Ka Makaainana, Volume V, Number 5, 3 February 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

Mai Wasinetoua loa inai nei no ka hoi o Wiie Kakala a nolio ana i kn Hakwai Auwe ka manaonao. Hu ka lioi e ka aka e! lioea i ka Halewai a he $3.00 ko»ia bela i koiia aku ai. Me ka haua nui ka huii aua la loko o ua pakeke a lawu ai, hoi aua ia po, a hoauoioe oie i keia hale o ka lehuleuu. I kahi la ae hoi, A ua haulele okoa i ka hela, aohe i ku ae imua o ka Aha Apaua. Ua hiki! lna paha hoi pela e hana hilii ia aku ai, alaiia, e aho hoi hoi hou oaai kahi oiau daia o ka lehulehu i Ulo wale ai iaia ma kela huukai pih oihana w&iwai ole aua i Waaineioua. iioomauia aku nei haua inaikai i hookuuiuia ae la* No kela uiukai kuulio uau* i bopn o Kakola ko ka iehukhu mahalo ana, no ka hooko pouo i kaua haiia» uie ka uaua ole ia &oi o ke kulaua o ke kauaka. *ki i paue aku ai u 0 Kakeia Au, r *«—aua huomaopopo uua iua uo o Pewsi<feu* Koie;' o ka FWewai ka iliua uo .ka holokaa i ka |>*> m«k« kukui ok. Ok,

Ile ouvī 110 ua Kiukai ]b, ka 'moo f ' Hrraoc Lewi»

Pahili imiu ka hoi t.a poe ilto humi r>fl»eu o ka Dote i na owau poi īole o ka Oiliaua

Makai. Hem«- m.ji h« lakou hi, }>aa hoi ia lakoa i>oi oio. No n_ti puhili nii»u jmh:< lioi o ia po« :« o hoohalua nei ar,<> hc<*huoi i kflhi mokn kiakahi Sproy 4 110 Haiola J. Kapn mhimia, e holoholo 11 ei o konu oua a kapeua_hmi, J ; .c< C"urtis laia no a holo, hooKoloin- {'ku no ijiahope. ■Ke h( j ,f a hoea ilolo o Puuloi 1 - h kosYii lo i iioko o Ewa, HQ»<h' , pf nku ii!» un p(-f la n<u ko lakou waapa.

Eia nae, iloko o keia mau hoohalua a uhai »nr, he neo ka mea i ioaa, ole 10.-« hoi ka opiurna. Wahi a ka olfloifi, u:; pii ?.e ke kuinukuai o ka opiiuna i keia wa, niamuh kn o ka m.-ikaala o na poe <> ka Oihaj>a l)ute. Ae paha. paha 1 makaala Ikko»), noie e pae mai kela mau kiiii iloko o na lolewawae o kekahi m.:U wahine. 0 keia ka hoike no ka niakaalu ole, no ka heleia ana mai a hala. Oa lohe hou ia mai nei ua hoopaeia ae ka he he!una opiuma nui ilalo o Waialua, nolaila, aia ilai'a na hoohr,nu ana o na ihu o ua poe ihn la. E loaa ana paha, aole paha; eia nae," o ka kakou hoi ia e nana aku ai. iMalia, he mea hoopuiwa honna wale ia mai n<> ( a e ole nae hoi ia, eeu ua p< < Ui. No ia poai hookahi no p'aha hoi ia poe hoopae, a i ole ia, ~no kahi no paha hoi o iakou ke kuleana iioko o ia opiuma, ke opiuma nae hoi. Aohe o iniikou hiiinal iki he nui ko ka lahui ohohia ia'. Peresidena Kole e kaapuni hele la ia Hawaii-moku- n 11 i - a - jven we. U a hoonaaopopo'iho nae hoi makou ina kekalii heln o ka »nupepn Buletina Ahiahi o man la iho la, ua olelo ae ke Kakauolelo (Nui) o ka A',a Kiekie i ke oho hia a me ke ake loa o ko Hilo poe kanaka e ike ia Peresideaa Kole, a ua makemake ka kekahi e haawi i ahaaina nona. Pela kana hoike, oiai, i Hilo aku nei oia kahi i honhala ai i kahi mau la hoomaha mai kana hana maanei. N<> ua kakauolelo la hoi, he kanaka oja na makou i hiliuai uui, aka, tna keia hoike hoi ana, ua hke o'e ko makou manao a me ko makou ike me kona. I ka makou koho iho, he wahi ano hoopalaimaka keia. Ina he poe kekahi o Hilo i makemake e haawi ahaaiiui, alailn. o na poe paa oihiina aku la ho, aole lotf hoi o ka lehulehn ae, A me he

;'a, o ia poe no p .v i īaan:r : pu ai, koe ae n ? lioi ka hapamu > mawaho ; Mai Hilo mai nei iio hoi ka hmo, e like no hoi :ue ka hoihoi n ohohia ok* ia o ka ; puali puhiohe Anpuni mmnei, i j>ele no ka hoi īna o. Nolaila, e i like uo me ia Uoihoi ole u. oia ! hana, peU uo e hoihoi ole āi |ko lakou Peresideua E aoke j wale iio i ka peto oia na ano a pau, aolie ia e puuiia akt>; n e lioopula mai ooi i tia inaku o ka i lehulehu, aohe no ia he uiea e ! Lnaliuia aku ai. oka hoi mai | paKa hoi koe o ka P€residena, a : o 1-ike no me kona hele ana aku, ! pela qq hoi oia e huii hoi mai j ai, he ke ohohia.

, ,Ma na nupepa mai nei o Kapalakiko i ikeia ilio ai kekahi oumao e pili dna no na keiki o ka Pnali Puhiohe Lahui, e hoike ana e hoihoiia mai aoa lakou i Honolulu nei malalo o na lilo o ke Aupuiii. Ua hoikeia ae no he poe iakou a paa n* ko aoao Alii (Roialisa) a ua nui ae ka ua poe keiki la ; 'ina ka.e loaa aku ana ia kokua ia lakou rm;i ke Aupuai aku nei, loa lexou e ae ana ■ Wahi-iio o k?r]akou oielo ua-ahoaa lakou e ko ke wawae a Kapalakiko a aku i Hoiiohllu mainuā ae o ks Uwe «na akii i na kokua ana mai na iiuaa aku o 'na inisionari,' wahi Qfka lakou kapa ana i ko Kole

au hooponopooo aupuni." Oia, o ka pulolei maoli uo ia, oiai, lie pvie "iiloha oiaio la&ou a pau, o ) waia .nui lioi mamuli o ko lakou kupaa uiau mahope o ke Alii, u lakou a aie kakou no hoi a pau i aloha ai a e a'ioha nei, aohe waikahe nni e hiki ei ke hoioi ae a pau.

He keu hoi a ka oili hou ole ae o ka ma'i kolera, uo ka mea, ua oleloia aia ua auoauo o ia weliweli iloko o a.a ī'a o ke awa uei, a o ke kumu hoi ia e '.ae ole uei o ka Papa Ola i ka lawaiaiu o loko nei o ke awa. Ua aeia ka .lawai.a'ana o kekahi hui Pi.ke ia lakou ka hoolimalima o m kai Koliolaloa, a . ma ia wale nb ka aeia, a hoi ka huli ma Waikiki. E like no kn hm me ka apiki o ke kumu, pela u > o lalau ai na laīa. . lua paha hoi he oiaio ka lolii o na |uoano kolen iloko o na i*a o k£ awa 4 il i! i, ua paloia paha hoi na opu o kilu poe ma kai tne ks lu\o } i loaa uui ole ai hoi ī ka uia'i ko!era i keia mrai la iho la No ka liusai > ana o kekahi poo PaKe makm aku o k-\ halo waapn Hoalani, iloko nri o ko i>wo, ua hopu nul ia lakou īn ka uhaki ariii i ku rula o k \ Papa Olh. O lakou a me io i*a i piha ka i unuia ne n

uoli" '• nd i ka Hiilewai, a iīauu hoi o ka A!i» Apana i k-shi ia ae, hoopau wale ka L >io Kahioa i ko lakou {linia, aohe makemake e hoopii. - Wa iii oj ai nae 'noi < < no iL,&kou U he,. ns, L. D, Ke! ipio \ hopu ua poo Pt,ke la, a T-ia ku i olelo ae ai e hwe e kiola j aa o li<a ie elua» ua pane aku _ka ke Kapena Poo e waiho oialie h na lakou e kioia. Nolaila, maoiulf o keia, ua puka ae ka hoohuoi a o kn makou hoi ia e nioau ae.ni —aia ihea kahi i kioloin «i ? Ke paae hootnaoe aell ei hoi ko ruakoU wnhi eu-—-aia iloko o na opu o lakou ma iho/ Oua kt-

pena !a no ka i ike ia naea a i kaua wahi i kiola ai, a n ka makou hoi ia e haohao nei ika puka ole ae oka ma'i koiepa ia lakou ma. 0 ia paha ka hana ana. oia ka makapehu i'a, apo 1110 wale hoi kft iuhi o na Pake. Nui no ka ! He tlopefea paha ? Ua loheia eia ka kekahi poe ke, makemake nei e papa loa ia ke ku-ai ana i ka i'a, na. io puaiv f io bipi, a me na mea ai ulu i na kakahiaka La Puie. īua pela i<j ka mnnao a i.ne ka makemake oia poe, o ka hana iōua elie opau ina haua hoomaamaa kiki pu ma ko ka Haku la hoano. Ke hiki ole ja ke alaila, he mea makehewa hoi ka hoao ana ae ī ijb mea e ae e pono ai ko ka lehuiehu oh*. Kohu oie no hoi ka hoounaia ana o kekahi Pukiki e holo īluua o ka uiokukiaua Bosetonn, i kona la i hookomo mai ai, no ka haawi ana a fc.u ina hoo maikai an a oke Kopela k r ?ewa >na puali koa Aupuui ī ke kapena oia moku t oiai, he mau hoa'loha laup Aohe oia *okiki o Hawaii nei, a aole no hoi n kola Ko'nela ka "oioi o Maui Hikiua," He keu keia a na poe "kaPakalii Mannia M nui waie;

Piha haakei no, a 410 ia mai 110 paha hoi ke kiunu i lilo ai 0

ka hae Hawaii a tue ku pahuhae, mai is& hope aku v-> ka waapa makai a ua 'akaka Ia i holo aku ai, maoiuii 0 ka hok> aku, malalo ae o ke kaula Ikv}>;u\ 0 kekalu uioku kiapa i hoopaaU i ka uwapo. Ua hilahila uolaila, uuha ai u hautt> iloko 0 1 . ke kai, a i ko kau hou ia uha ae, ua kaei akn i ua *ukiki mamuli 0 ka pa ana uvai a keknhi kikino, a «alnhe hoi kapi:r o koua iole i ka pulu elv> 0 ua hao h\ i ke kni. E ote na< hoi ia ; pau i ka pikali*. 4 ■* ; Aiio, i koia ua lehulehu ua palapala a kola wahiue kakau nupepa, Misi Kete Fila» i. kakau aku t ka uupepa uaua oh i hoo uua tu.\i ia oia ku nu'popa

Māuawu-Ahail'uio o ) ke oao uui u kana oaau aieu i kakiiu ai, ua pili wale no k i hapanui no k»s manao iioohaiMa kekahi o k*ftia iiiau pahpāla hope loa i hoopukaia mai nea s i loaa mai' hoi iaoei, ua hoike U \<x o Konel» S. Spaidiug { P<j<.eua) ka mea aauu i hooutveif{ jh &ī e hoeueu a e paipai ia -uauao rn aaaei. Poioioi- i)o ua palekoki ia ma ia toea, koe uae hoi k ! >na iioike [ ole Rtia aku no na hīaua ekaeka | aua o Polena i hana a? maanei, I oiai oif; aoa ke kulana auo • oiha;ia no ke Āupuni o Amerika Huipuva. Ua ]āaa kona kokuajii ma ia hana e kekahi kauka kama&iua o kakou 'iei, [ ka mea hoi i kapaia—o ka luaui s o ;ka hoohuiaina, ! He mau palapaln ka uu oPo f lena i kakau ai i koaa luaui r iiiamua, īaia e hana ana ma ke | ano kiu maanei, a ua loaa ae ia i iua wahine kakau nupopa īiei. j Ua hiki ioa 110 hoi ke ikeia iho I ma ia uiau palaphia, aia wale uo I ka holonua o ia manao poholalo | a ma na hana ohumu malu o ke | ano kipi. Mawaho ae hoi o i&, | he neo ka h&ihoiia o ia manao.

No ka pomaikai hoi o ua wtvhine la, ke hoike aku nei makou aole t o Hawaii eye ana i komi lilo aku malaio o Aioerikii, koe wale no paha a hooili kaua ia mai e īa Aupnni nui. He hoopunip#ni na mea i oleloia he makemake o Hawaii nei e hoohuiia me Amerika. īnu e wdho pono ia mai ana ka ninau imua 0 ka lahui, aole hoi i keknhi poe haole kakaikahi, e koha pono ctku.no kapaue a ka lahni oiwi —AOLE!__ " Nolaila, e hoao wale no na poe kakau nupepa ma na ano a pau/ aole ioa e ko ana ia iini palauaielo o hkou nei ae, no ka mea, uu ino mua ka uiaunu. 0 ua hiaai hoi o kahi poe e like la me ko Poienā ano, aia ke ake a no kahi pomaikai e loaa mai anuj 1 mea hoi no lakon e nui ka waiwai, e neo aua no, c:ai, aohe makemake o ka lahui i lakou uiuu aana poholalo. Hilalnli ole uo paha ho^kein LokaUi nui iho uei kau l\\ke kanu a kulewa mea-ui ulu, mu niuli o ua haua kipaku a ke Aupuui ia livkoa uuu ko kuai auu ma kae o Alamn Mauuakea aeuoi, Aohe o hko\i aka» pau pu no a me n& oiwi kaWa mami Ua manao na TaU> '• 'mna ino loa ia lakon» no 14 paha hoi i miha mii iho nei i k«ia mau la ilio la aolo e kalewa hou» 1 oi lok nae paha hoi ko lakou iaaitia i hana iao oh ona makiii» p&u ko l§kou mau wiiiwiu i kiok luokakl ia ma ke a'amiL MamuU hoi 0 lokuhi tvu& 0 na Pak*\ ua

wr<hi maa mau i ke kn«i i na hu uliuīi A m*nmii pana hoi <> kek: h ! mau hoopono ana aiahope ilm o*i, ua pau ae la ko l».kou ano e, a i ka Poaouo nei i ike hou ia ai na mea*ai leu uliuli. Aka> i üb, la aku hoi mamua, he ole k;i loaa, a ole loa no hoi ke hele aku i kāhua, oia likt* «an no ka nele a me ka hoka mai ia lakou !a.

Aohe olelo ana i koe no na poe kalewa mauu, ua loua ko lakou kahua hou; a maoauli hoi o ka ae oluolu ana oE. B. Tomasi, eia lakou ke -kalewa nei ma Ewa iho o ke keena oko makou Pouku. Aka, n n>i Pake hoi, aohe o lakou kahua alanui, ua kue loa ke Aupuni, nolaila, aia no iloko o na hale e kuai ai ; a i ole ia, lawe ae i pakaukau makai o ka Makeko Aupuni. Maalea no ke Aupuni, o kahi haoa aaa paha hoi ia t pau ai o na pakaukau jv"i o ki:mukui?i i ka laweia

A no ka makeke hou hoi e makemakeiajiei ma ka Huina-a-Ksle^?^ile 1 loheia mai, eia nae, he uaea pouo ole ir u ke hoopoina iho ia mea, oiai, o ke kahua hovi e makemakeia..n&i, o ka oi maoli aku jao ia mamua ae o kela wahi kakakii i kai lqa, he mau leno okoa no ia e iho ai a ke huh hoi, ua luhi maoli no, Oko makou ake loa « ku io ae koia makeke hon. Ina e ku. pau ka lohi o ke kakakii ana v< i hikeiuhi h i hikalalau."

E mea ia mai paha hoi auauei mahope poiuo ko ke Aupuni makeke. Heaiia ka hewa. Owai uo ka i ioakemske ia makeke, o KakuU w* ie-^o^/ka-mtea ē noho Kuhma aua i ka wa i hoomakaiu ai o ke kukulu ana, a e ole no uae hoi ia, loaa ia kia hoomauao ona mawaho ae o ke alanui pali iluua o Puuowaina. Ma na kulauakauhale o na aiua e i oi aku ka nunui ia Houolulu uei, ua elua, ekolu a oi aku puha makeke, Mamuli o ia lehulehu e pouo ai ka lehuiehu, Psla no hoi ileeia a makou e paakiki nei/ Lapuwale ke Aupum e' haaa hou nei ia Alauui Liliha. Waeleia ae ia 10 0 ka mauu ma kae alauui, a 0 ka lepo hoi, ua kiolaia aku e hookiekie ae i ke ahua iwaeua, He t io paha hoi ka haaa i maoaoia, 1 mea e holo ai 0 ka w i ; iua nu «uw* 1 aoao; eia nae hoi ka hewa, 1 ka oa e noke nui, aohe ukele aku a koe mai. Ke hoeneu m n * liu. paiemo alaula, ka Pi Ki AduVttaisō, i ka« ino hookfliuak-uua o aa wa« hine Kepani, a ke k.>i uei e huo kaawaleia i kalu a ku kaokoa nu

ia poe ■■.ma la tipo oihana. a i ole ia v e kipnk'u nnM* e hoi i ko lake.s he'e m' i ai. Aole i «a Kepyui wale keia hailuku t:k«, ua

pau pu no a me na w-;iiine waii, p iiookoe nae hoi i na wahaole. Oka oi loa aku mie hoi o ko.lakou kue, uo n« wahi ne Kēpani. Ano k<?iha la hoi i hookoeia ai na wahuie Uaole?

Ua peu no a pau hia ma ia ano hana hookahi,

' 0 na poe mika-nele. ke kue loa ika manao I s ookar.wsleia ika hua hookamah.- kaekoa. Ma ia manao, o makpu kahi e kokua aka. Ke hoom'i'nao nei makou he kaaawr.i ka J. H Waipuik ni i waiho a< j ai i ke kau Ahaolelo o IS9O e pili ana ao ia mea, akia, oa make aku ia ma . muli o ke kue oelea loa ia e na Tiikaijelc. oxe kumn k« o ke kueia ae-lie Qjtik<?make e skf ia he h:<ie k<> ke Aupuui oia ano, a ua lawa no hoi i ke kanawai kmai i oa hena honkama kama Eia nae, i kei« au hemolele, ke raakemakeia nei e hoala ae ia ano kahua Ma ka aoao makee i ka lehui Hawaii opio, he mea, pono ioa īa. Ke ku ja ano kahua, alaila, maopopo uo hoi ia ano .poe . iioloholona e pakaukau heie aaa i. na pauku kino. 0 ka mea e makemake aua ia ano poe, o lakou no ke hele pololei aku a ia wahi, aole paha hoi o ka haukeke aa iwaeeia. o ka lehukhu e aoho poko aa^,