Ka Makaainana, Volume V, Number 5, 3 February 1896 — Page 5

Page PDF (862.69 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, FEBERUARI 3, 1896. 5

He oiwi no ua makai la, nona ka inoa o Horaee Lewis

-

                     Puhili mau ka hoi na poe ilio hanu neheu o ka Oihana Dute i na owau poi iole o ka Oihana Makai. Hemo mai ia lakou la, paa hoi ia lakou nei ma. No nei puhili mau paha hoi o ia poe ia e hoohalua nei me ke ano hoohuoi i kahi moku kiakahi Spray, no Haiela J. Kapu mamua, e holoholo nei malalo o kona ona a kapena hou, Jack Curtis Iaia no a holo, hooholoia aku no mahope. Ke hele a hoea ilalo o Puuloa a komo loa iloko o Ewa, mahope aku no na poe la ma ko lakou waapa.

-

                     Eia nae, iloko o keia mau hoohalua a uhai ana, he neo ka mea i loaa, ole loa hoi ka opiuma. Wahi a ka oleloia, ua pii ae ke kumukuai o ka opiuma i keia wa, mamuli ka o ka makaala o na poe o ka Oihana Dute. Ae paha. Ina paha i makaala lakou, aole e pae mai kela mau kini iloko o na lolewawae o kekahi mau wahine. O keia ka hoike no ka makaala ole, oiai, ma ke alo no ka heleia ana mai a hala.

-

                     Ua lohe hou ia mai nei ua hoopaeia ae ka he heluna opiuma nui ilalo o Waialua, nolaila, aia ilaila na hoohanu ana o na ihu o ua poe ilio la. E loaa ana paha, aole paha, eia nae, o ka kakou hoi ia e nana aku ai. Malia, he mea hoopuiwa honua wale ia mai no, ae ole nae hoi ia, eeu ua poe la. No ia poai hookahi no paha hoi ia poe hoopae, a i ole ia, no kahi no paha hoi o lakou ke kuleana iloko o ia opiuma, ke opiuma nae hoi.

-

                     Aohe o makou hilinai iki he nui ko ka lahui ohohia ia Peresidena Kole e kaapuni hele la ia Hawaii-moku-nui-a-Keawe. Ua hoomaopopo iho nae hoi makou ma kekahi helu o ka nupepa Buletina Ahiahi o keia mau la iho la, ua olelo ae ke Kakauolelo (Nui) o ka Aha Kiekie i ke ohohia a me ke ake loa o ko Hilo poe kanaka e ike ia Peresidena Kole, a ua makemake ka kekahi e haawi i ahaaina nona. Pela kana hoike, oiai, i Hilo aku nei oia kahi i hoohala ai i kahi mau la hoomaha mai kana hana maanei.

-

                     No ua kakauolelo la hoi, he kanaka oia na makou i hilinai nui, aka, ma keia hoike hoi ana, ua like ole ko makou manao a me ko makou ike me kona. I ka makou koho iho, he wahi ano hoopalai maka keia. Ina he poe kekahi o Hilo i makemake e haawi ahaaina, alaila, o na poe paa oihana aku la no, aole loa hoi o ka lehulehu ae. A me he ia, o ia poe no kona poe i launua pu ai, koe ae no hoi ka hapanui mawaho.

-

                     Mai Hilo mai nei no hoi ka lono, e like no ka hoi me ka hoihoi a ohohia ole ia o ka puali puhiohe Aupuni maanei, pele no ka hoi ma o. Nolaila, e like no me ia hoihoi ole ia o ia bana, pela no e hoihoi ole ia ai ko lakou Peresidena E noke wale no i ka pelo ma na ano a pau, aohe ia e paniia aku; a e hoopula mai hoi i na maka o ka lehulehu, aohe no ia he mea e maliuia aku ai. O ka hoi mai paha hoi koe o ka Peresidena, a e like no me kona hele ana aku, pela no hoi oia e huli hoi mai ai, he neo ke ohohia.

-

                     Ma na nupepa mai nei o Kapalakiko i ikeia iho ai kekahi manao e pili ana no na keiki o ka Puali Puhiohe Lahui, e hoike ana e hoihoiia mai ana lakou i Honolulu nei malalo o na lilo o ke Aupuni. Ua hoikeia ae no he poe lakou a pau no ka aoao Alii (Roialisa) a ua olelo nui ae ka ua poe keiki la "ina ka e loaa aku ana ia kokua ia lakou mai ke Aupuni aku nei, aole loa lakou e ae ana Wahi no o ka lakou olelo ua ahona lakou e ko-ke wawaea a Kapalakiko a au aku i Honolulu mamua ae o ka lawe ana aku i na kokua ana mai na lima aku o 'na misionari,' wahi o ka lakou kapa ana i ko Kole au hooponopono aupuni." Oia, o ka pololei maoli no ia, oiai, he poe "aloha aina" oiaio lakou a pau, a i waia nui hoi mamuli o ko lakou kupaa mau mahope o ke Alii, a lakou a me kakou no hoi a pau i aloha ai a e aloha nei, aohe waikahe nui e hiki ai ke holoi ae a pau.

-

                     He keu hoi a ka oili hou ole ae o ka ma'i kolera, no ka mea, ua oleloia aia na anoano o ia ma'i weliweli iloko o na i'a o ke awa nei, a o ke kumu hoi ia o ae ole nei o ka Papa Ola i ka lawaiaia o loko nei o ke awa. Ua aeia ka lawaia ana o kekahi hui Pake ia lakou ka hoolimalima o ke kai lawaia o Koholaloa, a ma ia aoao wale no ka aeia, a koe ae hoi ka huli ma Waikiki. E like no ka hoi me ka apiki o ke kumu, pela no e lalau ai na lala.

-

                     Ina paha hoi he oiaio ka lolii o na anoano kolera iloko o na i'a o ke awa, alaila, ua paleia paha hoi na opu o kahi poe makai me ka hao, i loaa nui ole ai hoi i ka ma'i kolera i keia mau la iho la. No ka lawaia ana o kekahi poe Pake makai aku o ka hale waapa Haalani, iloko nei o ke awa, ua hopu nui ia lakou no ka uhaki ana i ka rula o ka Papa Ola. O lakou a me elua ie i'a i piha ka i unuia ae a noho ana i ka Halawai, a imua hoi o ka Aha Apana i kahi la ae, hoopau wale ka Loio Kuhina i ko lakou hihia, aohe makemake e hoopii.

-

                     Wahi mai nae hoi o ko makou lohe, na L.D. Keliipio i hopu ua poe Pake la, a iaia ka i olelo ae ai e lawe e kiola i na i'a o na ie elua, ua pane aku ka ke Kapena Poo e waiho malie a na lakou e kiola. Nolaila, mamuli o keia, ua puka ae ka hoohuoi a o ka makou hoi ia e ninau ae ai - aia ihea kahi i kiolaia ai? Ke pane hoomaoe aenei hoi ko makou wahi eu - aia iloko o na opu o lakou ma iho. O ua kapena la no ka i ike ia mea a i kana wahi i kiola ai, a o ka makou hoi ia e haohao nei i ka puka ole ae o ka ma'i kolera ia lakou ma. O ia paha ka hana ana, ola ka makapehu i'a, a poino wale hoi ka luhi o na Pake. Nui no ka maalea! He alopeka paha?

-

                     Ua loheia eia ka kekahi poe ke makemake nei e papa loa ia ke kuai ana i ka i'a, na io puaa, io bipi, a me na mea ai ulu i na kakahiaka La Pule. Ina pela io ka manao a me ka makemake o ia poe, o ka hana mua e hoopau i na hana hoomaamaa kiki pu ma ko ka Haku la hoano. Ke hiki ole ia ke kinaiia, alaila, he mea makehewa loa hoi ka hoao ana ae i na mea e ae e pono ai ko ka lehulehu ola.

-

                     Kohu ole no hoi ka hoounaia ana o kekahi Pukiki e holo iluna o ka mokukaua Bosetona, i kona la i hookomo mai ai, no ka haawi ana aku i na hoomaikai ana o ke Konela kuewa o na puali koa Aupuni i ke kapena o ia moku, oiai, he mau hoa'loha laua. Aohe o ia 'ukiki o Hawaii nei, a aole no hoi o kela Konela ka "oioi o Ma'i Hikina." He keu keia a na poe "kapakahi Manuia" nui wale.

-

                     Piha haakei no, a no ia mai no paha hoi ke kumu i lilo ai o ka hae Hawaii a me ka pahuhae, mai ka hope aku o ka waapa makai a ua 'ukaka la i holo aku ai, mamuli o ka holo ana aku malalo ae o ke kaula hoopaa o kekahi moku kiapa i hoopaaia i ka uwapo. Ua hilahila kela hae, nolaila, nuha ai a haule iloko o ke kai, a i ke kau hou ia ana ae, ua kaei aku i ua 'ukiki la, mamuli o ka pa ana mai a kekahi kikiao, a paluhe hoi ka pia o kona lolo i ka pulu elo o ua hae la i ke kai. E ole nae hoi ia, pau i ka pikaiia.

-

                     Ano, i keia wa, ua lehulehu na palapala a kela wahine kakau nupepa, Misi Kete Fila, i kakau aku i ka nupepa nana oia i hoouna mai ia nei, oia ka nupepa Manawa-Ahailono o Kikako. O ke ano nui o kana mau mea i kakau ai, ua pili wale no ka hapanui no ka manao hoohuiaina. Ma kekahi o kana mau palapala hope loa i hoopukaia mai nei a i loaa mai hoi ianei, ua hoike ae oia o Konela Z.S. Spalding (Polena) ka mea mua i hoounaia mai ianei e hoeueu a e paipai ia manao maanei.

-

                     Pololei no ua palekoki la ma ia mea, koe nae hoi kona hoike ole ana aku no na hana ekaeka a ua o Polena i hana ai maanei, oiai oia ma ke kulana ano luna oihana no ke Aupuni o Amerika Huipuia. Ua loaa kona kokuaia ma-ia hana ekaeka e kekahi kauka kamaaina o kakou nei. ka mea hoi i kapaia - o ka luaui o ka hoohuiaina.

-

                     He mau palapala ka ua o Polena i kakau ai i kona luaui mamua, iaia e hana ana ma ke ano kiu maanei, a ua loaa ae ia i ua wahine kakau nupopa nei. Ua hiki loa no hoi ke ikeia iho ma ia mau palapala, aia wale no ka holomua o ia manao poholalo a ma na hana ohumu malu o ke ano kipi. Mawaho ae hoi o ia, he neo ka hoihoiia o ia manao.

-

                     No ka pomaikai hoi o ua wahine la, ke hoike aku nei makou aole loa o Hawaii e ae ana i kona lilo aku malalo o Amerika, koe wale no paha a hooili kaua ia mai e ia Aupuni nui. He hoopuhipuni na mea i oleloia he makemake o Hawaii nei e hoohuiia me Amerika. Ina e waiho pono ia mai ana ka ninau imua o ka lahui, aole hoi i kekahi poe haole kakaikahi, e koha pono aku no ka pane a ka lahui oiwi -AOLE!

-

                     Nolaila, e hoao wale no na poe kakau nupepa ma na ano a pau, aole loa e ko ana ia iini palaualelo o lakou nei ma ae, no ka mea, ua ino mua ka maunu. O na hiaai hoi o kahi poe e like la me ko Polena ano, aia ke ake a no kahi pomaikai e loaa mai ana, i mea hoi no lakou e nui ai o ka waiwai, e neo ana no, oiai, aohe makemake o ka lahui i ka lakou mau hana poholalo. Hilahila ole no paha hoi keia poe.

-

                     Lokahi nui iho nei kau Pake kanu a kalewa mea-ai ulu, mamuli o na hana kipaku a ke Aupuni ia lakou mai ke kuai ana ma kae o Alanui Maunakea aenei. Aohe o lakou wale, aka, ua pau pu no a me na oiwi kalewa mauu. Ua manao na Pake na hana ino loa ia lakou, no ia paha hoi i nuha nui iho nei i keia mau la iho la aole o kalewa hou. I oi loa nae paha hoi ko lakou inaina i ka hana ino maoli o na makai, pau ko lakou mau waiwai i ke kiola mokaki ia ma ke alanui.

-

                     Mamuli hoi o keia lokahi ana o na Pake, ua neoneo loa na

-
[Nana ma ka aoao 8.]