kona aina, kona Moi a me kona lahui.
O ka "pahuhae" a he "lole eleele" ka "hae," ke koi mai nei ka lole eleele hae, e aloha aku i ke alakai a koa hoi, e alohaia aku oia, a e nanaia aku oia ma ke ano he koa oia a he alakai i mauna i kona ola.
O kela huakai, o na poe ia i haawi i ko lakou kino a me ko lakou ola no ke aloha i na alii e moe la ma ka ilina Alii. Nolaila, ua loaa ae la ka haina o ua huakai la, o ia no na poe aloha aina oiaio, a ke koi mai nei kela hae eleele, e alohaia aku lakou na poe i mauna ai no ka iwi o na alii. O ka paa ana o Kekoa i ka pahuhae, he hoike paha ia no ka loaa o kekahi hana iaia; ke loaa io hoi, ma ke aloha wale ia aku no paha e loaa ai.
Eia kekahi hoike o ka Kekoa hana ma o kona aahu la a me kana hae i paa ai, he hoike ia no ke aloha menemene lua ole i ka mea a mau mea i kanikauia a i aloha nui ia.
O ka "luakalai" nui i ikeia ma kahi o na huakai i hala aku. He mea pono ke ikeia ka hana a ka luakalai. Eia kana hana, he mea hoike mai ka luakalai no ka ua me ka makani; he makaani e hiki mai ana, a he ua e hiki mai ana. Ina he makani ikaika ke hoea mai ana, alaila, e hoea mai no auanei kana hana me ka heleu uulu, a pela hoi i ka ua. O ka ukali keia o na huakai elua i ikeia. Aka nae, o ka mea kupanaha loa, o ia ka pili ana o kekahi hualala o ka luakalai i ka wai o Kapena, aole hoi i kahi maa mau e kau ai. nolaila, ma ka nana ana, he ano e keia; a he kupanaha no hoi. Nolaila, he makaala wale no ka mea pono, eia paha he ino ke poai nei e like me ka poai poepoe o ka luakalai, a he anaina hui paha, a pela aku.
I ka mahele ana ae i ka inoa "luakalai," e loaa ana elua mahele. 1 - "Ina," pili paha ia lua kupapau; "lua," pili no hoi ia hakaka. Nolaila, he ino keia ina e hoea mai ana ma ia ano. 2 - "kalai," pili keia i na mea oi, oia na mea hiki ke kalai aku, eli aku, a pepehi aku; nolaila, he ino keia ina o ia ka mea e hoea mai ana, a e loaa auanei ka inoa "Nawahi," oia hoi, he wa hi ae mawaho o na kino, e like paha me ka pahu kupapau.
Aka hoi, ina o ka hopena o na huakai ike alii, a he hopena wai kona no ka pono, alaila, ua maikai ka luakalai i ka iho ana o kona hualala i ka wai o Kapena, oiai, he wai kaunuiia ko Kapena.
O kekahi mea kupanaha loa, aole he ala e ae i ikeia iloko o keia mau mahele ekolu, oia hoi ka huakai mua, ka huakai elua, a me ka huakai a ka luakalai, he hookahi wale no o lakou alahele, ka mua, o Nawahi, ina ma ke ano pahu kupapau, o ka lua, o Kekoa, ma ke ano o ke kanikau, o ke kolu, o ke Alii, ma ke ano o ke kahili. Hookahi wale no oioina o keia mau mea ekolu o ka ilina Alii, ilaila wale no ka hopena o na ike ana a ka mea nana ka moe. Ke hai nei ke kiai, he ino iloko o ka aina, eia paha ke hoopu nei, i hakalia paha i ka lono. Aka hoi, ina he ilina make ko ka po, a malia he ilina oia ko ke ao, ke ole e ku mai o Paahao. Eia la, he lua nui, he lua e komo ai kela a me keia iloko o ka imu.
Eia kekahi hoike o ka luakalai a me ke kahili, he hoike pilialii ka luakalai me ke kahili, a oiai, ua loli ke kulana o ka luakalai mai kona kulana maa mau o luna, ua ikeia ua haule loa ilalo nei; nolaila, he hoike ia no ka hoololiia o ke kulana pili mua o na alii a i ke kulana hou ae mai ko lakou waiho mua ana.
O ka hoolohia ana o ke kahili maluna ke au, a malalo ke poo, he hoike ia no ka hoomaewaewaia o na alii a me ka hana lokoino ia.
No ke "kahili eleele" iloko o ka luakalai, he hoailona ke kahili no na alii, aka, o ka mea kupanaha, o ka loli o ka welau ilalo, a o ke kumu iluna e lewalewa ana i ka lewa. A ina ua pili keia loli ana i ke kumu i weiau ma ke ano hoololi kulana, a hoololi alii paha, aole ia mea i ke kanaka, aia wale no ia mea i ka Mana o na Mana, alaila, e hoomaikaiia Oia Aka nae, he mea kaumaha no ke ku i ke Alii, aka, e nana pono aku no.
He mea oiaio no nae hoi, o ke kumu o ke kahili kahi hiki i ka lima o ke kanaka ke paa, o ia no hoi kahi malalo, aka, eia nae ka mea kupanaha, o ka ke kanaka paa ana i ke kumu o ke kahili, ua hoopauia. A ua kaili aku la ka Mana kiekie loa i ke kumu o ka hanohano alii ma kona lima, a ke lawe la maloko o ka luakalai, a ua hooleia ka ke kanaka. Nolaila, o ka hoalii ana aole loa ia mea i ke kanaka, aka, i ke Akua wale no ia mea e hiki ai. A ke lawe nei ka luakalai a kukulu aku i ka ilina o na alii i na kahili la, oia no paha o "Eleele-Ua-Lani."
Aka hoi, ina o ka loli ana o ke kumu o ke kahili a me ka welau, ina ua makemake ke kumu i ko ka welau wahi, aole ia mea e hiki ina he kino hookahi ko laua, alaila, aole no e loli ana. Alaila, o ka mea maopopo, o ia mau no ka hanohano alii, aole i hoololiia. He Moi no ma kahi o ka Moi he Alii no ma kahi o ke Alii.
Aka, ua olelo mau ia ka luakalai ma kekahi ano, he hoike ia no ka ma'i ahulau, wi, kaua, alii make. Ina io paha pela; alia, e nana aku no.
Ke "awawa o Nuuanu," mea pono no hoi ke olelo wale ae no ka mea pili ia Nuuanu, he anu, he maeele i kuu piko.
O Nuuanu, he awawa ia i hookahea ai ke koko mawaena o Kamehameha me na koa o Oahu nei, a ina he hana kekahi o ia ano e hoea mai ana, alaila, aole paha e nele ka ike ana aku ia mea. Nolaila, e nana aku no nei mua aku.
O ka haawi ana i na "leo huro ekolu" no ka hauoli i ka hae Hawaii. He hoike paha ia no na hooho a wawa paha e pili ana no Hawaii nei, a i ole, he mau leo hooho e i ana, e "ola o Hawaii," a i ole ia, he mau leo hoohilahila paha i na poe akenui ia Hawaii no lakou. Aka hoi, he hauoli ko ka po, a he kaumaha ko ke ao, a i ole, he mumule me ka hakanu, o na mea nana aku ia; ia wai la auanei ka hauoli, a ia wai ia auanei ka hakanu?
"O ka ike ana e paaia ana ka hae Hawaii e Pilipo Kumalae," o ia ka loli ana ae o ka hanu o Hawaii mai ka wa hi ae i paa mau ai a ia Pilipo, o ia paha o Pilipo no, a me Pilipo. Oia paha keia, ua pili mai ka pono i ko poli, a ina he alelo lua keia haina i ka'ulia ana, oia ae la hoi; e aho no au e kumalae iho, a kuhoomala'e ae.
O ka nalowale ana o na "lipine kanikau,"; o ke kaawale ana ia o ka manao aloha luuluu no Hawaii.
Nolaila, he Hawaii oe, he Hawaii au, hookahi no o kaua kupuna.
E hoomanao wale ae no hoi keia i na "leo huro ekolu." Malia paha, he hoike manawa ko keia mau leo huro ekolu.
O ekolu leo huro, o ia paha o ekolu pule, ekolu anahulu. Nolaila, he mea pono ke nanaia na lono, na hauwawa, na kahoaka hoea, a me na mea ano e iloko o ka aina a me ko waho mai.
Nolaila, ua loaa keia moe i ka la 13 nei mahina (Dekemaba), alaila,e nanaia na lono mai keia la 13 a ka la 13 o Ianuari, 1896, alaila, ikeia ka ninau i ke kiai, "Heaha ko ka Po?" Ae, e nana i na la o Kane, Lono, Mauli. O Kane, he akua ia; akua na hana, lapu na hana. O Lono, o Lonopo, o Lonoao; hoolonoia i ka po, hoolonoai i ke ao. O Mauli, mauliawa, lele loa.
O na hoopunipuni a me na olalau a pau, aia wale no ia maluna o ke
KILOKILO DIMERATA.
[E kala kahiko i loaa mai ai keia moe a me na wehewehe a ke Kilokilo ia makou, a ua minamina loa hoi makou i ka hoopuka mua ole ana aku. Ina kakou e hoomaopopo lea iho ana i na wehewehe a ko makou Kilokilo, ua koho pololei oia i ka la e hoeueuia ai o ia mau iwi Alii make a ka lahui. Ua hoomakaia na hana hoeueu ma ka Poakahi, Ianuari 13, a i kahi la ae i hookaawaleia aku ai a hunakele loa ia. Ma ia wahi, ua ko ka moe, a koe aku no na mahele e ae, na kakou no hoi ia e nana aku. L.H.]
-
E nana ae i ka Makapolena Ma hoolaha ma keia helu e pili ana i na Waina Kaleponi ma na kumukuai i hoemi loa ia.
-
HALEKUAI LAHUI KALAHIKI.
Helu 405, Alanui Moi, ma Waikiki aku o Alanui Nuuanu, ma ka aoao mauka, ke keena mua o ka "Hawaii Holomua."
Ma ia halekuai o na oiwi e loaa ai na anoi a me na paihi o na ano hou loa, e laa
Na Kalakoa, Na Keokeo,
Na Makalena, Na Kinamu,
Na Huluhulu, Na Lihilihi,
Na Kamaa o na Kane, Wahine me Keiki, a pela aku.
Oluolu no ke kuai ana. Aohe hewa ke kipa mai e ikemaka, a aohe no hoi he kunukunuia no ka hoikeike ana i na mea kuai.
M. PALAU, Luna Nui.
ok 14-tf