Ka Makaainana, Volume V, Number 13, 30 March 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 30, 1896. 5

wana na niho, o ke keke niho wale no paha hoi nei o ka papai no nei wa no ke keke io ma neia mua aku. O ka kakou hoi ia e nana aku ai ia lakou.

Hookahi no mea nana nui a na Pukiki, o ia no kahi pono e loaa mai ana no ka manawa, manao ae ke ola o ka ohana, a ke nele no me ia pono, nunui na waha i ka uwe. A i keia wa hoi, pehea ana la lakou ? O ka lakou mea nui e noi a e koi nei i ke Aupuni Repubalika oehaa a lakou i kokua ai ma ke kukulu ana, e kaohi a e kaupaleia aku ke komo nui ana mai o na lahui Pake me Kepani o Asia e paonioni me lakou. Ke uwe nei lakou no ka nele i ka hana, a ke uwe nei hoi na poe kalepa o kakou i ko na Kepani komo nui ma na hana kalepa, a he noho malie wale aku no hoi ka kakou e nana ia lakou e noke nui nei i ka uwe. I na Pake hoi i uwe nui ai mamua.

Na na poe mahiko no ka makemake i na Pake a me na Kepani i poe limahana emi no lakou, a pela no hoi i na Pukiki mamua, aka, mamuli o ko lakou hoomakaulii, ua loli ae ko lakou kulana a ua lilo i poe waha mana iloko o ka aina nei. (He kumu ao maikai loa keia haawina hoomakaulii no kakou.) Ua loli ae ke kulana o keia mau lahui i keia wa.

Mawaho ae o ko na Pake komo ana ma ka oihana mahiai kalo a me ka hana poi, ke hoomau nei no lakou ma na hana i maa mau ia lakou i ka lawelawe, a aole hoi i komo nui mai e paonioni ma na hana ikaika a kaumaha a na oiwi, i hiki ole loa hoi ia lakou ke lawelawe. No ia mea lakou i hoa'loha ai, ma ko makou manao, no ka lahui oiwi. Aka, o na Kepani hoi, ke komo nei lakou e paonioni me na Pake, a ua eha lakou; aole hoi o lakou wale, aka, o na lahui e ae kahi e kuwo nei. No na ona mahiko no nei hewa, i ke ake i na limahana emi, a na kakou no hoi i kokua aku.

Aka, ke noho malie wale ia aku nei no e kakou, me ka imi ana aku no i kahi pono e ola ai ka noho ana, me ke kaniuhu ole ae e like la me na lahui i kaena i ke keokeo o ko lakou ili a me ka oi ae o ko lakou kulana naauao i ko kakou. Eia nae, ua hiki ole loa i na Pukiki i lawe kauwa kuapaa ia mai ke olelo kaena ae pela, no ka mea, he hupo haalele loa lakou i hiki mai ai, aohe ike i ka heluhelu a me ke kakau. No ka hanauna opio ka pololei loa o ia mau olelo ana, i loaa hoi ia lakou maanei. (E hoomanaoia no nae hoi, ua lehulehu no na poe o lakou i hoea mai mawaho ae o na olelo aelike hana ma na mahiko a ua lehulehu hoi i ike i na hana lima akamai.)

Ke haliu ae hoi kakou a nana aku i ko na Kepani aoao, e ikeia ana no aole lakou i hiki mai mamuli o ko lakou makemake ponoi iho, aka, na ko kakou Aupuni no i kono aku, i loaa ai no na paahana emi no na poe ona mahiko; a mamua ae hoi o ko lakou hoea ana mai, ua hooholo mua ia he kuikahi mawaena o Hawaii nei a me ke Aupuni o Iapana. Aole lakou i apo koke mai, aka, ua kakali a loaa ka pono ko lakou malalo o ke kuikahi. Naauao no. Ma ia wahi la, ke ninau nei makou-----heaha ko na Pukiki oi ae i ko na Kepani ? Ke olelo nei makou ua pai-a-pai lakou. O ka pono e loaa ana i na Pukiki, e loaa ana no ia i na Kepani, aole i oi ae kahi i kahi, no ka mea, aia no lakou ma ke kulana like. Nolaila, aole no paha e ko ana ka makemake o na Pukiki, koe paha i na Pake a me na lahui Asia e ae.

No ka lahui Hawaii hoi, aohe a kakou nana ana ia lakou, a ke ao aku nei makou e hoomamao mai no kakou, a mai no a awaiaulu pu aku.

“HAEHAE KA MANU!”

Ia Linekona Holokene no ka hoi a lawe i kela mau hoohiki elua ona i hoopumehana iho ai i ka noho Senatoa no Hawaii, a Iana hoi i hoohokaia ai, a aohe no hoi i oioi a pumehana pono iho, waiho ana oia he kanawai no ka hoakaka maopopo loa ana i kekahi mau mea a ke Kuhina Kalaiaina e hana ai i hoakaka maopopo ole ia ma ke kanawai koho balota e ku nei i keia wa. Mamua, ma ke koho wale iho no i ka manao, pela e akaka ai ka makemake o ke kanawai e pili ana i na koho balota ana i hoopaapaaia a hoopiiia imua o ka Aha Kiekie, a ma keia hoi, ke puka ka olelo hooholo, e hoopuka koke ke Kuhina i ka palapala hooia no ke kohoia oia mea a ka Aha i hooholo ai i ka pono. Ua holo ke kanawai, he mea maopopo loa ia, me ke kue ole ia.

Mamua aku nei, i ka wa o ka Bila Haawina e noonooia ana imua o ka Aha Senate, a i ka ita mu no ka Halewai Moiwahine o $20,000, ua noi ae kekahi Senatoa wiwi loihi eli luawai e haawiia kela haawina ina e aeia na poe hana o ke Aupuni e lapaauia malaila me ka uku ole. O na poe hana Aupuni ka i manaoia e ua Senatoa la, o ia no na hanaiahuhu ana, na koa. No ekolu aenei makahiki o ka lapaauia ana malaila, aohe ke Aupuni i uku, nolaila, ke noho aie nei no.
                Heaha la ka waiwai o ka lapaau wale ana no ia lakou ma ia kahua hoola o ka lahui, ina no hoi eia ka Oihana Koa ke uku nei i kekahi kauka no ia poe? Maalea no nei ano hana, i mea nae paha hoi e uku ole ai. E pono no e ukuia ka lapaau ana i na koa, a pela no hoi me ka hoouku auhau ana ia lakou, no ka mea, ke ukuia nei lakou a papalua a papakolu i ko ke au Moi, me ka loaa pu hoi o na mea-ai oi loa ae mamua o ko ia au i hala, a i oi loa ae no hoi paha me ka mea e loaa ana ia lakou ina na lakou ponoi iho no lakou e hanai.

Pehea hoi na luna oihana e ae o ke Aupuni ? Ke uku nei lakou i na auhau a me na hoolilo e ae o ka noho ana, a o na koa hoi, he poe hanaiahuhu maopopo loa lakou e omo nei i ka waiu o ka Waihona. Me ka uuku no o ko na makai uku, na lakou no e imi i ko lakou mau pono a pau a me ka uku ana i ka auhau. He hiohiona kapakahi loa keia i ko makou manao.

Loheia mai i ka hu o ka aka ia Hanuna i kahi la i hala iho la, i ka wa i heluheluia ae ai o ka itamu o $2,500 no Kapiolani Paka. Ua hoike ae oia he mea pono loa e hooleia, no ka mea, i kekahi kau ka mamua ana a me kahi poe hemolele e ae i holo mai ai ika halawai makahiki mau o ka Ahahui Euanelio, ua konoia lakou e hele i ka nana heihei iwaho o ua paka la. Ua hele lakou a i ka pau ana ka o na heihei, i nana aku ka kona hana i kona mau hoa, e uwe mai ana kahi mau mea no ka pau o na dala i ka lilo.

Hewa no la! I ke alo iho la no a hihia ka umiumi o ua poe hemolele la i ka hana piliwaiwai. No ia kumu ko Hanuna mea i makemake ole ai, no ka mea, he ahahui hoohoihoi kela i na hana piliwaiwai E ole nae hoi oia, ikeia keia wahi kinaunau o lakou a me ko lakou nawaliwali wale a haule koke no i ka hewa. Ua hoolohe ole ia nae hoi keia leo o ko Hana keiki hemolele a holo aku la no ua itamu la. Lilo nae hoi kana mau olelo i mea e hoholo ai o ka akaakaia maluna o na hiohiona o kela a me keia.

Wahi o na olelo a kekahi mea ia makou, he iwi ka ko loko o ko Rowela poo; a wahi no hoi o ka hoakaka mai no ke ano o ia mea, ua nele paha kona poo me ka lolo a he iwi ma ia wahi, i hiki pono ole ai iaia ke ike a ke maopopo i kana mea e hana ai. Ua hoomaka hou ka hana ana o ka mea omo lepo o ke awa a ke luai la ma Ewa iho o kahawai mauka o ka uwapo o Hooliliamanu, me ke kahe hou aku no o ka lepo iloko o kahawai. He hohonu mauka iho o ke alahaka mamua, ua nalowale ke kanaka, i nei wa hoi, ua papau a ahuwale ka lepo pohopoho; a ke kai make hoi, me he la ua kapuai paha ka emi iho o ka wai malalo o kela lepo pohopoho eleele.

O ke kumu mai ka o keia, no ua iwi la iloko o ko Rowela poo. He nui no paha na hana ku i ka hawawa a ua poo iwi la e hana nei, e hoike mai ana aole oia i kupono e noho ma ke kulana Luna Nui o na Hana Aupuni Hou, no ka mea, he hookuanui kana mau hana, a e aho no paha hoi kona wahi hoki. Imua o ka Hale Makaainana, ua olelo ae o Lopikana no kona hele e hana i na laka o na pakaukau o na Lunamakaainana, aole haawi aku na hai e hana, a e hele hoi oia e nana a hoomaopopo i kana hana ona i hoonohoia ai.

Nona no la hoi ka mea i oleloia ai i ka lawe aku i kana panana a loko o ke kahawai, hele ka wai a nalo ka opu, alaila, nana aku no kana mea i makemake ai e maopopo. Hoomakeaka no. Ka i no hoi iluna no o ka aina maloo e hana ai a maopopo. A ma ka olelo hoi a na poe ana-aina e ae, aole oia he ana-aina, aka, he kamana; a he hoole loa hoi na poe kamana aole oia he kamana.

Ma ko makou aoao hoi e kiai ana i ka pono o ka lehulehu, o ka hana emi no ke Aupuni o ka haawi ae i uku hoomau nona a e hoolimalima aku hoi i mea okoa nana e lawelawe kana hana. E aho ia mamua ae o ka hoomau aku i kela iwi e hoohana hawawa mau aku, a he emi iho hoi ia o na lilo. Pehea mai ana la na Solona i keia manao, e kokua anei ? Ina hoi ha e kokua, ho aku i ka nui manu uhaai o oukou, a he hana pakiko loa hoi nei.

Aia ma kahi wahi okoa ae o keia helu he hoike e pili ana i kekahi kanawai laikini hou na ke Aupuni, he mea hoi e hoopuipui ae ai i na loaa o ka Waihona. Ua oleloia ina e holo ana nei kanawai, he hoakoakoa hoi i na kanawai pili laikini a pau malalo o hookahi kanawai, a me na laikini hou i manaoia, e loaa ana ma kahi o $70,000 i ka makahiki. Ea, nui no, eia nae, aohe e lawa no na koa.

O ka manao ana e laikini i na loio mawaho ae o na laikini i

[Nana koena ma ka aoao 8]