Ka Makaainana, Volume V, Number 8, 24 February 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

lloka loa palin hoi ka mahele M u o ka Oihana Mnkai i k i paja ole aaa o ka hihin opiuma o ua wthiue Mikiko, o ka hauaia aaa īuaua o kt* kiurie haole i ka Poahu uei. Eiaa lauk

w-h:- n k -.ne i bri>u r gq&I»!o o hib?s hooknhi, eifi' maf/Q»o ks hooloiieia **o& <> na wa|iine bihia,oa hoypaa wale ke Aapuoi ika hibia o kane. No!ai!a paha hpi, ma-ka. maoao aoa o te Kiur€j he pono loa © hooknuīa iakr»o a pu«2, a pela io no. 0 tuea le* !īae hoi y ke;a Lihia, e malaoaeioā ana paha ka O.haua M«kai i lolewhwae o dtt koi i hoopueia roai si.. Imua hoi o &a Aha, oi noke iho kahi Mak-iikiu Kcd-se e hoeknmu i ha. k'ui opiauia iloko ona ekeeke i o.eloia, aohe he Loea a pau pono iki Malia o he-oia aku oia iloko o ua eaau lolewuwae la a hoouaa aku i ooea ; -... -« . hoieeike no ka līaie Hoikeike Bih< pa o oka o ke eahua Kala K&mehameha, He naui <tkoa no hoi ia la ! E hewa ia ? ka hoike ana o kela lunahooponopono o io Hilo oupepa 1 k& ooea oiaio loa e pili ana i ':a huakai hoopeu koalaala a ka Pertsidena a me ka puali puhiehe Aupum, e hoohalike aku ana hoi roe pa hana o ke au Moi, a noonoo ole ia hoi ka pilikia alaniii, aieh&ka, awapae, a aeo e ae o na mokupuni okea aku, noUile, iooia āi oia e ka papa o na luna hooko a me na poe kuleana i na pono paipalBpa!"a o ia hui hoolaha nupepa, a holo mai 8Ī ka mihi i ka Hui Kekake Hhwaii o nei me ka eha inua oie a'ku.

| Aiauauli o ia haaa hoi hope a | pelukua a ia poe, ua waiho sku j oia i ka haua, oiai, he mea hooj lioaaliina wale uo oia no ia eaau pono pai, a ke hane oia i kekahi mea e hoihoi ole ia ai e ia poe, o { kona pau qo ka hopena. He | tuea maopopo Ipa aole o ka oiaio fca l»kou i niakemake ai e hoikeia, aka, e hoopalaimaka wale aku no ifi laKou nei ma aē. A ma kahi hoi o ka pane mai a ua iunahooponopono la no ka pane 'piiikiao aku a ka ohua palemo &laula, aa pane uo oia e pale aoa uona Iho a ma ke Kuokoa ii&aiu i hoopukaia iho nei. Ua paniia aku ia ka makalua i hakahaka e Garduer K. \VUdei (Kakana Wuila), i uoho HopeIlamuku a Hope Loio Kuhina ai mamua, me. ke kōku&U aku ona e P. M. Waktfield, loio. Ke huliia nei 1 fcupoao ma Hom luju uei, aohe nae hoi i loaa. Me he Ja e lilo ioa āaa ptfh& hoi ia uupepa i& Ka* kan&i ka hoahuuau o Kiikiua* me ke auo kukaua uaai uo paha hoi o ka mauao a loaa ole uo ka i akeuuiia, o ia ka iiui hoohuiaiua. fUe mea c\ak*jhewa paha hoi ia uaakou ka ko^kua

] jiii ī-kM'-io i* ka'&u:i*na polo oīn!, e kaln no ? ino a I efcaek<v kahiku *tj ks maūau.] Air» la, nauali oo na koi o la. . kou Deī ma ae, Nunai oa wah* 0 iskoa i ka walaaa aaaaiua i k* hoopaa dala wale o ke Aupuni Moi eaa ka hoahaaioa ana, a ; keia wa boi aobe ekema ae, nobo ma nule, a haaa he pai, He komo hale & wehe oih&n* fc& Haki i haaw: m&i nei m« W&sioetoDa f i mea hooaaalimal' psha lioi i ko laila 'poe iuoa oihao i. Aia nn ana lakou aei ma a£ ka haaa, aohe oielo aaa: #ika, ina u& hai, alaile, aa hewa ioa. He keu uo pāha keia poe a ka loielua. Pela uo me k;i ole!o # i hoopa* kaia ma na nupepa a i hoikeia hoi ia Kom;s:aa o ko ka Moi kakauiuoa aua i ka bila kauawai opiuiua kekahi kauiu i hook&huiiia ai o ke AupuuiMoi, 1 kokuaia hoi e ka bi!a kanawai ii.teri. Naa hou uo ua kui o la* j kou, ao ka mea, o ia kekahi kamuh&aa i hoolahaia aku ienua o ka Aha Senate i ka Poaha iho la e Senatoa Kikili Ealauna. E hoomaoaoia o keia no ke Kikila, i noho Loio Kuhius ai i na 1& hope g ke Keu Ahaolelo 0 -1892, i kokna 1 keia bila kauawai, oia & m fL Maka Lopikaaa, Kuhina o ko na Aina E, a inhhae ai hoi ka piii me na hoa Kuhina ma ia kumuhaua, uae Pi Ki Keoai, Kuhina Waiwiii, a oie Keoki Wihkoki, Kuhiaa Kalaiaiua. , Eia nae, ua hewa loa ke Aliiaimoku i kona kakauiuoa aua mahope iho o ke kipakuia ana o ka Aha Kuhiua 1 hoikeia eialuna ae, a kipiia ai ke Aupuni kumu oua oiwi. He mau lawe oielo waie ana no ia, aka, q ke kumu oiaio o ka hookahuiihiaia ana, oia kela uku makana a ke Aupuni o Amerika Huipuia o elua keoeta no ka paona kopaa, oiai, ua lo&a inua mai kkou i ka paupuua Makiaile a pau na maka ika uii. E hoao wale no e huua e like la me ke owaa» aohe e uaio, uo ka mea» na uh ; nonanona uo auanei e huai ae & Kaulai i ka la, a ahuwale ke ino i hoopu kahiko ai ia T !;o, Ke pieria uei ke&ahi poe o ia. kou uo keia uiea, a no ka w&iona hoi, ua uiakemake uui e kukuiu ae i hui uui (trust) no ka pie. piele ana aia ia haua. Iwaena 0 o Seu«toa Hauaie Waiakahauki ketahi i leiepi ae, xua ke auo piii hoomaua uo koua kue. Ke oie euakou e kuhihewa, ua uiakemake uo ke Aupuni e kikiuiia ke kuai aua i ka opiu. 1 koi e ioaa mai ai © kekahi ioaa uui hewahewa uo k* Waihoua, i oia ai ua kt i, na uau a aie ua kiu, a i ai uo

I

hoi k* b(u»Uko ana i na pouo j . kaua. ■' ' :■ - J Aia a holo.ae ua bila ia, alaila, uana hou aku kakou i ka ;qf u e . hauaia mai aiMi; a i holo oie u• > hoi, aohe iio hoi he J oielo ?iha. Ika l.oolohe aku j hoi i ka wolhau ua h.inni.»tn iiu-1 a lakou nei tua ae, me ho la a=ihe I olelo ana, hoolioloia aua ua bila opiuuia la, iua uo ia he mea e eha iii o oa 'nikanele, oiai, 1 ao h e īi an j i an a u o lak o u • • He lono ka i lnweia uaai i o makou uei ( e hoiko ana he ekolu ka mahele iwaena -o'uh Solora o ka Repubalika, ola hoi, ua" inahae lakou iloko o ekoiu aoap like ole. Hookahi aoao, ua make make fca e hoihoi hou ia' ae ke AliiaiuK>ku ma ke kulam* poo Aupuni Moi, oka lua iho, ia Kaiulaui iua ia wohi, a 0 ke kolu iho hoi, e waihoia *ca piuau imoa o ka lahui mj ke koho balota ana. O Ka aouo ekolu, he uuka ka iakou, eia nae, J aia iwaeoa o ia poai na poe koi- I koi a kuouoouo. Mawaho ae o e ae i loheia mai, aohe no hoi i hoomaopopo hou ia luai, eia naē, o ka wa!e uo ka h<>ike aku mo ke akaka' ole o ka oiaio. Na ke K,uok »a namu i hoike aenei ua on.aia *. ka o Seiiatoa Mogaua, lunahoom )lu o ke Komite oko na Aiua Ē o ka Āha Senate o Amerika Huipoia, ma kekahi ,ahaairia mai uei ma Nu loka a ua haiolelo ae oia no h ookahi liora me ka hapa, a j na ka nupepa Lahui oia kulanakauhale i hoike ae. A«iw f e no ka hoi e L oke ksnaka ka ia i j hilinaiia no k$ hooko pono ana 1 ko ka lehulehu Me he la ka lioi i ka hooaiaopopo ilio ua odaia no paha lioi oia ika wa ona i kokua ai i ka ma'aaō hoohuiaina o lakou'nei niā ae a kokua makapo ai hoi ikā haua aihue a Kiwiui a me uiokukaua o kona Aupum tna" Hawaii nei He keu no paha a ka hilahila ole o ua holoholona. Makemake loa o Alapaki" Ka. V uka e waiho wale ia na pukaauL ani ona hale inu rama me ke pena a pale ole ia, i hiki ai hoi k€ ikeia ua mea e hanaia EUia maloko e ka lehulehn mai ka alanui aku, aua ma iao oia he mea ia e emi mai ai ona haiia lapuwale. A pehea la hoi oia i olelo ole ai ona hale hookama* kama kekahi e hanaia pela, īua aole ia, alaila, o na home hoi o kela b me keia, e laa paha hoi me ke keeua moe, i ahuwale ai hoi na hana ika niHlamalama, Kupaiauaha m paha hoi keia inauao ona, Pehea ana la oia ke hoea aku kekahi hihia waiona imua oua,

o;a:, ua r.(.ijs.e «.:e r iei cia 1 koua man-.o no ke kupono e h >ohaikiia Uii.poe kuai waioua. Ke hiki eoai pahn hoi ia wa, e pelu nuanei koua alelp t a iilo oia i mea kupono ole e uoho e lioolo h t i ka h i hi hi n o ī a arj o . Kupaianaha :io ka waeifc aua o ka la e weheia ai o ke kau mua 0 ka Ahaolelo Kepubal ; ku ; o ka Foaicolu Lehu ia v fca la mua o ka wa hookeai o kanaha la. Malia 1 waeia no, ihi k'i ai in\ Solona a me ua poe paa oihaua ke mihi aku no ka lakou uiau hala i haua ai a e hoaahu Wio hoi ia Ihikou iho me na aahu eke, alaila, uhi i.h;> xne ka lehu, i miopopo ai hoi paha &o lakou uai'ui.io iloko 0 fca oiaio, 0 ka kakou paha hoi ia e nana ai ,no ko lakou mihi io aku Oiai, aohe kope Hawaii o ka haiolelo wehe ahaolelo a ka Peresideua i loaa mai, nolaila, aohe no e hiki ia makou ke hoopuka aku, no ko makou hoihoi ole uo e unuhi ae. flna paha ua lakou no. e uuuhi, ae no makou e hoo puka.] Auo moakaka pono ole" no kana- mau olelo ma kekahi wahi. Ua hoike mai oia ua malauiaia na hoolilo mau o ke Aupuni maloko mai o ua loaa tnau no ka makahiki i hala ae, eia nae hoi, ua maopopo ia makou aohe pela ka mea pololei. oke kumu ka o keia hiki pono ana o na lilo maloko mai o na loaa, mamuli ka ia o kekahi koeua nui ma ka Waihona i ka oi<kohiki oiauua aku. , Iloko o keia hoaiai ana a ka Peresidena» aole oi« i olelo ae no ■ .■ * n,a wa i aneane loa ai ka Wak hona e olohaka, a Ka Makaainana nei uo hoi i hoikeike mau aku ai iinua o ka lahni.. Aole oia i hoikeuiai i kekahi kumu e hoopuipui ai i ka Wāihona, eia nae, ua olelo uiai e aie dala hou, 1 hiki ai ke hanaia na hana hou, 'e laa ua alanui liou ina Hawaii, i alanu.i tna ka Pali o Nuuanu, a e hoakea hou aku hoi, i na jawapo ma Hooolulu, uei a i uwapo hoi no Hilo..

Pohihihi'no keia mau hoakaka, oiai, aohe oia i hoaiai diai i kahi ana 1 manao ai e aie , koe wale no o'k&'&ie ak« a loaa mai, a i?a keia mua akn hoi e hook a. 0 kahi hiki loa ;iiBe> aōho oia i nvaw ae ae i ;ke?&" hiona poaeao Ptk no hoi me na koi poho i n p->e haolo \ hopiiia ai a hoop\n hewa ia iU>ko o rami«ri, 1595, na oleio walo io no i*a haawiis akn na hoim ana i nn Aupnni hke ole o ia poe|, aie kona hoike oie ae hoi pelie* !a e hiki si m maii koi ke ukniat T a hoike ae uo hoi on nhe 1 ho\)lia akn ke kulaua no ko k i

koa Loohuiia >\ku »ue Amerika Huipuia mai ke kalaaa mai i hoike mua ia i ke kau kuikawa. Pololei; aole loa uo e loaa iki aua. He hoike maopopo loa keia uo ka waiwai ole o ka haua i inauuo io.ua laweiaweia e Kakiua, Has€tina, Kakela, Haki, a iue ua poe eae i ukuia ma o Ao ka hapanui aku hoi o ua haioleU/ moalaala la, ua noke inai i ka pai no ke kanawai aina i hooho loia ai e ke kau kuikawa

E like 10 me 'ke ano hiellie ole o ka v eheia ana o ke kau kuikawa, pela no hoi me nei kau Ahaolelo, Ua mahuahua ole na poe i hele, o haole ma wale no. Eia nae, o kahi kanaka poupou 0 ka Aha Kiekie, na, oloi aku oia a Laā kekahi. aoho uaamua i hookaawaleia no kekahi Kuhina a noho fho la malaila, a o kona hoa piliaoao boi o ka home, ua 01 ae a kekahi noho i hookaawa"leia qo ka wahine a kekahi Kuhina. Ua hoeuia kahi kanaka iki a lele ana he wnhi okoa, aka, o kona boa hoi, ua hiki ole oia ke hoeueuia, ua koikni o hope me he auka kepau la.

fcala kahiko no hoi paha i pau ai kona hie a me kona hoomaopopoia, eia nae, hoohoa aku no. oia nae paha hoi, o lakou no nei, ahe naoi no ia ua kaia iho la no i kahi no o lak* u iho. He wahi moolelo nae hoi kahi no ke au i hala, i ka wa o kekahi hoolewa Moi, ua piena kekahi niea no kahi i hookaawaleia nona maloko o ka huakai, a holo dku nei o Kekuanaoa ia Hailaki

e hoomaopopo ai, ua paneia mei "Ina aole oia e hele ma kahi au i hookaawale ai noaa, hoonoho aku iaia iluna o ke kaa kupapau." A laa ka hoka o ia mea ia wa. Na ka lehutehu no hoi e kuailo mai owai la ia mea. Kanono pouo ka lae o ke Aupuni ia Misasa Vitoria Wada, no ka lawe wale ia ana o ka aekai o &ona aina ma Kalia i alanui tJa manao ke kiure e ukuia kela poho» aole Hoi e like me ka mea a ko ke Aupuni komite i manao ai, aka, e pakui hou iho a me ka ukupanee pu, piha ka $10*000 a keu. Pehea ana la e hiki at i ke Aupuui ke uku ae uo kela poho ? lua ua hiki ke ukuia ua koa, aiaila, e hiki aua uo paha hoi uei, Eia nae hoi ka hewa,, ua hoohaiahala no ua aos9,&elua . i kela oieio hooholo a ?ia poe oiwi. . •• i: i „ - 1 " i He, $)iojooo ke koi'polu», s ua ! okoa ae hoi ko ke kiuro oiau&o. lia nae.ua hoike kekahi mea ioaoa o ka Aha a imua no oke kiure ua inakaukau loa oia e uku i $40,000 ao kahi a ke Aupuni i lawe ai, a ua | kakeoia bla e kahi poe e ka ho- !

j ikeia aku no hoi e Pi Ki Kc-LFii j ua emi mai ke w.aiwai o 'b āina o ka pau aaa o ka ae j kuhakai i lua i okiia i ke alaaui maaka nei, ua ae ka j e.a o oua kaaiaa e h& awi wale, j < iaj f he hoopomaikai aaa hoi ia i i 'koua aioa hoiookoa o Kalia, mauka a makai. Eia nae. ua okoa k«» ke kiurt iūauao aua a koho ahri i ka waiwai io oke poho. Wahi oae hoi o ka lanua hoike mai i ko makou Puuku. he pono pilipaa ka ae kahakni no ka iahui mai kahiko mai, oiai, o ko lakou alahele akea ia e hele ai ma kahakai, a he mau ala ololi wale no hoi ko uka ae o ka aina a me iia kuahiwi. no ka īke o laaua i na poao piiipaa kahiko o kalahui. Malia, ao koaa aiaa aaa ma ia wahi, a ina paha hoi i okiia aku kona aeone, alaila, okoa ae hoi paha kniaa oleio aaa, aole hoi, no hai, aohe naaa ana, o kona pono a pomaikai wale no. Oia aku la ! E like no me ka mea i koho mua ia no kela haole wiliki kaamahu o WaiLuku i hoopiiia ai no ka laweola, mamuli o ka make ana o Kaanaana (k) ma kela ulia kaamahu ma Waihee, pela uo ka i ikeia, oia lioi, ua hookuuia oia e ke kiure haole. No kona hewa ole a iio ka lawa ole hoi o na kumu kupono ma ko ke Aupuni aoao, ua hookuuia oia. Nolaiia, aia no paha hoi keia hewa maluna o ka Hui Mahiko o Wailuku a be hana uhiuhi wale iho la no nei na ka Loio Kuhiaa. Ua maalea no, U ia nae paha hoi, he wahi kanaka wale no keia i make ai, j nolaila, aohe olelo ana a aohe uo ; hoi manao ana. l Ke makemake nei o Senttoa [•Kikiia Ealaunu aole e paiia na | biia kanawaiuo keija- ka'u ahaolelo j e like la uae ko na kau i hala* no | ka hoonui iiio loa ka o ia. 0 kaj na e makeiuake aei i kek wa e j paiia ma ua mikiui pai, e ake la j me ko ua ke«ua loio, a hoohaua | aku hoi ma kek&hi auo mikiui ( okoa me ka hiki loa ke hauaia a | lehulehu ua kope e like me ka | meae ana. 0 Kapono J īa, aiaila, ai pakiko ihe me he ( ioemoua a me he alaala hee la. j lua »o hoi pela me ua koa a me ; na kio, alaila, pouopouo loa» ' i - : aaH Eu hiua Waiw&i e Wwi i kope o -k&ua hoike ia m&keu mamua ae » oka waiho aua aku imua o na ! Solona. eia uae, ua ike iho ma* I kou ma na nupepa Lamu, .Ia ! lakou oia i oluolu ai 4 a i na uu--1 pepa oiwi !xoi, like uo me ka I wen o ns

•- —rw«i h«>i s: . ■ > <"*. pii }o: >><■' kh ■ e iah.n'. .pii pu •me Vya me makai a H4 •;loliii e• • h( . ka Wuihoua, a i iih<>'ta whie no i ku :.ie aku mai isx Olu\ H.nak- 1 in. ka p«-i ii o ok e Au:i u n i h Kuh i n a W 'iwai D:i-ooi e hana nei m» • -ko ••. ann • rjjjl i <5 t ke kfih?:»a " A-hi- 1 hiki la ainkou ke kamaiih» m.i ;ku i nei wa, i\o ki-hi wa ; ku no hoi pah« ia e hopa )mu n : ai. Oiai hoi } uh * u-aia ae ke Ku hiua Kalaiain.v e pH«niit ua keena nihan:» Anpnni i ka Poa 000 nei uo ka »na v ko Wfc si u( tona Hv hannu, aohe i hooloheiM ia leo e L iuakanawhi Kaapuui Pere, ua noho no kaua Aha e hoolo'ae i kahi h hia ib la. Pebf a la, e pono ana no anei ia hana ? [ ke <jio no a hookuhia. oie 10-i aku pnh* hoi 1 kahi manao