Ka Makaainana, Volume V, Number 22, 1 June 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

N'iU tih kui o a i k.a pihr hoonaukiuki k&hi })0»i a lakou i'-manao ai he hoa'jr,!va no lakou, a n ka Kuuka Dile o kr. MM-d s;i Kuwaena o Kapa''akik<> kekuhi tnen oia ano. oini <i a m iim - i, ua uookipa , a hoohiuleaia oia iwimia o hiko« ma ; u- c i iu f oa mn a h >:><•>, hapjvma, /:e. oie e kuhihew», ua aioe (»uwe, {aai hewa kū hoi makou ina i oWo ae ua moe ma kahi moe hookahi » mah!<» o ke kapa hookahi ) ] hfcWti keln malihini i o kakou nei i kona hoike-.•ina aku ika oiaio. Ma ka makou hoomaopopo iho, r>(»he wahi o kaoa o!el.> i ku i kf> hoopuaipulii, eia nae. ua pien» loa ka Pi Ki-Adavataisa a na <:< Kakeia. Me lakou tio leiu luaiihiui, aole loa hoi rae ku I.sh ui u me iiahoa'loha haōle paiia ;> ka lahui, aua ku nu; la nae hoi iukou ika o'e ( lJa pouo no, oiai, ol ka oiaio naaoli ījo ia i ho ikeia aku U\.

He malihini e ee no hoi kahi ■«' 1 hookipa ilm mi, o'ia a Misiia Hiliaela "(HilHard), he haole pena kii kaulana. Lehu lehn ua kliiiiia i peiiu ai maanei a pau i ka hooliloia iwaena o ka poai hemolele. Eia nae, hoi aku

nei no oia a o, nanalī mai uei no ia lakou nei ni'a ae, mahope iho nei hoi o kona hookipa, hoolauna a hoolauleaia nna iwiieaa e lakou. ; Aohe nae hoi i like āku ka waiwai. o'kona manao me ko Kauka Dile, " °

0 ka nupepa Pi Ivi Ad f avataisii no ka ī pieua ae a kapa'aku iaia ika hoopunipuni me ka ike ole ike pena kii. No makou iho hoi, he iMakeiiewa loa ia inau oielo ana. Ua oi loa aku ka pono ioa i noho malie ia. He mea mekehewa lem hoi ka uwe aua mahope iho o ka hani* ni aua o ka waiu. Ua eha paha, o ke kumu ia o ka nwe aua.

Ma ke kilohi ana iho «ae hoi, i ka mauao o nt» īJīHūdu nei, ua ike iho no makou he mau iiiea uiaio ole no kahi s Ua hoioo ae oia i ke Aliiaioaoku, a akaka !ea no hoi kahi o kona lohe i lom ai, me he k hoi na hni a launa pu laua me ka Hev, 8. E. Bihopa, Oia, pololei loa, A o kekahi hoopunipmii iho hoi ana, ua kuhi iuai oia i ka lupuwale u

lp-« ka palanalelo o ka- laliui HavvaiJ t Oia aka ia uo paba hoi ka 'iapuwale. A 110 ka pdiuUhle!o hoi, o ka han:i paha k« i hoio aku, ua pau e no i ka haawiia iaa haole mellh'ini a aie im Pukiki & uuna&eeia mai h<"-i ua oiwi.

Mahope īho o ka heiuheluia ana o ka moMelo o ka Hale LuaiinaakaaĪLiHna i kakahinkn Po 'kahi ī'hala, no na meu i hannia ikn Poaooo akn, ke 74 I hoi ona )a hana, ua ku ae <e I Kiuhina oko na Aiaa E e hooI pouopoao ia wahi o ku' raoo!eh>. | Ua hoike akii oia o ka pololei j maoli maialo o kf« kooinkanawai, i oia ke 83 o na la haua, a ua I hoopololeiia ka moolelo o iiko f we ia. Auwe, knpaiauaha nn ka hoi. Nolaila, maiīiuli o ia, u* poke hou ia ae *m\ la haaa o ke kau. ■ ■

E piia koko ana paha lioi ke kau maeanli o keiu hooponopono aua a ke Kuhioa, koe wale no paha hoi a hooloihi hou ia ue ke kau e ka Peresidena. 0 ke kuuia pnha hoi keia e hoohe !o pupiiahulu ia aei o kekahi mnu bila kanawai i keia mau la ih«v la. Ke loaa r>k he\ hooloioiia mai no ke kau, ke kuhihewa ole makou, i> ka r.aēlie oiai«v hou &ku pana koe o na poe Solona la i ke ahiahi mo lehūlehn & ka la apopo, a i ole io,' i knhi la fcku, aku no hoi kkkou la.

Pehen liiai aaa lu ka manao o ko waho poe i kei-a hiohioaa pahaohao o ko kakou Aapuni. No 75 k o k?i "naaa ana o Ahaoielp, ekahi no ka.Peresidona a me s:oafi Aha Kuhiiui a hooojpopopo ua 83 na la i hanaia h be mau -la heiu wale no koe a

i pau ua h<. oke 'kaii. He keu keia a ka loi'ia kupiiiauaha naai f ke kulana kaiuahao a paha&hao f maf. t

Ua ōleloia ee ē kekahi poe i holo aku nei ka o'Wil« 0. Kami.ka iiapana.'i mea e hookiki i aku ai ia Amerika Huipuia e hoike ae i kona lima ma ka mea e pUi-aua i ka hoohui koke akn ia Hawaii »ei' 0 fce ka i o ia ka haawiia ae oka pooe koho bal( ta i ria Kepani maanei, o no ia mea hoi e hookahiui mai'o lapana'.i kona liooiuhlu aua ia Hawaii nei i.o ke kokua a hoopomaikai ana i ke Aupuni o na Ooa Mahiko ma 0 ko lapana oihaua kaua tuoa>u\ 1 hooponopouo hou ia. loa pela io aku aua, alaila, heaha aku aua la ko kakou nopeaa? & ke au aku puha hoi la o ka mauawa e hoike

Akaka loa no hoi, ke i uo uae hoi keia Umo ae !a, ko lakou

iioi ?i_a ae aa<i, oi* liui, aohe u | naaa nna, oko !nkou po ! maikai wale Hio a'lilH He uhiuhi wale no ka ka huakai j ieoi ola a līaiiu i ke ano a i:aē ke n na toa'i uh.ulau' 1 ma o, 1 a o keu\ ue la ku ka manao io uaaoli. loa oka ma.nao ia t i_ka_ inakou koho iho-—e t,hii a»n ao ka pala.

j Ehseha loa in ka ohua j p»Jemo ka ohaun Ka- ! kfU i ka nui ka j> ke * hooliloia ai uo k*- poai. aca i ke Zi o R isia, Aohe :ise uol . ona holke ae 3 kona- i ks j daia e Inia ann i kei.i a :av kpia kau koho p€rtsid3Q;i m ? Ar>:»e rika Hnipuia, kahi o hi &v, -■ poB . 1 he>6 aii ai. Ua oi loa aku ia mau dala © hooliioia ana ih&laila no ia hana, sua ke aao lawehwb kipe, mamua se o ka e lilo aaa oo ka poni aaa i oa Moi a pau o Europ&. Oiai hoi, oko lakou aioa ia, he mea ole ! loa aa hana ekatka i walea, mau I m^iaila.

He lahui hohe wule ka kakou, wahi no o ka hoike a kela'hao-*! pena kii a luakoii i houiai nvja aenei. Ua poina nae hoi iin mea peaa kii la i ka hooieoMka* ka poao ana aku i ka liana i lawelaweia iioko o laouan, 1893 Ma ka ia i oleioia, aohe mea a na koa Hawaii e han* aku ai a e kue aku ai hoi i na kou o A»nc-riku HuipuU, O keka'ai h«na hawawa loa paha hoi ia ana H'awaīi e hana aku s.i ma ke kae ana aka ika ik?uka o Aaierik: ; Huipiiin holookoa, ina no fsha aole ia poe i hookahahain t k>\ haua ana luna oihann on\ Anp-ni makawaka.

Aohe ae o ke Aupuai uia o ke Kuhina Kalaiaiuu la e a e hoopuka i paiapaia iiooliui uo' iio k& Ahalnii PuLiki (Uniao Fortugueza), Aperila 27 1 uoi aku ai ia-ahahui 110 oua palapala hoohui, a i Mei 25 iho h\ i paneia mai ai aolo ka e hiki i ko Au puni ke ae alen V ' kkon noi, no ke kumu he uhahni kue ia i ke Aupuni a na hoalaia hoi no na haua kalaiainn. Prhcs hoi kn. L"gi Acn€rike « me kp K«hihu R*puWika Hawaii mocwa:\ loa, he mau nhahui kala-Mina uo hoi ia No ke kokua nae pnh » hoi kahi ! ke Aapu ni Oia.

E wehe a e kot\ioia anA ka hale halawai a haipulo o Pi Ki Keooi «nauka * Leleo oeuei i keia po, ana hoi i haawi iho uei i ka Lu»Mui no elima 4 |j)»k«Uiki e hoohan* ai, tto ka hoomauao aua hoi i ka pih* *ua iho uei o ke 34. uiaknhiki o kona iioho iuare aua uie Uhui\ W ihiue, Ua maika? no, a mnma ūv» la nae pahsi hoi kahi luulnu niui anao

s*i'dirMh£ aku bi imua o ks ku&h:a o ka Mea Maniiloa, Mima ftae tioi aa 6:!koo ana oua wawae oua o Pi,Ki Kenai 1 ku aai mai nei o ke Kiaa i i ka Poakolw iho la, iaia i iho ai :i kai oka Hale L?ta ao kaaa I mau palapala mj loao-kopaa, Hoihoi oia i helo uka ai f aka, i ka lohe ana ua emi hou iho ke | kopaa a ka eha keneia o ka | paona a me ka ike ana ibo pah>; 1 hoi kahi i na maano o kana | mau palapala, ua loli ano e ae i m kona nau&ina ms k v emoole | lo&. Pololei oia i hele aku & j xi>i»*ialaua hol oia 1 huli lioi I k«cu ai no kona keeaa o haaa, | Ud i)ho?ita e hookuu loa aku i ka \ haie halawai, maMa he mea e na mai ai oka iaaiaa o aa auōiakua iaia a pan no hoi paha ka na kahuna hoimiapa ana. _ Naua no hoiji^_ea^toa Walakahauki o ka waiho āha aku i kekf)hi mau ninau Hoko. o ka Aha Senßte ika Poaha iho la, e ninau aaa i ke Kahina o ko ua Aiua E co ka mea pili i na haole i hoopaa hev?a ia ai iloko o ka haunaele ana o lanuaii, 1895, owai la ia poe, a ina paha he mau koi poho ka ko lakoii maa aupuni i kēia Aupuui no ko lakou mau pono, a pehea la keia Aupuni i maoao ai e heoko a e uku aku ia mau.koi. Welawela ka hoi ke kai oka moa liitii i ke keiki Hanale. I kau -ana ! • Ua hnikeia mai ia makou ua hopohopo a makau ka kekahi pee e ae iloko o na mahele kau kanawai elua o k& Rapab Uika i ka waiho aku i keia mau ainau Ma ka ka hoi okekahi mea aole keia he mau niuau pouo* no ka mea, he hoopuhili a hoopiiikia wale aku uo ka i ke Aupuoi. I keahii hoi ? Ka i no hoi he mau ninau pouo ia, 1 akaka ai hoi i ka lehulehu o k» | ke Aupuni mea e hana uei me 1 ka pee a me ke ano malu. Eia | nae, ua kaa aua lilo ia Hanale . Waiakah&uki ka na e waiho aku

i Oka pane oae hm k* aiea ol t aku oka lea ame ka hilu. Poa- ! iima ae i pane aku ni o Kuhiua [ Kupa i kela mau niuan, penei: iuO ku pane au* aku ina niuan i waiU<>iu ijiai, he Uaolilō ftku hoi ia i mea e kukaeukii ai i na kunmuana e u<Knuo\a ihm i ke'tv -wa e ka Joih&u3, ano kuuau hoi su e uoi akn nei e uiai e hoole aku ika j>;Uie an* i ua aiuau i w*nhoia u>ei t " No ke aUa : Uoi? hiki ole ka w... *e pane akn, a uo keWhi i uiau kumu pili oihana ku|>ouo, i ua biki ole lea Ov iaia ke paue t aku. Ka hawawa no hoi.

| Ika boomaopn|>o nkn ua w&i. j hoi* akn ua koi 4 a ua bocpttbill | loa ia boi Aupuui no kekalu

hoakaka :»kīi . li** ii ■' 1 ixjaoj->p 1 '- i i. olc i ',* ' feOP, IHi) U ill O &rlri «' # k-K'. ' \ kikoolA aku c»le *k ■ »11 1 _ > o ke Aupmi. u« h"> oh Wo-a maoli ia :;o ka Ah'a te Ua mau£jo Mi?i hoi k>i Alu;'«if-! » e hoi ak ;1 ! rae k<i hik; ui -« pop<u*e ke loa ak-i iu» /. »° koho bfllcta uo uei i.ue„? A \\\ . manuo aliei hoi ka Ahaolelo u> lawa iho la no ia pane u<ui », «■ lawe hoi u« ia'a la pnne »hk''ii . makapo m«i nke Kuhiui,? īm. ua mauHO ka Ahaoleh? <n h: na lala a pa« uie ia p*oe, i'.laīln, ua kuhihewa loa ia h rt i -nakou uflakou. Ke..m-anaolaua oei n;\e hoi makou aole loa o toa Walakah&uki e ae aaa ? h«»<ik j le popopulu iho.i keia kuaiuh:.Pt; pela ke ar»o-

Ua like loa keia hana a ia Kuhinn me ka boao akn o k& Mana Hooko e punnku i jia elele oka lehulehu, a ua kakno akokuaia ae hoi keia laanao p iauku e ka ohua palf j :UO liul«: \ wahaoielo o ka poai pimi o ia>ka nupepa Hokn, oke ake o i.u aupepa, o ka puuukn ae hoi i o« Senatoa a hiki okia lakou ke waiho akn i na ni nau o ke ano honpilikia u hohuikau a hoopuhiii i ka Hooko. Il*ia o ko lakou manao ia, hauaia'aku, uo ia ia la kou ke hoao uni ae hoi. Wawalo ka loloheia o n« lono no ka iuaiele mau o-ka Alia Kuh i na, ao ke -kum i k?i o ia, no ke akaka ka 'ua aae.i le l.u e , hoea mai ko la&em .hopena Heo aku nei hoi kā Loio Kuhiaa an Asia, a Poakolu,iholioi e ahai aku ai ka. pupuhi i ke K'jhi»»a Waiwai no Kapalakiko, eiui i maha no koua poo mai na h- o luāiele ana a iia p.'iha*aa li ; je eJc . ana e nei E kos iho ana hoi ke 'Kuhiua o ko. -n r Aina E » me ua ninau koikoi o hoopuhili nei'i koua nooaoo, a holohplo mau aktf ,atfa ke Kuhina Kalaiaina tujawje.->« o kona keeua a kui o ua uwhpo a me na o Waila Ma.

Ona oali a rne na kahoak.i hiki mua paha hoi keia uo k i wa a aie ka hopena e hoea irsai ana,ke hiki io uiai hoi E o!v o Kauka Dile, ikeia ai ' na' loiua oiaio loa no ka hopeua e nee mai nei, oke «okoke mai a'me ka m.unao a'iu o,ia hopo.'oa, eolo ia i maopopo ia kakou a nole loa no hoi ia mea me makou. Kupainahii no paha hoi keiā pau o kahi mau Knhina i ka holo 1 na aina e. He loina raiop) t )o loa ia aole no i onipaa iou Aupuni oi loa'ake oka oiaikii a Hawaii nei i ike ai.' J laa akv.l Lehulehu n > na kuuiu hoopu mai nei a ua mai lepera o kai *- wao i ke Komile AUaolelo, o ka hapunui nae he mau mea liilii wale no, O kahi mee auo nui

• *-< • ; P ,)3 : ī ; - ,<ui > . . u i i.ī {i,'; '• ; i- ( :*. t t 1 ( ii;i 1 : ■ N: ■ " ii, m , ]j i'iu ' <-v i t <i i I '. l '„ kr i:i p< ;• i o ;; f■l \ i > ' . knpou i o koke ; ;•* ke kux.i!cuka pu uoa iiiH lc,» P.'PH :l . E"* •»< •*" n: » . nis t ?a k" k«> r■» n i i»£*«iwi •: iioko o .:-i IV * L3«.vwin;., :: -mu» ti ■1«m hoi k-i h ioS? 'iii nku. A '?}»■ ;uu I -n» (i.»i o!> i h P'ih -i u 4 Lu i*:oī »k-->»-n: un h , iv) kn mra pili i k • h % ih( i i p«e i uu-.e'ioii*-n f,i)o <-U> hoi "™!Trk£ » to.« , K-iiihi e n ; ,o ai. e īh.i «"» T K'. N.kau .fh :i iue J K W.i.0.. o. īmua • haloW'ii nna o n, ' pjp i : Ok- i kn l'oukolu nti i ii. ' ; iktiik,i ai keia <>iv\i ika p.>: io koua p e hjb i.oko «» < «, ■ a i:uUf !jj ■ .;■! H-.ie oi i i h«>.'ī».<>ik>x ..i ut. ki u.r hoi!;i ii) f i ki Ucid Ui -u .r.t a i :J1 » -i' - t u ioa. , 1,0 ka Ui ;U ♦' U-G io:i ii>f ■ ii V. v' «51 zj i'ii. L»1 i-.-l.l» h i. 1 .? , ;iU .v'Lu-; iu>, Akuhi w> !i » kulo. !.»J 1 Luī,M u X: V.y\.'■! ii y Iti «11 110 k }-i , hihui. ' P iMt?o <-ii » iui u~j,o lo'i \n ai k«t\iw ii e o;.' i k;/ kui»o ! uvti o whi*m K-.lepoui ;ue Ke 1 ; d te oie, e m aoa hoi iioke o -onk .hi-;i i-h"pn ak;i o K-i a * 'iou fiu\ A waihni;-lu-i he bi i k„ LMWii «? ftook:»o mi'» 1 (l'jta hoi;:o! m>'uo« St-:e o I.ip: u ou.i. Knpa'.i.h: , :■ o 'ii. U-t Uo • o ! ' 1 -n i:)i •:c ! Kuhi h K'.pi i.' .oi-.i'{;i rus 1 l>>piu;.' t- KOiihO.* i i liie. k' e • wa-e uo e :-o ; 4 i \ 11 o» o t :ui I pouo lik ) ;u - k . uh 'H> • ' hu: k k u e o -no i!v'i :anj, i e . ho'?.uiiuv-ili ka ui« >. ■ uiua i k-« Ah».hu Wa:n.i o Kuhj pmu. i m'u e m.iu j-,i o ke Kuiki.hi P. «i".iiike. O k* men , )j( p; 1 i.iu hoi, ;»■> ke k< mo nn. i«V ■- s >ke r-. kiikeM i k;. ; iiio m,i o UM wai.m K-lop;o;, i-ohu.l:? p-ahA h.>i k(']:; iio >*u 1» \u-. ii k . K i J«v> :ii p.* s e kui--1 ko lipiui '\J.\ uii»ua'> mlmi .loi ao ke h.uiet ko K; .po h po?. e ! ;ue;.; ke kuikahi.