Ka Makaainana, Volume V, Number 22, 1 June 1896 — Page 1

Page PDF (883.57 KB)

This text was transcribed by:  Cyndi Defenbaugh
This work is dedicated to:  Kumu Hula Randy Ngum

                                         Ka Makaainana.

BUKEV---Ano Hou          Honolulu, Oahu, Iune 1, 1896                 HELU 22

                                    KULANA PEE I KEPUHI.
                             Mau Olelo Oiaia no Nei Au Kuikawa
                                         o Hawaii Nei.
    Ke lawe mai nei makou a unuhi ae i ka manao o ka Rev. Kauka Dile (Rev. Dr Dille), ana i hoike aku ai i kekahi hi mea kakou o ka nupepa Kahea o Kapalakiko.  He kahunapule oia ua ka oihana Met@d@sa, i o kakou nei oia kahi i haiolelo hoeueu ai no ka pono o koua ekalaesia.  O kona hoi koke ana aku nei no ia ma ka Auseteralia i hala a hoopukaia mai nei no hoi keia manao ona.  E loaa ana no iloko o nei manao he mau hioi welawela no Pakaalana a me na puupuu paakai no hoi e mikomiko poue iho ai.  Malalo iho ka makou unuhi ana o kona manao:
   “Aia no ke Aupuni Kuikawa,” wahi a Kauka Dile, “ke nee maalaa i la ma ka nana aku e liuke la ue ka manao ana a koua mau hoa’loha maikai.  Ua hiki ole loa ke ninau hoohuoi ia ko Peresidena Kole makaukau hooko a me na loina kupaa makee aupuni, a e mahalo aku no paha hoi na poe kakoo ikaika o ke aupuni moi i pau no kona naauao a hoopono.  Ke olelo nei nae hoi au no na poe roialisa keokeo (haole) a me na poe aoonoo naauao loa iwaena o ka lahui oiwi.  Me he la nae hoi i ka hoomaopopo aku aia no he manao ana ma ko ke Aupuni aoao no ke lawe aku i na waihooluu a pau me ke kaulike ewaewaole a e hoapono aku ana hoi iaia iho imua o ka lahui holookoa o ka paeaina.
   “Aka nae, aia ma kela a me keia wahi he manao pihoihoi maha ole a he hoomaopopo moakaka loa ana hoi no kekahi popilikia pili lahui, ina aole ia, pili aupuni paha, e hoea mai ana.
   “Ina no paha hoi e hoopono loa ana kona ano, aole loa nae hoi ia he aupuni no ka lahui holookoa, a ma ko’u manao aohe mea e ae i ike maopopo loa i keia mamua ae no o ke Aupuni.  O ka maluhia a onipaa loa ka i makemakeia, a me ka hooia oi aku hoi no ka hoomauia aku o ka repubalika.  Ke hoopuka nei au i ka huaolelo ‘repubalika’ ma ke ano olelo hoakaka laulaha.
   “Aole na kauaka i lokahi like me ke au hooponopono aupuni e ku la.  O na poe hoi e noonoo kukonukonu loa ana no ia ka i oi loa aku ka hoowahawaha, a ua hauoli a hoomaopopo ole ae hoi ka hapanui no keia ninau---ka hiohiona oi kelakela loa hoi ia o keia poe nono akahai o ia mau paemoku.  Ua hiki ole loa ia lakou ke hoomaopopo iho he mea e ae kahi e noho hoomalu aku ana ia Hawaii aia wale no a he mea me ke koko Hawaii.  E hoopuai ana ia Honolulu mai ke ala hauna ele hope loa iho nei, aohe a ke Aupuni mea e makau koke ai, aka, ma na pae moku e ae i mamao mai ke kulanakauhale poo aku he nui loa ka manao nunenune kipikipi.  Ke hoea mai na alakai e puoho hou mai no auanei na kanaka noho hopepe wale ma na hoopomaikai ana aku i kekahi alii oiwi.
   “O kekahi ninau hou e oili ae ana me kona mau hiohiona ku ole i ka hoihoiia, o ia ka mea e pili ana no ke dala.  O ke eke dala Aupuni, he wahi eke wiwi mau, ua lu wale ia a ua aneane loa e pau, a he mea ano n@i mau no hoi ke dala iwaena o na aupuni o ke ao nei.
   “Nolaila, me ka ike iho no o ke Aupuni o Kole aohe ona hoihoiia aku e na kanaka, aia ke noi la no ka hoohuiia aku, oiai, o kahi laau lapaau wale no ia e palekana ai.  O ia nae hoi, aohe hoomaopopo ana o na kanaka maoli no ke ano o keia huaolelo, a ina no i hoakakaia aku iaia ke ano o ka hoohuiaina, e like ana no kona hoihoi ia manao e like la me ka uuku iki o kona hoihoi i ke aupuni keokeo (haole) ma Honolulu.
   “No Liliuokalani hoi, mamuli o kona haalele ana a hookuu aku hoi i kona pono a kuleana a pau i ka leialii, aohe olelo ana i koe nona a mau loa aku; aka, aia no he wahine okua aku---he mea hou---e haka pono mai la ka nana ana maluna mai o ka moana no ke aupuni mokupuni i hooiliia aku iaia.  Oia no o Kama’lii Kaiulani a o ka manaolana hoi o ka poai Alii (na Roialisa).  Aole kona mau hoa’loha ma na paemoku ke hookahakaha la ma na aeone me na puali puhi ohe keleawe, aole no hoi me ka lawe hele ia ae o na kahili alii, eia nae, aia ke ko ana o ke au i keia kaikamahine.  Mawaho ae hoi o ke kumu oiaio he kama’liiwahine ui, oluolu a ku no hoi i ko ka lehulehu hoihoi, a oia hookahi wale no hoi ka mea koi kuloeana i koe i ka nonoalii o Hawaii, he Pelekane oiaio oia ma na ano a pau, a aohe poe i ike maopopo loa i keia a i hauoli hoi no ia mea a oi loa mamua o Enelani a me kona Kuhina a poe makaainana ma Honolulu.  Nolaila, ke makaukau hoi o Kaiulani e uoho mana aku maluna o ke aupuni i hoihoi hou ia ae, e loaa ana iaia he lehulehu loa o na hoa’loha haole e hulihuli ai iwaena o na opala alii kahiko no ka puloulou.
   “O Hawaii hoi, e moe lahalaha la a me ka waiho wale iho no me ka hiki ole ke hoopakele ae iaia iho ma ke ala moana ka lepa nui e kamoe la i ka Pakipika, e pono oia e hoopakeleia, a i ole ia, e hoomaluia aku hoi e kekahi maua oi ae o ka ikaika mamua ae o kona mana ponoi iho, a ua ulu ae ka ninau, ‘ O ka maua hea auanei la hoi ia?’ Ua hookaumahaia hoi me kiekahi Aupuni hoihoi ole loa ia e ka lehulehu, a i piha hoi me na ano lahui huikau i hiki ole ke hoolaulea like ia ae, e mahaehae aku ana oia.  Mawaho ae hoi o kona poe kanaka hoomaloka a palaleha, a me na haole Maleka a Pelekane i hanauia malaila, he mau hoahanau hoi laua, aole nae hoe he poe aloha ma ka ninau e pili ana ia Hawaii, he heluna nui kona o na paahana Pukiki, Kepaui a me Pake i lu liilii ia iwaena o na mahiko.  O keia mau mahele nui ekolu o na lahui o na aina e, he mau loina hoomaikeike wale no lakou no ka mea pili i ka ninau kalaiaina o ka repubalika, koe wale no paha, ina lakou e lilo io aku ana, i mau kumu na ko lakou mau aupuni pakahi e hoohana aku ai no ko lakou pono like ole.  Ina paha e pu oho hou ae ana he ala kipi hou ana, he mea maopopo loa e komo keakea aku ana o Beritania Nui a me kahi mau mana e ae, ina aole o Amerika Huipuia, me kekahi mau hoohana ikaika a lawelawe maoli ana ma ke kahua o ka hoopakele aku i ko lakou mau makaainana pakahi like ole.  He mea pono e loaa i ka Paeaina Hawaii o oua Aupuni hoihoiia e ka lehulehu a onipaa hoi, a i ole ia, e hoohuiia mai i keia aina (Amerika Huipuia)
   “Ma ke kamailio ana ae hoi no kekahi ala hoohaunaele kipi, aole no ia i mamao loa aku me ka hiki ole ke hanaia, a hiki mai no i keia wa ano, me ko’u makemake ole nae e kapaia mai au he makaula, aia na anoano o ke ala kipi ke kapu ae la.  Mai lanakila no piha hoi kela ala kipi mua ana i hala ina i loaa ia lakou ha alakai i hoomakaukau mua no ke kimopo aku.  Ua hoopuoho awiwi loa ia a ua lilo i mea ulia wale ina o a maanei mahope iho o ka hoomaka ana.  Aia wale no ka hiki o na kanaka maoli ke hilinaiia a alakai kupono ia lakou, aka, aia no paha hoi he poe alakai, malalo o ke kulana o na mea e ku la, aohe a lakou mau mea e poino ai, ma ka olelo ana a e pomaikai ana nae hoi ma kela ame keia.  E haliu mau aku ana no na kanaka maoli no ka la e hiki ai i kekahi Hawaii oiwi ke noho hou aku ma ka halealii, no ka mea, aole loa i hiki i ko lakou mau nooonoo palupalu ke apo aku i ka manao o ka noho hoomalu ae o kekahi malihini maluna o ke aupuni o Kamehameha.”

                                     Aloha ia Hoa Paaua.

    Me ka luuluu a me ka walohia makou e hoike aku nei no ka pio ana o ka lamaku o Wiliama Makana, kekahi o ko makou mau hoa paaua o ka hana hoonoho hua kepau.  Ma ka Poakahi i hala i kuu maiu ai oia i na ehaeha a me na hoomanao ana o keia ao inea.  Ua hoonaauaoia oia ma ke Kula Aupuni o Hale aloha, Lahaina, Maui, kona aina hanau, i ka wa e noho kumu ana o W. Hila, a iaia i hoi mai ai no Honolulu nei a noho ma ke Kula Hoopololei o Keoneula, ua lawe mai oia iaia a me kona kaikuaana ma ke ano he mau hanai naua.  Mahope i komo ai oia i ke Kula Alii o Kahehuna, a ao i ka hana ma ka halepai Kekake kahiko.  Pau mai laila mai, komo i ka halepai Buletina i ka wa o W. Hila e noho ou ana no ia halepai.  O kaua hana hope i hana ai a make aku la he kokua kakauolelo no ke Keena o ka Luna Auhau.  He kaikaina oia no Alapaki Makana o ka Puali Makai Kumau.  Ua waiho iho oia i kona kaikuaana e noho u aku nona, kana wahine i noho kaawale kahiko ai a me ka laua keiki, a me na hoa’loha he lehulehu.  I ka Poalua ae i nalo aku ai oia ma ka ilina o Maemae, malalo o na lawelawe haipule ana a ka Rev. H. H. Paleka, a me ka hooponopono hoolewa ana a E. A. Wiliama.  A’oha wale oia i hele kehana aku la.
    Aohe paa ai kiuipapo o ka Poaono nei. I keia Poaono ae nae e ulele ai mawaena o na hui Kamehameha me Regimana Ekahi.
    Na Rev. W. M. Kalaiwaa i m@@@ ke anaina haipule o ka po nei maloko o ka luakini o Kawaiahao.  No ka oihana ku waho kana haiolelo.  Ua wehewehe mai oia i ka nui o ka pilikia o na kahuuapule e noho nei ma na aina e, a pela aku, aohe loaa aku o ko lakou mau uku mai ka Papa Hawaii aku.  He lulu dala mahope iho no ia oihana a ua loaa no he mau wahi okeni.