Ka Makaainana, Volume V, Number 9, 2 March 1896 — Page 4

Page PDF (869.09 KB)

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 2, 1896.

KA MAKAAINANA,
HE NUPEPA OILI PULE.
-
W.H. KAPU,
Ona, Luna Nui a Lunahooponopono.
Wahi noho, ma Honolulu.
F.J. TESTA (Hoke),
Puuku.

                    KEENA. Helu 327, Alanui Moi, ma Waialeale, kokoke i Alanui Konia.

-
UKU O KA NUPEPA.

No Ekolu Malama - $.50
No Eono Malama - - 1.00
No Hookahi Makahiki - - 2.00

-
POAKAHI, MARAKI 2, 1896.
-

                    ALOHA no ke hoa i mauliawa mai la, Ka Leo o ka Lahui, a ua paa no nae hoi kona makalua i Ka Puka La Oiaio. Malia he moe hoomaha wale no hoi no ka manawa a puoho hou mai no.

-

                    MAI no a hoopoina i kela leo uwalo a ka Ahahui Holulu a Hoola Lahui, i hoopukaia aku ai ma ka helu i hala. E hoomanao mau ka pono, me ka hoolilo hoi ia leo uwalo i mea imua pono o na maka.

-

                    OIA mau no ka maikai o ke ola kino o ke Aliiaimoku, a ua hala aku i nei kakahiaka nui no lalo o ka Ehukai-o-Puaena e hoohala ai i kahi mau la hoomaha a hooluolu. E uhaiia kana huakai e na haawina o ka pomaikai, o ka makou upu a kalokalo ana ia.

-

                    NUI ka mai e pahola nei iloko o keia mau la kikiki o ka Hooilo, a pehea ana la ke hoea aku kakou i ke Kau Eia no ke wela ikiiki o mai nei. Ke oleloia nei o na kauka no ka wai mai ka kekahi kumu, no ka nui o ka lepo a me na ino iloko o na lua hookio wai o uka. Ina pela io, e akahele loa kakou, a e hewa ole no hoi ke hoomoaia ka wai e like la me ia i ke kau kolera i oleloia. E lawe mai kakou i na olelo a kahiko a no kakou ia ia i nei wa - "Iluna no ka ua, waele e ke pulu o lalo nei."

-

                    HAUOLI makou ma ka hoike ana aku, mamuli hoi o ka makou hoeueu mau ana, e halawai ana ka Ahahui Kokua Manawalea Lahui i keia la, a ia wa hoi e noonooia ai no ka hopena e hoohanaia aku ai o na dala ma kona waihona, ina hoi he koena kahi. Ke pau na hana ma ia halawai, alaila, e hoike akea ia aku ana no na mea i hanaia. O ka makou hoi e mahaoi aku, ina he koena kahi, e haawiia no ka Ahahui Manawalea Hawaii e ku nei mai ke au kolera mai, a i ole ia, i ka Ahahui Hooulu a Hoola Lahui no ka pomaikai o ka Home Makuahine Kapiolani. Aia mai no nae hoi ia i na lala o ia ahahui.

KAULIKE OLE NA AUHAU
-

                    E kala kahiko no makou i hoike aku ai no ke kaulike ole o na hoouku auhau ana i hookauia maluna o ka lahui mai o a o a puni ka aina holookoa nei. E kala kahiko i maopopo lea ai aia ke koikoi o na auhau maluna o na poe ilihune, a ua mahani wale no hoi maluna o na poe waiwai a me na hui mahiko a me na hui e ae i hoohuiia malalo o na kanawai o ka aina nei. Aia ka maopopo loa o keia kulana ma ka hoike a ke Kuhina Waiwai imua o keia Kau Ahaolelo, a ke lawe mai nei hoi makou i kana papa hoike helu i hoomakaukau ai e like me ia malalo iho:

HELUNA KAULIKE O NA POE E UKU AUHAU NEI MALUNA O KA WAIWAI PAA.

5,831 poe i auhauia he $10 a
malalo mai, ke uku nei..$19,788.66 ma ka waiwai io o $1,973,866
1,625 poe mai ka $10 pii aku 35,584.96 " " " 3,558,496
265 " ke $50 " 18,735.01 " " " 1,873,501
181 " ka $100 " 28,651.39 " " " 2,865,139
51 " ka $250 " 18,280 02 " " " 1,828,002
29 " ka $500 " 27,610.20 " " " 2,761,020
79 hui i hoohuiia, ke uku nei, 31,538.14 " " " 3,153,814
- -
$180,138.38 $18,013,833
                    Moakaka loa ke kulana oiaio loa o na poe e hookaa auhau nei, a ua like no hoi me ka makou i hoaiai mau ai - aia ke kaumaha loa maluna o na poe ilihune a me na poe uuku mai o ka waiwai, a palekana hoi na poe waiwai a ulakolako. O keia mau hoouku auhau ana aia ma ka waiwai paa, ua hoaiai hou mai no ke Kuhina Waiwai no ka waiwai lewa, eia ke ukuia nei e ka lehulehu he $92,267.76 maluna o ka helu waiwai io o $9,226,776, a e na hui i hoohuiia he $72,004 61 maluna o $7,200,461.
                    He mau huahelu keia ae la i hiki ole loa ke hooleia mai o kekahi, no ka mea, ua loaa mai no ia mai loko mai o na buke helu auhau. Eia nae, ua kaa i na poe waiwai a me na poe ona mahiko, hanai holoholona, kalepa, a oihana imi waiwai e ae, ka wahanui aia maluna o lakou ke koikoi o na auhau, a na lakou hoi o uku nei ka hapanui loa. Ina kakou e hoomaopopo lea ana, aole na mahiko i heluia i ka hookahi-hapaha o ko lakou waiwai io, e like la paha hoi me ka waiwai io o ka hoohuiia ana, a i ole ia, me ka heluna paha hoi o na mahele kuleana i lilo aku no ke dala maoli, aka, ua helu wale ia no e like me ka waiwai i loaa aku, koe aku no ka hapanui. Ma ka makou hoomaopopo ana, ua oi aku na auhau e ukuia nei e na Hawaii, ke hoohalikeia a hookaulikeia hoi ma ke ano o ka heluia ana, mamua ae o ka na haole e uku nei.
                    A ma na mokupuni hoi, aia ke koikoi loa ia Oahu nei, he 45 48 pa-haneri, aneane e hookahi hapalua o na auhau a pau o ka Paeaina holookoa. Ma na loaa e ae, e laa na loaa dute, na laikini, a pela aku, he mea maopopo o Oahu nei no ka oi. No na laikini wale no, ua loaa iloko o ka makahiki i pau iho la he $106,707 89. Eia iho he papa hoike helu no na auhau maoli i hookauia ai ukuia e kela a me keia mokupuni iloko o 1895 iho la.
Oahu.................................$269,592 54
Hawaii...............................155,018 20
Maui...................................80,656 86
Kauai..................................83,050 44
Molokai..............................3,038 91
Lanai..................................318 15
Niihau................................1,016 82
-
Huina.................................$592,691 92
                    Nolaila, ma keia mau papa hoike ae la no e ike ai ka lehulehu i ka oiaio ole o na olelo a na poe hookahuli Aupuni a poe hoohuiaina o kakou nei. E noke nui wale no lakou nei ma ae e upoipoi a e hunahuna i ka oiaio, aole loa ia e nalo iki ana, he wa no apuka ae a ahuwale i ka la, e like me keia mau hoike helu ae la a kahi no o lakou.

-
"HAEHAE KA MANU!"
-

                    Hilahila loa ke Aupuni i ka paa ole ana o ka hihia ohumu kipi o na haole malihini elua i hopuia ai (J.K. Sheridan a me Dr. Frank Underwood), no ka mea, ua pakelo aku laua mai ka ke Aupuni umii ana. Nawai no hoi e ole ka hilahila, ua ko ole ka manao o Ilamuku Balaunu a me Hope Loio Kuhina Kaaka, e noho Lunakanawai Kaapuni nei i keia wa, i pupuahulu koke ai ma ka upoi ana.

-

                    E lilo ana keia mea, ke loheia aku i na aina e ma ka Auseteralia aku nei, i mea no keia Repubalika oehaa uuku e paheneheneia mai ai. Ke paheneheneia no, ua pono, no ka mea, o ka hua no nei o ka hilinai lalau ana i kamalii "lei pohue o uka o Waolani." He hewa ka i poe ua laeoo, lawelaweia ka hana me ka noonoo akahele, a aole hoi e like la me ko kamalii pupuahulu. A ku i ka hoka la!

-

                    Ke noke nei no na lala o ka Ahaolelo Repubalika i ka lakou hana, aohe e emo a hoopanee ana a noho hou i kahi la ae. Aohe no he mau mea ano nui loa. O ka bila opiuma wale no ka mea ano nui loa mawaho ae o na bila haawina lehulehu a ke Kuhina Waiwai.

-

                    I ka hapaiia ana o ka bila opiuma imua o ka Aha Senate i ka Poakahi i hala ma kona heluhelu ekahi ia ana ma ke poo a noiia e haawiia i ke Komite Pai, ua piena koke ae la o Senatoa Hanale Walakahauki. Ua makemake no oia o umiapuaa no i kinohi, aole hoi e hoikeia ae i ke ao malamalama. Na keia hana hoi a ia makamaka, ua eu ae ka luaui nana ua keiki la (ka bila opiuma), a o ka wa no ia i puka aku ai o kekahi mau olelo mahanahana. Apiki no paha hoi o Walakahauki o ka makemake ana e kinai koke, oiai, aohe hoi i hanu pono i ke ea uwahi hohono.

-

                    Ua lohe mai nae hoi makou ua olelo ae ka ua o Walakahauki i hapai ka oia i ka pu mamua a hookahuli i ke Aupuni Moi, no ka hooholoia ana o ka Bila Opiuma a kakauinoaia e ka Moi, a ua makaukau no ka hoi oia o hana hou aku pela i nei wa. Auwe no ka hoi ke koa o ua kanaka, ke oiaio hoi keia mau olelo, no ka mea, ma ka la 17 o Ianuari, 1893, ua noho alii ka makau iluna ona, ke hele la a haikea wale a nakanaka haukeke iloko o kona mau kamaa.

-

                    Aia wale no ka ikeia ana o kona koa a mahope iho o ka haawi pio ana o ka Moi, a me ka Ilamuku pu, mamuli o ke ao a na Kuhina, alaila, aohe koa aku a koe mai. Mamua aku o ia wa, aohe mea koa. I huluaa paha na poe kakaikahi o ia la welawela i ka lele ana mai o na koa manuwa Amerika a ku me ka makaukau ma Ewa iho o Aliiolani Hale. A mamua ae no hoi o ia wa, ua ike aku o Kuhina Kiwini i ke Aupuni Kuikawi, oiai, oia pu no kahi iwaena o ka pohai ohumu.

-

                    He poe e ae no kani i kamailio e kokua ana ia Senatoa Kikila Balaunu. Ua noi o Walakahauki e kaheaia na ae a me na hooleia i ka hooko io ia ana, ua haule oia, o ke kaikoekoe wale no ka i kokua aku, oia o Senatoa Wili Laiki. Hoomakeaka no hoi paha keia ano hana umiapuaa a kohu kamalii. Ma na mea nae hoi e lonolonoia nei, e holo ana no ua bila opiuma la.

-

                    Pehea ana la ke holo io ae, oehu nui hou ae paha lakou nei ma ae e hookahuli i ke Aupuni e like la me ia i hanaia ai iloko o 1893? Ke ole makou e kuhihewa, aole loa e eueuia ae ana. He hoopalaimaka wale ana no kela mamua. O ke kakau hoapono