Ka Makaainana, Volume V, Number 18, 4 May 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

Auhee ka Aha Kuhiaa i na hoa*loha iio o l&kou o ka Aha Seuftte i ka Poakahi i hala, ma ke nua 1 ka bila kauawai a *e Aupuui ma o ke Kuhina Waiwai la e hoihoi mai i na afe a pau o ke Aupuui a raatalo o hookahi aie uie ka ukapauee haahaa He 7 kue ia 6ke koho, a ua iike keia uie ka hiliu&i olē ia, iakou a p*u, a oi loa aka paha i ke Kuhina Waiwa : . ka oiea uana e hoomaopopo i k? kahua alakai dal& o ke Auiun i

Ua mauaoia e waiho aku 0 SaameU Daoioua i Viv ' 4UR » n <> m*», he uiAopopa oli ao uei Imu? * koua poe ho*loha i«U t uiau uo ke oU o k§ Aupuui 1 kou* Uoom«{iAW4UUi

pauaho ole. Kia nae, ;•« hiki mai i k'3ia la, aole oia a o lakou a pau i waiho nku, akf;, ua hoomau no ika paa pipili t»a i na noho 'r,e he poo mon omo-",-koko la. Aia no paha ko p hU he lawelawe lunn nui m'ioii ia, oi&i, anhe Loalalo o ko lakou kmiiu*:s-..a\vsi ■e pīli ana uo kr. hilinni o\a ia o k:; Aha K\3hina. Iwaena hoi o hm Kunleheleho ana ma keia mea, Uh ku' a olelo ae o Seoat<>a Ba)aunu he $75,000 a|e Aupuni i naiowule honua ai aiii Ladanu malaio okn aie laliai o 188(>, me ke akaka o!e o kahi i lilo ai. He kahamaha maopopo )oa keia mau olelo a uii ki.pakaiii Kikiia In, me ka ike no aole ia o ka tnea oiaie. Ko ka oku komi\siun a me ka lioemiia o ke kumu waiw&i io ioa ke alo o na bona i hlo-ai ia mau liala, He puu dala no kela no ka aie ana he $1,000,000 ma Ladana, eia nae, ma na olelo poe i ike a i maopopo ma ia mea he hoaie drtia, he oluolu loa .ia' lilo no Haw r nii nei, oifti, o keua wa mua no )* . o ka īmi dala ana iwaho, a o ka mua.loa na.hoi ia o ka hooi:°Juiaia ana okpnakukna hiki ke uie ma ke kahua dala o L&dana, ke .alakai o ke ao nei ma ia huia.

Me 'kk mooilo o na aupnni ai« <lala o ke an nei, e laa me kahi rotlii aupuni repubalika o Araerika Hema, Kiua, a pela aku ? raa Ladana e hoao m«a «i, i loaa ai hoi he kulana a he hilinaiia ma kahi'man wahi pie piele dala e.ae. • U'p. nku 'ia poe aupuni a oi loa aku i k"a Hawaii nei i uku ai iloko o 1887, no ka mea, ua loaa ia kakou he poe hoa 'loha ikaika a i hilinai pihā ia malaila. - , . . _ • Nolaila, heaha 'hpi ka ke Kuhina Waiwai mea i maoao ai ina kana mau bila elua e hoo huihui a e hoakoakoa ana i na aie lahui a pau a me ka aie hou aku no i $1,000,000 ? Ma ka inakou koho īho, ua makemake oia ma kona ano 'ona hanako e nni koke ka loaa o kona hale hanako a waiwai koke oia ma ka hoohana ana tna kekohi hana ano nui, aole i na mea loa& liilii a oeoilumila, no ka mea, iua e holo maii kanawai a aieia aku ke daJa nsa Ladauat ua like rae $250,000 ko ke Aupuui lilo no ia hana ana, Ea, inii no ! lie aihue maopopo paha ka olelo ana no nei hana j ko ka lehulehu pono. O keia mau hila aie na uiea uiuh loa a ke Kuhma Waiwai i waiho aku ai i ua 1111111 0

kau, aole nae hoi oiu i waibo aku i kekahi pap:i hoiko ona loaa a.me.aa lilo o ke Aupun« i kohoia-no ua makahiki elua e nee nei, e like me ka mea i maa mau ina kau mamua, i loaa ai hoi he alakai no na hoa e hana ai a e hiki ai hoi ke koho naauao no na noi haawit>ii dala a me na noi e ae o ke aao daia. Eia nae, aole pela i hauaia ai i nei kau, ke (t haha poele" uei na Boiona i "ka papai o Hono lulu," Maalea no ! Loheia mai nae i ka wa ka i haaleleia 8i o ke Kuhiaa Waiwai e kona poe hoa'loha o ka Aha Senate, ana hoi i hilinai ■n-.ui.-ai e kakoo mai ana lokou i kona manao aie daia, ua uwe ka oif\ me he kamalii )a. Pela io aku la no paha hoi, aohe aku ia no e nele, do ka mea, he mau

bila ia nana- i nooaoo nui ai a loaa ole ka uaoe pono o kona man po. Ua paulehia kona inanaolana maluna o ia mau bilßj a ua poho wal« nae boi'ia manaolana ana. Hs moeuhane palaualelo no paha. . Oiai no e noonooia ana keia maii bila a ke Kuhina Waiwai, ua onou aku o Senatoa Eliluawai he noi a he olelo hooholo e hoakaka pono ia kē kanawai aie aole e hiki i ke Kuhina ke nku aku a oi mamua o 4 pa<keneta nkap&nee, 3 pa keaeta hoolawe se mai ka waiwai io ma ke alo a 2 pa-keneta uku komisiīia. Ua kueia keia e ke Kuhina a hooleia. Mai ia

wa mai no nae, eia no na Senatoa lā ke hoomau nei i ka hooikāika i kana aua ooi e hanaia i hila kanawai pela ka manao a eia i ke Komite Hoo kolokolo.

Hookahi hila aie ake Kuhma Waiwai i make, a he hookahi i koe, e noi ana e aie i $750,000 no kekahi mau hana kuloko. O ke kūmnhana ia i koe e nui nei ke kamailioie. Ē lilo ana ka hapanui loa <r ia mau da!a, ke loaa, ia Hawaii a me Oahu nei, he $265,000 i ka mua a he $330,000 ika hope īho, He ole lda iho hoi o Maui a me Kauai, he $26,500 i ka mua a he $2,000 wale no i ka hope, Kapakahi no nei ano haha, Oka hua nae paha hoi keia oko Hawaii leo nui ana.

I i i hoopiakaia ai o ka | aie labui o 138(3, be |SOO,OOO ka ! waiwai io o laa boua I kohoia e | ko kakou poe elala, aho $500,000* \ nae i haawiia oia ka raahete I like aua 0 like la* me ka oisa a j ia poo i koho ai, 0 ko kumu ! ka i koho ai o ko kakou poe ! drtla ia wa, no ka makau ka i ka pii aui loa a<? o ko Ka!ausft Sepe*

kela mana ia wa, oiai, oia ka mea hoaie dda nui hookahi i ko Aupuai ia wa. Aia ka weh nui loa oko ka-< ' kou poe Solona ma na bila aie e manaoia nei, no ka aie aku ka iwaho, i Enelani, Ma ka ke Kuhina Waiwai hoike, o kahi hookahi wa'e no ia e hiki ai ke dala e loaa, he ole i/a hoi o Amerika aenei. Ke holo hoi e like rae ka manao o kela Senatoa Eli-iuawai, ana ko kakon poe kuloku ke dala e hoaie ai i ke :Vupu ii, he inea maopopo loa aole.no -e lōaa iki ana kau wahi dala &ie. Elua mao haawina uku hoomau i hooholoia iho nei, hookahi o $4,000 o ka makahiki no ka Moiwahine Kanetnafee, a o ka iua o $2,000 o ka inakaLiki no Kaina'liiwahine Kaiulani, I nei mau haawina no, ua inanao lakou nei ma ae e helelei mai aaa na hoku oka lani a kulou hoomaikai aku imua o lakou. He mea ole no nei hana ia makou a i ka lahui kupaa mau, aole loa ia he mea e maliuia aku ai. Ula!

No Ka nui o ka raakee lahui o kti Loio Kuhina, ua waiho ae oia he kanawai ao ka hookani hou ia o na beie k&pu o ka po, e like ine ko na au i hala, a aole e hiki i na poe opiopio ke hele i ka po mahope o ka hora 9, ke oie me na makua a poe oo e ae paha. E hoi hope hou ana no ka hoi kakou 1 ke au Puritana, kukala nui e nae hoi i ko lakou hoiomua i ua ia bope 0 keia keneturia iwakaiua. 0 keiki no a na poe ilihune ke kopiia aua he $o, a i ole ia, hoopaahaoia ao umikuiuamaha la, aka, e pale kana ana no ke.ki a na poe waiwai a me ka lakou ma ae. E kapae loa no paha hoi ka pono. Ua oluolu i ka Peresideua e kakaumoa apono i ua knnawai Bila Haawiua no na oku a me ke kanawai e papa ana i ka piepiele hookainakauia. No ke kauawai hope ko v makou mahalo, no ka mea, he pono maoli 110 ia. Ke ole e knhiliewa, iua e hooko pouo ia na hoakaka a'na 0 ia kanuwai, e liiki ]oa ar.a uo ke liinana kekulii mau hana hookaiuakama e lawelowe akoa ia nei. Mamuli kiolaia ana o ka Wile Kakela kauawai opa wawae e kn Aha Kiekio no ka maopopo lea ole, uh haku ka Lnnakana - wai Kiekio i kanawai hou 0 ia ano, wahi a ka lono, a tiR ka ī.oio Kuhina i waiho ae s keia mau !a iho la. O ka pono ma« o!i no n, e papa loa ! ia ia ano hana mawaena 0 na Pake ma 0

kukou ;;ei, E k-u ia ;.ua paha keia k'-. nawai li ?u. Ko uoouooia iwaeaa o ua aupuni mauo nui uo ka hookaawule arui i wa e ne-lu kauaka ai īloko o ka"makaliiki 1900 ae. Malalo o ia kumuhaaa, ke konoia.nei 'na aupuni e ae o ke ao nei 4 u iua hi hi-l'i ktaakj ko kahi maeaua -ae cj ia mum<w&, e pono e hoopaneeih a hookahi wa e heloia ai n& lahui kauaka like ole o kr t .hoana holookoa nei. Pehea la o Hawaii jiei, ua koaoin anei ? Oiai, o keia ko uiakahiki e ueiuiu ui, aole aoei bo..mea pooo ke hoopaneeia ako i hookahi wa e helu like ai me na aupuni e ae. oka manao nui paha ma keia

j mea, i maopope puoo &i ka oui oua kanaka o ka honua nei. Aoie ia he mea hewn, e hookaulua kakou, Wah? a ka hoise a na nupepa namu, ika wa i noonouiaaio ka uoe&' pili \ ka La n ka ua ku ae ka o Lunamakaainana Lopikaoa a hoike o na poe i hoohīki ole, eia hoi, ka aoao Alii (Roialisa) } ka hapanui loa o na poe i kakauinoa e kue ana ika hehikuia o ka maluhia o ia k kapu. Ua manao paha oia he mea pono ole ke kakahi no la ia poe, eia nae, wikiwiki ke Aapuui i ke.kikoo mai i na au'hau o ia poe. Ma ia mea. ina no aole 1 hoohiki, ua poao i ke Aupuni a i ka Ahaoieio Ue hooloUe i ke kahi noi mai ia lakou aku, Pololei loa o Senatoa Hanale Baiauwina, ka uaita iimakahi o Mani Hikina, o ka hoike ana imua o ka Aha Benate i ka Poakahi i kala, i ka wa i noouooia ai o kela kanawai hoohnihni a hoakoakoa aie laiiui a ke Kuhina Waiw&i, he akua-lapu maopopo loa ka ninau hoohuiaina Akolu aenei makahiki o ko kou knkali an ano ka hooh nsaina, he neo nae hoi ka mea i hoea niāi: a e ksK wnle no lakon no ekoUi makahiki hou p.ku, he neo

fTua no ka mea e loaa mni ;»n r \