Ka Makaainana, Volume V, Number 15, 13 April 1896 — Page 6

Page PDF (883.11 KB)

This text was transcribed by:  Pualani Steele
This work is dedicated to:  Dominick Doyle

Ka Makaainana.

 

6          HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 13, 1896.

 

MAU ONA MILIONA.

 

Noho Maluna o ke Dala me ka Hanohano.

 

            Aole paha he mea hiki i kela a me keia ke hoomaikeike mai--- ehia la poe waiwai o ke ao nei?  He wahi ninau paakiki no keia no ka puniu o kekahi debolo ke pane mai, aka nae, ua loaa ia makou ka heluna nui o ia poe a me ko lakou mau inoa, a o ia ka makou e pauola aku nei imua o ko makou poe heluhelu penei:

 

Li Hung Chang                       $500,000,000

John D Rockefeller     180,000,000

Duke of Westminster  100,000,000

Col North                                100,000,000

Cornelius Vanderbilt   100,000,000

Woh Qua                                 100,000,000

                                                            $1,080,000,000

 

            Aia maluna aku o ka biliona dala ka huina nui o na dala a keia poe, i imi ai me ka nui o ka hooikaika, mai ke kakahiaka a po a o ka wa hiamoe wale no ka manawa e hoomaha ai.  Iloko o keia mau la, e hana ana na kanaka no eono la wale no, a i ka hiku o ka la e hoomaha ai.  Iloko no hoi o ia mau la aohe nui o na poe imi waiwai, e hiki ai ke keakea aku i ka holomua o ka lakou hana i manao ai.

            Li Hana Kana, he Kuhina Nui oia no ka Emepaea laula o Kina, a eia nae oia ke noho nei i keia la he ona maluna o $500,000,000 he loaa no loko mai o kona mau mahi laiki, a pela aku.  Ua nanaia aku oia me ha akua la e na kanaka o kona wahi e noho ana.  He mau haneri o na poe e noho hana ana malala ona.  Na ka nui o ka noonoo iloko o kona lolo i hoopii mai i ka nui o kona waiwai.

            O Ko@ela Nota, he kanaka Pelekane oia ma ka hanau ana.  I kona wa he 14 makahiki, aole hiki iaia ke heluhelu a me ke kakau.  Hiki oia ma Kili i kona wa he 23 makahiki.  Ia wa e kamailioia ana o Peru he aina waiwai a he nui na pomaikai no na poe e manao ana e hookuono ono no lakou iho.  A oiai, he maa oia ma na lawelawe hana ana o ka oihana mekanika, ua hoomaka koke oia e kukulu i keena hana nona malaila, a ua hoomaka oia e pii malie pela a hiki i kona noho ana maluna o ka haneri miliona dala.  He hoa'loha maikai loa nona ke Keikialii o Wale.

            No ke Duke o Weseminita, ka mea nona kekahi mau kuleana waiwai nui ma ke kulanakauhale o Ladana, a kanaka waiwai hoi iwaena o ko Beritania Nui mau hoa o ka Ahaolelo, oia kekahi o na kanaka i makemake nui ia ma Enelani.  Aia maluna aku o ke 70 kona mau makahiki.  He Makuisa kona makuakane, a ua hoohanohanoia aku hoi oia me ka inoa Duke i ka 1875.  O kona loaa makahiki, aia ma kahi o ka elima a me ehiku haneri tausani paona.  Ke noho ona nei oia maluna o kekahi mau kuleana aina e ku nei kekahi mau makeke hoopukapuka o Ladana.  He mau makahiki i hala ae, ua loaa mai iaia mahope iho o ka make ana o kona makuahine, he $300,000 i kela a me keia makahiki.  O kona hooilina ke haule aku oia, he moopuna kane o 18 makahiki, aia i ke kula o Camabarige e hoonaauaoia nei.

            Hala ae la hoi ia, nana aku kakou ia Keoni D Rokefela, ka mea e noho nei maluna o $180,000,000.  Ua hoomaka oia e imi i ka waiwai i kona wa he 22 makahiki.  O ka nana aila honua kana i lawelawe ai a na pii malie kona holomua.  Nolaila, na kukulu koke oia i hale hoomaemae aila ma Kalivilana, Ohio, a kukulu ae la i hui o ia ka Hui Aila Standard e ku nei ma Amerika a hiki i keia la.  Lehulehu na poe i hoala ia hana mamua aku ona, a ua pau nui i ke poho.  Ua haawi aku oia he elua miliona dala no ke Kula Nui o Kikako.  He hale nani kona e ku nei ma Nu Ioka, a me kona ohana.

            O Korenelio Vanabila, ke keiki loea hookahi a Wiliama H. Vanabila, ua nui hewahewa kana dala mamua o ka mea hiki iaia ke hoohana aku.  O kona hale nani e ku nei ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, e huli ana ke alo i ka paka, ua hanaia me na pohako mabala.  O kana kaikamahine ke ukali nei oia mahope o ke kaikamahine a Rokefela, ka hooilna waiwai nui hookahi o ke ao nei.  Ua manaoia nae hoi, o ko Vanabila waiwai a me ke keiki e o la i kela inoa, ua hiki a aneane aku no paha i ka ekolu haneri miliona, a ke onaia nei e keia keiki he hookahi hapakolu o keia waiwai.  He kanaka ake nui ole oia i ka noho iwaena o na ahahui, he hookuu no nae oia i kona ohana e hana pela.  He makemake oia i ka noho hookahi wale iho no.  I kekahi manawa e hoohala ana oia i kona manawa ma ka helewawae ana iloko o na ululaau o Norewai i kela a me keia la a puni ka makahiki.

            O kona mau halenoho kuaaina ma Nupota, Nu Ioka, na palewai, a pela aku, he nani maoli e like me na wahi e ae o kekahi poe kuonoono.  He kohu halealii maoli no i ka nana aku, no ka maemae no a no ka nui mai no o ke dala.  He mau mahina iloko o ka makahiki, e hoohala ai oia i manawa hoomaba me kona ohana ma na aina e.

            I keia wa, hoea hou mai la kakou i kahi o ka moolelo o kekahi o na Pake waiwai o Kina, e noho ana ma Kanatona, he kalepa ti kana oihana i lawelawe ai a hiki wale no i kona noho ana iluna o keia mea he dala, nona ka huina nui o $100,000,000.  O kona inoa o Wo Kua.  No kanalima makahiki kona noho ana e lawelawe i keia hana, a ua ike oia i ka helepono maoli.  He mau moku (ke ano moku Pake) e lawe ai i kona waiwai ma o a maanei nona ponoi iho, no ke kalepa ana.  Aia kona wahi @oho ma ka palena waho loa o Kanatona, a e hookipa ana hoi oia i na poe a pau e hoea aku ana imua ona.  O kana poe keiki ma Europa lakou e hoonaauaoia ai.

            He lehulehu wale aku no paha na poe i noho maluna o keia mea he waiwai, a me ne pomaikai he nui, e laa o Barona Hirsch (Hasa), ka ohana Asetoa a me ka ohana Rokekaila.  O na inoa hope elua, ke ona nei ka hapanui o ka ohana maluna o ka waiwai hookahi, a oiai, he mau ohana waiwai kela, aole nae e hiki aku ka nui o ka ka mea hookahi o lakou me na poe i hoikeia ae nei.  He mau pomaikai hoi keia i loaa i keia poe mamuli o na ulia laki o ke au o ka manawa.  Iwaena o keia poe i noho maluna o keia mea he dala, he elua mau mea i alu'a iho, o ia ke Duke o Weseminita a me Li Hana Kana, o ka nui iho he poe opiopio wale no. 

            O lakou nei paha na poe i hiki ke oleloia o na Moi Dala o ka honua, a o na poe i hiki ke rula i kekahi aupuni me ka mana o ke dala.

 

Pani i ka Roiala Ata.

 

            No Vitoria ae ka lono o ka la 20 o Maraki e hoike ana ua komisinaia ma ka la 12 aku ka mokukaua Beritania Imiperiuse a e haalele ana oia ia Enelani ma ka la 1 o Aperila no na kai o ka Pakipika Akau e pani i ka Roiala Ata.  E lawe ana oia i ka hae o Adimerala Palisa, he mea i ike pinepine i na kaua hookahe koko weliweli i na wa i hala ae.  I ka wa i ki poka pahu ia ai o Bomasuna ma ke Kai Eleele, oia pu kekahi i komo iloko o ia mau paio ha hana ana, a me ke komo ana iloko o Sebasatopolo.  I kona wa he Komodoa a e holoholo ana kona moku ma na kai o Kina ua ikemaka oia i ka enaena o ka uwahi pauda, a ma na ano a pau, wahi a ka oleloia, ua aa loa e hooko i kekahi ninau me ka waha o ka pukuniahi iloko o ka manawa pokole.

 

            Elua mau makai-kaulio i hoopauia mai ka oihana aku a me hookahi makai ku huina i kahi o keia mau la iho la.

 

HALEKUAI LAHUI KALAHIKI.

 

Helu 405, Alanui Moi, ma Waikiki aku o Alanui Nuuanu, ma ka aoao mauka, ke keena mua o ka "Hawaii Holomua."

 

Ma ia halekuai o na oiwi e loaa ai na anoi a me na paihi o na ane hou loa, e laa

            Na Kalakoa, Na Keokeo, Na Makalena, Na Kinamu, Na Huluhulu, Na Lihilihi, Na Kamaa o na Kane, Wahine me Keiki, a pela aku.

            Oluolu no ke kuai ana.  Aohe hewa ke kipa mai e ikemaka, a aohe no hoi he kunukunuia no ka hoikeike ana i na mea kuai.

                        M. PALAU, Luna Nui.

ok 14 tf

 

UHANE O NA 'LII MAKE.

 

Hoike Pahaohao o ka Po, a Heaha la ko ke Ao?

            O ka pa o Ema Hale, o ia no a e ao, a e ku ana ko'u uhane mawaho o ka puka pa ma ka aoao mauka o Alanui Beritania, a ma ka aoao ma Ewa ko'u uhane kahi i pili ai.  Ike aku nei au ia Keoni Ana i ka puka ana mai a ku mawaho o ka puka pa ma ka aoao ma Ewa o ke Alanui Beritania me ka aahu koa, a e hee ana na pilali gula.  Aui hou ae nei au a ike aku nei he kanaka e oili mai ana ma kahi a Keoni Ana i oili mai ai.  Ua like loa kona ano me ko Paki a e aahu ana no oia i ka aahu i like loa me ko Keoni Ana, a ua ku pu ae laua i kahi hookahi ma ka aoao nae oia ma Waikiki.

            Huli aku nei au a nana iloko o ka pa a ike aku la au ia Liholiho II, Moi, e pii mai ana ma kahi o kela mau mea i hele mai ai.  Ua kahikoia oia me ke kapa alii piha a e hulali ana na pilali gula, a e kau ana ka hoku hoailona alii ma ka aoao hema.  A ia Liholiho i puka mai ai mawaho o ka puka pa a kokoke i kahi a na mea mua e ku ana, ua unuhi like ae la o Keoni Ana a me Paki i ka laua mau pahikaua a kukulu ae la iluna, e hoohui ana i ka welelau o na pahi i kahi hookahi ma ke ano puna.  Oiai no na pahi i puoa ae ai, aia hoi, me ke pahaohao nui e kau ana he kalaunu nui maluna iho o ka maka o na pahi, aole nae au i ike aku mai hea mai la a nawai la i lawe mai, he ike ana ka'u i ke kau ana iho maluna o ka welelau o na pahi.  Ua ku iho la o Liholiho maloko mai o ka pa a kamailio mai la ia Paki, "Aia ihea ua poe nei?" (Aole maopopo owai la ia poe.)  Ua pane aku o Keoni Ana, "Eia ma o aku nei."  (Me he mea la ma ka aoao ma Waikiki ke kuhi ana ae)  Ua puka loa mai ke alii a komo aku la malalo o na pahi i puoaia a ke kalaunu e kau la a ku iho la i ke Alanui Beritania, huli ke alo i Waikiki, a pane mai la i ka olelo kauoha alii: 

            "O oe, e Keoni Ana, e hele oe i ke Alanui Alapai, pii iuka a hiki i ke Alanui Lunalilo.  O oe hoi e Paki, e hele oe a ke Alanui Moi, a hiki i ka loaa hou ana aku o ke kauoha ia olua.  No ka mea, e anai loa aku ana au i keia poe."  (Owai la ia poe, o ia paha na poe ma ka aoao Waikiki Ema Hale.)

            Ani hou ae nei au iloko o ka pa a ike aku nei au ia Kaleleonalani e holoholo mai ana i ka lanai o ka hale me kahi kapa hoomaha.  O ko'u uhane, ua