Ka Makaainana, Volume V, Number 15, 13 April 1896 — Page 6
This text was transcribed by: | Pualani Steele |
This work is dedicated to: | Dominick Doyle |
Ka Makaainana.
6 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 13, 1896.
MAU ONA MILIONA.
Noho Maluna o ke Dala me ka Hanohano.
Aole paha he mea hiki i kela a me keia ke hoomaikeike mai--- ehia la poe waiwai o ke ao nei? He wahi ninau paakiki no keia no ka puniu o kekahi debolo ke pane mai, aka nae, ua loaa ia makou ka heluna nui o ia poe a me ko lakou mau inoa, a o ia ka makou e pauola aku nei imua o ko makou poe heluhelu penei:
Li Hung Chang $500,000,000
John D Rockefeller 180,000,000
Duke of Westminster 100,000,000
Col North 100,000,000
Cornelius Vanderbilt 100,000,000
Woh Qua 100,000,000
$1,080,000,000
Aia maluna aku o ka biliona dala ka huina nui o na dala a keia poe, i imi ai me ka nui o ka hooikaika, mai ke kakahiaka a po a o ka wa hiamoe wale no ka manawa e hoomaha ai. Iloko o keia mau la, e hana ana na kanaka no eono la wale no, a i ka hiku o ka la e hoomaha ai. Iloko no hoi o ia mau la aohe nui o na poe imi waiwai, e hiki ai ke keakea aku i ka holomua o ka lakou hana i manao ai.
Li Hana Kana, he Kuhina Nui oia no ka Emepaea laula o Kina, a eia nae oia ke noho nei i keia la he ona maluna o $500,000,000 he loaa no loko mai o kona mau mahi laiki, a pela aku. Ua nanaia aku oia me ha akua la e na kanaka o kona wahi e noho ana. He mau haneri o na poe e noho hana ana malala ona. Na ka nui o ka noonoo iloko o kona lolo i hoopii mai i ka nui o kona waiwai.
O Ko@ela Nota, he kanaka Pelekane oia ma ka hanau ana. I kona wa he 14 makahiki, aole hiki iaia ke heluhelu a me ke kakau. Hiki oia ma Kili i kona wa he 23 makahiki. Ia wa e kamailioia ana o Peru he aina waiwai a he nui na pomaikai no na poe e manao ana e hookuono ono no lakou iho. A oiai, he maa oia ma na lawelawe hana ana o ka oihana mekanika, ua hoomaka koke oia e kukulu i keena hana nona malaila, a ua hoomaka oia e pii malie pela a hiki i kona noho ana maluna o ka haneri miliona dala. He hoa'loha maikai loa nona ke Keikialii o Wale.
No ke Duke o Weseminita, ka mea nona kekahi mau kuleana waiwai nui ma ke kulanakauhale o Ladana, a kanaka waiwai hoi iwaena o ko Beritania Nui mau hoa o ka Ahaolelo, oia kekahi o na kanaka i makemake nui ia ma Enelani. Aia maluna aku o ke 70 kona mau makahiki. He Makuisa kona makuakane, a ua hoohanohanoia aku hoi oia me ka inoa Duke i ka 1875. O kona loaa makahiki, aia ma kahi o ka elima a me ehiku haneri tausani paona. Ke noho ona nei oia maluna o kekahi mau kuleana aina e ku nei kekahi mau makeke hoopukapuka o Ladana. He mau makahiki i hala ae, ua loaa mai iaia mahope iho o ka make ana o kona makuahine, he $300,000 i kela a me keia makahiki. O kona hooilina ke haule aku oia, he moopuna kane o 18 makahiki, aia i ke kula o Camabarige e hoonaauaoia nei.
Hala ae la hoi ia, nana aku kakou ia Keoni D Rokefela, ka mea e noho nei maluna o $180,000,000. Ua hoomaka oia e imi i ka waiwai i kona wa he 22 makahiki. O ka nana aila honua kana i lawelawe ai a na pii malie kona holomua. Nolaila, na kukulu koke oia i hale hoomaemae aila ma Kalivilana, Ohio, a kukulu ae la i hui o ia ka Hui Aila Standard e ku nei ma Amerika a hiki i keia la. Lehulehu na poe i hoala ia hana mamua aku ona, a ua pau nui i ke poho. Ua haawi aku oia he elua miliona dala no ke Kula Nui o Kikako. He hale nani kona e ku nei ma Nu Ioka, a me kona ohana.
O Korenelio Vanabila, ke keiki loea hookahi a Wiliama H. Vanabila, ua nui hewahewa kana dala mamua o ka mea hiki iaia ke hoohana aku. O kona hale nani e ku nei ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, e huli ana ke alo i ka paka, ua hanaia me na pohako mabala. O kana kaikamahine ke ukali nei oia mahope o ke kaikamahine a Rokefela, ka hooilna waiwai nui hookahi o ke ao nei. Ua manaoia nae hoi, o ko Vanabila waiwai a me ke keiki e o la i kela inoa, ua hiki a aneane aku no paha i ka ekolu haneri miliona, a ke onaia nei e keia keiki he hookahi hapakolu o keia waiwai. He kanaka ake nui ole oia i ka noho iwaena o na ahahui, he hookuu no nae oia i kona ohana e hana pela. He makemake oia i ka noho hookahi wale iho no. I kekahi manawa e hoohala ana oia i kona manawa ma ka helewawae ana iloko o na ululaau o Norewai i kela a me keia la a puni ka makahiki.
O kona mau halenoho kuaaina ma Nupota, Nu Ioka, na palewai, a pela aku, he nani maoli e like me na wahi e ae o kekahi poe kuonoono. He kohu halealii maoli no i ka nana aku, no ka maemae no a no ka nui mai no o ke dala. He mau mahina iloko o ka makahiki, e hoohala ai oia i manawa hoomaba me kona ohana ma na aina e.
I keia wa, hoea hou mai la kakou i kahi o ka moolelo o kekahi o na Pake waiwai o Kina, e noho ana ma Kanatona, he kalepa ti kana oihana i lawelawe ai a hiki wale no i kona noho ana iluna o keia mea he dala, nona ka huina nui o $100,000,000. O kona inoa o Wo Kua. No kanalima makahiki kona noho ana e lawelawe i keia hana, a ua ike oia i ka helepono maoli. He mau moku (ke ano moku Pake) e lawe ai i kona waiwai ma o a maanei nona ponoi iho, no ke kalepa ana. Aia kona wahi @oho ma ka palena waho loa o Kanatona, a e hookipa ana hoi oia i na poe a pau e hoea aku ana imua ona. O kana poe keiki ma Europa lakou e hoonaauaoia ai.
He lehulehu wale aku no paha na poe i noho maluna o keia mea he waiwai, a me ne pomaikai he nui, e laa o Barona Hirsch (Hasa), ka ohana Asetoa a me ka ohana Rokekaila. O na inoa hope elua, ke ona nei ka hapanui o ka ohana maluna o ka waiwai hookahi, a oiai, he mau ohana waiwai kela, aole nae e hiki aku ka nui o ka ka mea hookahi o lakou me na poe i hoikeia ae nei. He mau pomaikai hoi keia i loaa i keia poe mamuli o na ulia laki o ke au o ka manawa. Iwaena o keia poe i noho maluna o keia mea he dala, he elua mau mea i alu'a iho, o ia ke Duke o Weseminita a me Li Hana Kana, o ka nui iho he poe opiopio wale no.
O lakou nei paha na poe i hiki ke oleloia o na Moi Dala o ka honua, a o na poe i hiki ke rula i kekahi aupuni me ka mana o ke dala.
Pani i ka Roiala Ata.
No Vitoria ae ka lono o ka la 20 o Maraki e hoike ana ua komisinaia ma ka la 12 aku ka mokukaua Beritania Imiperiuse a e haalele ana oia ia Enelani ma ka la 1 o Aperila no na kai o ka Pakipika Akau e pani i ka Roiala Ata. E lawe ana oia i ka hae o Adimerala Palisa, he mea i ike pinepine i na kaua hookahe koko weliweli i na wa i hala ae. I ka wa i ki poka pahu ia ai o Bomasuna ma ke Kai Eleele, oia pu kekahi i komo iloko o ia mau paio ha hana ana, a me ke komo ana iloko o Sebasatopolo. I kona wa he Komodoa a e holoholo ana kona moku ma na kai o Kina ua ikemaka oia i ka enaena o ka uwahi pauda, a ma na ano a pau, wahi a ka oleloia, ua aa loa e hooko i kekahi ninau me ka waha o ka pukuniahi iloko o ka manawa pokole.
Elua mau makai-kaulio i hoopauia mai ka oihana aku a me hookahi makai ku huina i kahi o keia mau la iho la.
HALEKUAI LAHUI KALAHIKI.
Helu 405, Alanui Moi, ma Waikiki aku o Alanui Nuuanu, ma ka aoao mauka, ke keena mua o ka "Hawaii Holomua."
Ma ia halekuai o na oiwi e loaa ai na anoi a me na paihi o na ane hou loa, e laa
Na Kalakoa, Na Keokeo, Na Makalena, Na Kinamu, Na Huluhulu, Na Lihilihi, Na Kamaa o na Kane, Wahine me Keiki, a pela aku.
Oluolu no ke kuai ana. Aohe hewa ke kipa mai e ikemaka, a aohe no hoi he kunukunuia no ka hoikeike ana i na mea kuai.
M. PALAU, Luna Nui.
ok 14 tf
UHANE O NA 'LII MAKE.
Hoike Pahaohao o ka Po, a Heaha la ko ke Ao?
O ka pa o Ema Hale, o ia no a e ao, a e ku ana ko'u uhane mawaho o ka puka pa ma ka aoao mauka o Alanui Beritania, a ma ka aoao ma Ewa ko'u uhane kahi i pili ai. Ike aku nei au ia Keoni Ana i ka puka ana mai a ku mawaho o ka puka pa ma ka aoao ma Ewa o ke Alanui Beritania me ka aahu koa, a e hee ana na pilali gula. Aui hou ae nei au a ike aku nei he kanaka e oili mai ana ma kahi a Keoni Ana i oili mai ai. Ua like loa kona ano me ko Paki a e aahu ana no oia i ka aahu i like loa me ko Keoni Ana, a ua ku pu ae laua i kahi hookahi ma ka aoao nae oia ma Waikiki.
Huli aku nei au a nana iloko o ka pa a ike aku la au ia Liholiho II, Moi, e pii mai ana ma kahi o kela mau mea i hele mai ai. Ua kahikoia oia me ke kapa alii piha a e hulali ana na pilali gula, a e kau ana ka hoku hoailona alii ma ka aoao hema. A ia Liholiho i puka mai ai mawaho o ka puka pa a kokoke i kahi a na mea mua e ku ana, ua unuhi like ae la o Keoni Ana a me Paki i ka laua mau pahikaua a kukulu ae la iluna, e hoohui ana i ka welelau o na pahi i kahi hookahi ma ke ano puna. Oiai no na pahi i puoa ae ai, aia hoi, me ke pahaohao nui e kau ana he kalaunu nui maluna iho o ka maka o na pahi, aole nae au i ike aku mai hea mai la a nawai la i lawe mai, he ike ana ka'u i ke kau ana iho maluna o ka welelau o na pahi. Ua ku iho la o Liholiho maloko mai o ka pa a kamailio mai la ia Paki, "Aia ihea ua poe nei?" (Aole maopopo owai la ia poe.) Ua pane aku o Keoni Ana, "Eia ma o aku nei." (Me he mea la ma ka aoao ma Waikiki ke kuhi ana ae) Ua puka loa mai ke alii a komo aku la malalo o na pahi i puoaia a ke kalaunu e kau la a ku iho la i ke Alanui Beritania, huli ke alo i Waikiki, a pane mai la i ka olelo kauoha alii:
"O oe, e Keoni Ana, e hele oe i ke Alanui Alapai, pii iuka a hiki i ke Alanui Lunalilo. O oe hoi e Paki, e hele oe a ke Alanui Moi, a hiki i ka loaa hou ana aku o ke kauoha ia olua. No ka mea, e anai loa aku ana au i keia poe." (Owai la ia poe, o ia paha na poe ma ka aoao Waikiki Ema Hale.)
Ani hou ae nei au iloko o ka pa a ike aku nei au ia Kaleleonalani e holoholo mai ana i ka lanai o ka hale me kahi kapa hoomaha. O ko'u uhane, ua