Ka Makaainana, Volume V, Number 12, 23 March 1896 — Page 5

Ka Makaainana.,

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 23, 1896.        (aoao 5)

no kela mau hihia. Poaono lakou i hopuia ai, Poakahi ae hoi i waiho aku ai ka Loio Kuhina he bila kanawai imua o ka Aha Senate e ae ana i ke kalewa hele ia o na nupepa o na aina ē mai ma na alanui. Poalima nei hoi i hooholo lokahi loa ia ai ma kona heluhelu ekolu ia ana. Emo ole no paha hoi ka hana.

            O ke kumu paha hoi o keia holo o ka hana, he mau hoaʻloha no na ona o ka halekuai buke nona na nupepa a kamalii i ka lewa ae. He mea hana kahi hoa no ka Hale Deta.  Nolaila, he kokua keia i na poe a pau. Ma ka aoao hoi o kamalii, ua hilahila ole no ko lakou hopuia ana, oiai, e pono huli hele wale aku ana no i kahi e loaa mai ai o kahi pono. E aeopau wale ia ana paha hoi kela mau hihia.

            Aia imua o ka Aha Senate he bila kanawai na Senatoa Kikila Balaunu e haawi ana i ka mana i ke Kuhina Kalaiaina e hoopuka i mau palapala ae no ke puhi a me ka hana ana i na waiona mai na hala. Kahiki, alani, a me na hua ai e ae i hua a i ulu ma Hawaii nei, a e hoakaka ai hoi no ke kuai, hoahu a me ke dute ana mahope iho o ka hanaia ana. Aohe no keia he kanawai hou, aka, he hoike ana mai keia i ka waiwai o ka hoohoihoi a hooholomua ana i ko kakou oihana mahiai kuloko, a he keehina hoi keia ma ke ala o ka pono a me ka pomaikai.

            Ke kuekaa nei na Solona o na mahele a elua i kekahi bila kanawai hoopaa inoa, i ano like aku no paha hoi me ke kanawai i nalowale honua ai i na la hope o ke kau loihi o 1892, a ke Aliiaimoku hoi i kakauinoa ole ai. I ka hoomaopopo aku e hooholo ia ana no. No makou iho, he kanawai maikai keia, in a nae hoi e hooko pololei ia no ka mea, he kokua nui keia i ke Aupuni e ike a e maopopo i na poe a pau e noho ana maloko o keia mau kaiaulu, a he hoomaalahi ana hoi i na hana a na Oihana Makai a me Auhau. He kanawai hoi keia no na poe hana hewa a kolohe e weli ai, a aohe hoi hopohopo ana a ua poe hoopono.

            He lono ka i laweia mai o o makou nei ua hoao iho nei ka lakou nei ma ae e anaana i ke Aliiaimoku, i kaawale koke ai hoi oia mai ia kakou aku. Wahi mai a ka lono, i ka laweia ana aku ka i kekahi kahuna, ua oleloia mai aole ka e hiki, no ka mea, he akua oia ia kakou, ua aimoku oia. Pela aku ana no ka i ua kahuna hou, a o ia like ana no ka pane. Ua oleloia mai no ka o ke kahuna e hoao ana e hana ia hana ekaeka, oia aku ana no ka luahi. Ina he lono oiaio keia, he keu ka hoi keia poe a ka apokaka maopopo loa.

            Mahae ka Aha Kuhina ma ka ninau e pili ana i ka bila kanawai hoopaa inoa. O ke Kuhina Waiwai ka mea kue loa, no kona manao he mea ia e hoi hope ai i na au moi, a he hoohaiki ana no hoi i ke kulana kuokoa o ke kanaka. Ma ka aoao kokua loa hoi ka Loio Kuhina, a he kokua a kue hapa hoi ko ke Kuhina o ko na Aina E, a no ke Kuhina Kalaiaina hoi, he mumule oia o na mumule, hookahi no hana ike he hookele a he huki i na kaula moku, aole nae hoi i ka moku Aupuni. Hu no hoi paha ka aka i ko lakou lokahi ole.

            I lawa no ka hoi a puka ka pepa oili hapaha a ka Haku Bihopa o Honolulu, ua lilo ia me he welu ulaula la imua o kekahi bipi hae i ka ohua palemo alaula, no kekahi manao kue o ka Bihopa i ka bila opiuma. Ma ko ka Bihopa manao mamua ae o ka hooholoia ana o ka bila opiuma, he mea pono e hoomaopopo mua ia in a "ua hiki ole ke hookoia" na kanawai e papa ana i ka hoopae malu ia mai ia mea.

            Eia iho ko ka Bihopa manao i pii ai ke kai o ua ohua palemo la o ka poai hemolele a me ka ohana Kakela: "Mamua ae o ha hoolohe ana o kahi i ka paio ua hiki ole ke hookoia ke kanawai papa, e ninau akahele loa aku lakou pehea la i loaa ke ala no ka opiuma e komo mai ai iloko nei o ka aina, a ina paha hoi o ka ohenana e hiki ai ke ikeia ka hoopae malu ama mai ua kau ole ia ae ma kekahi maka paa."

            No nei mea, ua makemake ua ohua palemo la e hoolilo i ka Bihopa i makaikiu poo no ke kinai opiuma, ma kona helu o kakahiaka Poakolu nei. I ko ka Bihopa hoole ana mai nae hoi ia hanohano, ma kekahi palapala i hoopukaia ae i kahi kakahiaka ae, ua noke hou aku no i ka hoino. O ka hoino wale no kahi hana hiki ia ohua palemo ke hana. aohe hiki ke pane a ke paio ma ka mea maikai. Eia nae, aohe no ia he mea no ka Haku Bihopa e eha iho ai.

            Alelo-lua nae hoi ua ohua palemo la, no ka mea, i ka po o ua nupepa la e haiolelo ana o Kakina imua o ka Ligi Amerika no ia kumuhana hookahi a ma na olelo oi loa aku o ke oolea, e kuhi maoli ana no i ka lawe o na lima lawelawe o na Oihana Makai me Dute i ke kipe, no ka mea, ua uuku ka uku a heaha ka mea e hoole aku ai ke haawiia mai he kipe o $100 a $200 paha, o ka lima ke haawi i ke kua a huli na maka imua a i kahi e. Ua hoopuka ae no ua ohua la i ka Kakina haiolelo, aole nae i kikoni iho. Akaka no ka awahua la.

            Pololei no ka Kakina hoike, oia hoi, e like me ka mau ana o keia ano iwaeaa o kela mau oihana o ke Aupuni, pela no e mau ai na hana ino. Lehulehu no hoi na hihia i huaiia ae i ke akea, a oi loa aku hoi na hihia i ike ole i ka malamalama. A no keaha mai ke kumu o keia? No ka palaleha maopopo ka o ka hookoia ana o ke kanawai. I mua no hoi ka hana hoopae malu i ka nui o ka puka, a pela no paha hoi i nui ai me ke kipeia. Aohe kela ohua palemo i kue no ka Kakina mau olelo, aka, ua kue loa no ka ka Bihopa, eia nae, ua kokua ka Kakina i ka ka Bihopa me ko laua hui mua ole paha mamua ae a hoohalikelike i ko laua mau manao.

             E like me ka hooike a Kuhina Kupa, mawaho ae o na pualikoa pualu, aohe no i mahuahua loa na koa kumau, oia hoi, he 11 aliikoa, 26 alii komisina ole, 3 poe puhi o le a he 75 poe koa. Ke kapae ae i na poe puhi o le, alaila, e koe iho ana he puali o 37 aliikoa a me 75 koa, ua like me hookahi alii i na koa elua. Auwe no hoi e, hu ka aka, elua koa i ke alii hookahi, a no keia poe uuku kela haawina dala nui i noiia ai. Uhaai no!

            Pehea mai ana la na pualikoa o Europa a me Amerika, eia he kumu hoohalike kupono no lakou, i elua alii no hookahi koa. Aia ka paʻu i na koa, a he maalahi hoi ka mea loaa i na alii, e ohi ana i na uku oi ae o ka nui i ko na koa, me ka hanai-ai pu aku no ia lakou a pau. Ola ka aina la i keia poe hanaiahuhu. He $50,000 wale no ka haawina i hooholoia ai no na koa i ke kau Ahaolelo o 1892, eia nae, ua nui loa ia hoolilo ia wa ia lakou nei ma ae. O ka mea no paha hoi i nui loa ai ia wa, e ohu@@ ana lakou e kipi a e poholalo i ke Aupuni o ia wa, a i nei wa hoi, ke hana nui nei i ka mea a lakou i hoahewa loa ai mamua.

            I lawa no a huli hoi mai nei o J.D. Heine, lunahooponopono o ka nupepa oili malama Ka Hawaiiana, ua huipu oia no kekahi mau manao i hoopukaia maloko o ia nupepa. Poaha iho e hoolohe ia ai imua o ka Aha Apana. Heaha ana la ka hopena? O keia no ka helu a ka Hui Pai Kekake i hoole ai e hoopuka mamua aku nei, a makou no hoi i hoaiai aku ai ma ia hope koke iho, a oiai hoi, he hoolaha ka ua lunahooponopono la no $250 makana, ke loaa kekahi manao pelapela maloko o ia helu, aole loa kekahi mea i hoao ae no ia makana.

            Na ka Loio Kuhina i hoohiki i ka Palapala hopu o ke ano kikoo wale aku no, aole nae hoi ka mea hoopiiia i hoopaaia ma kahi paa. O kahi lea paha hoi o keia, ua hoopukaia ua nupepa buke la ma Kapalakiko a mai laila maanei. Heaha la ko ke Aupuni kuleana e hopu ai i kekahi mea no kekahi manao i hoopuka a hoolahaia ma kekahi aina e o ko Hawaii nei kanawai i kuleana ole ai? Na na loea kanawai paha hoi ia e huai pau ae.

            Ke hoohanaia nei ma ka Halepai Kekake he elua mau mikini hoonoho hua kepau. He keu no a ka eleu o ka noeau o ke kanaka o ka imi ana a loaa o kahi mikini e hoomaalahi ai i ka hana me ka holo loa. Ua oleloia ua like ka hana a kekahi mikini hookahi, malalo o ka lawelawe ana a kekahi kanaka makaukau, me ka mea e hiki ana i na kanaka ewalu ke hana. Me ka nui no o ka lilo e loaa mai ai ia ano mikini.

            Mamuli o keia mau mikini, ke hoopauia aku nei ka hana mai na kamaaina aku, oiai, o na malihini wale no ka i ike i ka hoohana ana. He haole kahi i hiki mai ma ka Monowai a ke hana nei, a hoopauia ae hoi kahi poe i ka Poaono nei, No ia hui no paha hoi ia kuleana, ma ka imi ana i mea e hoemi mai ai i kona mau lilo, aka, ua pono anei hoi ia ma ka hoopau ana aku i na poe o ka aina nei? Na ia mau mikini e hoonoho nei i na hua kepau o na nupepa. Pi@Ki Adavataisa, ke Kekake Hawaii a me kahi mau nupepa e ae. O ke Kuokoa aku paha hoi koe, ke loaa he haole ike i ka olelo Waihi.

            Oiai hoi, ke hilinai nei ke ola o ia halapai i na hana e loaa aku ana mai ka lehulehu aku a mai ke Aupuni mai, a oiai hoi, ina o keia ke ano e hanaia ai he hoopau i kamaaina, alaila, he mea pono loa no ke hooneleia ia halepai me ka hana. Ina pela e hanaia ai, o ka pono wale no i koe e haawi ae i na hana i na halepai e ae e hoolimalima ana.

[Nana koena ma ka aoao 8]