Ka Makaainana, Volume V, Number 23, 8 June 1896 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IUNE 8, 1896. 5

"HAEHAE KA MANU!"

                Auwe, i hoihoiia mai nei ka hoi o Wile Kakela mai Wa sinetona mai i mea paluku na kekahi mea maanei. Ua pakale mai no oia me ka poino nui ole, he wahi aweawea uli wale no ka i ikeia aku i kahi la ae. Loloa nae hoi kikoo ana a kekahi wawae ona i ka auwae o kona hoa lealea, aole nae ia he mea nona e pakele ai.

            Pololei e like me ka makou houpuupu ma ka helu i hala, oia hoi, mai anehe malu aku na lala a pau o ka Ahaolelo i ka poeleele o ka Poalua i hala. Ua loaa nae hoi he kanaaho i ko ka Peresidena haawi ana aku i umi mau la hou no ka hoopau loa ana i na hana. No ia paha hoi ke kumu e pupuahuluia nei, a mahope aku, loaa nui kapulu iloko o na kanawai.

            Ua olelo ae ka nupepa Lahui o Nu Ioka, e pili ana no kela huakai paoa a Kemi sona e hoopio i na Boa: "Ua moakaka loa i keia wa ano aia no he kipi ma Iohanesebuga, a ua lele kue ia aku kekahi aina makamaka i ohumuhumu a hoolalaia ma Kaona Lae (Cape Town); a o ke kipi a me ka ohumu ana, aole loa i loaa he ho ia kupono ana no ka holomua."

            Ina keia e hoopiliia mai ana ia kakou, penei iho paha ia mau olelo e heluheluia ai: Ua moakaka loa i keia wa ano he kipi ka i lawelaweia ma Hawaii iloko o Ianua ri, 1893, a ua lele kue ia aku kekahi aina makamaka i ohumuhumuia ma ke Keena Kuhina o Amerika Huipuia; a ua loaa wale no hoi he hooia kupono ole no ke kipi a me ka ohumu mamuli o ka holomua ana. Ea, pili pono no nei papale ia lakou nei ma ae.

            He keu nae hoi kela a ke Aupuni poholalo o kona mau lawelawe ana. No ka ike nui paha o kona poe kalaiaina he poe ewe no lakou na poe i hoopomaikaiia e ke kulana e ku nei, nolaila, aohe hoomaopopo. I keia wa nae hoi, aia ke wahanui la ua poe nei no Cuba, a ke walaau la hoi kahi o kona mau nupepa no kela hana paoa a kela poe Beritania ma ke Taranavaala. Me ka ike no aohe o lakou lihi kuleana iki aku i na hana a ia mau Aupuni, he keu nae a ke kakani o na waha, aka, no Hawaii nei, he neo a he ole loa.

            A ma ka nupepa Outlook (ka nanaina o mua aku) o Nu Ioka, no kela hana no ma Iohanesebuga, ua olelo ae: "Ua hoike ae o Sa Wiliama Hakota i ka manao o ke ao nei iaia i kukala ae ai o ka ohumu, he wahi hana ia o ke ano kipi, alunu, hoohaukae, me ka iini waiwai ma na mea pili aupuni, a o kona manao nui hoi, aole loa o ka hooluolu ae i kekahi mau kumu hoopopilikia, aka, o ke kaili ae i ka aina a me ka hoomalu aku hoi i na mine." Ea, pili pono no hoi kela mau olelo, ina nae hoi kakou e lawe mai ana a hoopili iho no na mea i hanaia maanei.

            Ua olelo o Pi Ki Keoni mamua aku nei, ina o Hawaii nei i makemake e aie nui i ke dala, e loaa no ia mea ma ka hikina ae o Amerika Huipuia, aole loa hoi he haliu loa ana aku i Enelani; eia nae, mamua o kona holo ana aku nei no Amerika, ua hoouna palapala ae oia i ke Kuhina Waiwai e loaa no ke dala emi mai o ka ukupanee iaia, ma kahi paha o ka 4 1/2, a i ole ia, 5 pa-keneta, aole nae no Amerika Huipuia, aka, no Enelani mai no. Nanali no i ke alelo la.

            Ma ia palapala no hoi oia i noi aku ai e haawiia mai nana e imi ke dala, ke haule iho he 5 pa-keneta o ka waiwai io ma ke alo o ka bona a me 2 pa-kene ta no na lilo a pela aku. I ka nana aku, e aho kana i ka ke Kuhina Waiwai i manao ai, he 17 pa-keneta a oi aku no paha.

            Hookahi no hoi wa a hookahi no hoi moku o laua i holo like aku nei, oia ka Auseteralia, oiai, aole i ku mai ko Pi Ki Keoni moku i manao ai, o ia ke Kopatika. Aia no paha hoi ia i ka laua uhaiaholo ana aku. He huakai huli dala ka Pi Ki Keoni a he hooluolu paha hoi ka ke Kuhina Waiwai mai na hoouluhua pili oihana ana iaia mai ka Ahaolelo mai.

            Lealea iho la hoi makou i ka auwina la o nehinei, i ko ke Kuhina o ko na Aina E kauoha ana i ka puali puhiohe Aupuni e paani no ka wa mua loa ma ka La Pule, no ka pomaikai hoi o ka lehulehu i paaua i ka pule holookoa a ma ia la wale no e loaa ai kahi maha. Ua lehulehu no na na poe i hele aku iwaho o Maki Ailana e hoolohe ai, a piha no hoi na kaa panee i na ohua makaikai. Akahi no, ma ko Hawaii nei moolelo, a wawahiia ka paia paa a kapu o ko ka Haku La. Ke naauao a ke holomua aku nei kakou, oiai, he hiohiona hou keia no ko kakou aina nei.

            Ua oleloia e na poe i ike he hana maalea ka keia na ia Kuhina, no ka mea, wahi no a ka oleloia, ua oi loa aku ka kona maalea i ko ka alopeka. Ma keia mea, ua manaoia ka e kakoo ikaika ia aku ana oia e na poe paahana, a me kana hoi e pelo nei i na koa, ua ake paha oia e lilo aku i Peresidena no keia Repubalika ma kahi o Kole. O ka mea i hiki ke hoomahae i kekahi ahahui malu, e like me ua Kupa la, a hoala ae i hui hou malalo o kona noho poo ana, e hiki aku ana no paha hoi iaia ke hana i kahi mau mea e ae a kona manao e kaunui ai.

            O ka kakou paha hoi ia e nana aku ai. E like me kona ole loa o ka hiki malihini ana mai i o kakou nei, ua hana malie oia me ke akahele, a i keia wa eia oia iluna o ka hanohano (?) i loaa hewa a me ka loaa e ai ono nei. Ua oleloia o na kanaka o kona ano, aohe lakou e hookaulua iho ana no ka lakou mea e hana ai.

            Lehulehu aenei na pule i hala o ka hanaia ana o kekahi mau hana hooikaika kino ma Wailuku. Ua ulele kuikui ae ko laila mau kauka, a o ka hopena ua hoopii aku kahi i kahi no ka hoeha imua o ka Aha Apana. Pau ae hoi ia, ua ala ae he hoopaapaa no kekahi apana aina mawaena o Lunakanawai Kaapuni Kalua a me kekahi haole, a o ka hopena ua hoehaia ka lunakanawai a uli pu na maka. Ua hoopiiia ka mea hoeha a hoopaiia imua ma ka hoopaahao a me ka uku dala pu. Hoomakeaka no hoi paha.

            Ke hakilo pono ae kakou i ke ano e hoopihaia nei o na oihana Aupuni, o na welo a me na mamo mikanele wale no ka hapanui e komo nei, e hooia mai ana hoi he Aupuni mikanele maopopo loa keia. Loaa iho nei he hakahaka ma ka Hale Dute, kikooia aku nei o Porofesa A. B. Laiana i Amerika, mahope iho nei o kona huli hoi ana aku nei no laila mai ka noho ana oia kekahi o na kumu o ke kula o Punahou. Ua hoike mai keia aohe oi aku o kana loaa ma o mamua o ka mea e loaa ai iaia maanei.

            Wahi mai a ka lonoia, ke hohono hou mai nei no ka uwahi o kekahi hana a ke kumupoo o ke kula o Punahou. Ua hele aku ka oia e hulihuli iwaena o na buke mele a na haumana, a o na mele me kekahi huaolelo "aloha," ua laweia e ia, oiai, aole ka ia he mea pono no na haumana e hele ana ia kula, me kona olelo iho ka hoi no na poe me na koko Hawaii, ke puapuai mau la no ke ino o ia koko. Ka lapuwale no hoi. Ua lohe hou ia mai ua nui ka huhu o kekahi poe makua koko Hawaii no nei hana kailiku a ia kumu, a he hopena no hoi ke hoea mai ana.

            Oiai hoi, ua hookohuia ae o Pi Ki Keoni e ka Aha Kaapuni i komisina nana e hooko aku i ka hooiilo ana i ke kahua hanai hipa o Lanai, e loaa ana iaia he uku nui no ia hana me kona uku laikini ole. O na poe hoi keia e uku nei i na laikini nui koikoi, o lakou na luna kudala, ua hoka lakou i nei hana. Pehea nei hana haawi kapapahi?

            Nui na hana hoonaaikola a kela kanawai kuni hoailona manamana-lima nui i na haole. Aole e hiki i kahi ke holo aia a hoopaa mua i kona inoa, a me ka palapala e loaa mai ana e hele aku ai i ka Hale Dute a loaa mai hoi ka palapala ae holo. Ua lilo keia i mea hoonaukiuki loa i na haole, eia nae, aohe a lakou wahi e alo ae ai. Malalo o nei kanawai, ua pau pu a me na haole i noho ianei a oi aku i ka malama hookahi.

            Wahi no a ka oleloia, mamuli no o na hana maalea a Kuhina Kupa i hookohuia ai o J. Pilipi, Alii Ahaolelo mamua, i lala no ka Ahakuka Malu o ke Aupuni. He mau hoahanau laua iloko o na hana hui malu, a pela no paha hoi keia i u hui ae la e kokua kahi i kahi. Oia kekahi haole i kupaa me ka lahui, a ua pakelo aku la nae hoi.

            No ko ke Aupuni makau o hoi mai o V. V. Akepoka ma keia Monowai mai nei, ua hiki ae kekahi poe makai kaulio i kai o ka uwapo. I ka moku hoi e hookomo mai ana i ka nuku o ke awa, ua pio iho la na kukui uwila, a aole i puoho hou ae aia a ua pili ka moku i ka uwapo a ua lele mai ka hapanui o na ohua i kula nei. Kupaianaha no paha hoi keia ano hana a me keia makau honua a hopohopo loa i kekahi kanaka ma'i.

            Aohe mahalo o ka Rev. S. E. Bihopa i ka hoopoinoia o ka opiuma. O ke kuai aku no ka iwaho ka maikai, he mea hoi no ke Aupuni e pomaikai ai me ka hoemi pu no hoi i ka loaa ae o ia mea. Ina ka e hoopoinoia, he mea ka ia e hooi loa aku ai i ka hoopiiia ae o ke kumukuai o ia mea. Heaha ke ano o keia Karistiano?

            Mamuli hoi o ko Lau Kona ae ana i kona hewa no ka ohumu, ma ke ao paha hoi a kona loio, Wile Kakela , no ewalu kumu hoopii, ua hoopaiia oia e uku i $100 a e hoopaahaoia no hookahi hora hana oolea ma kela a me keia kumu hoopii, ua like ia me $800 a me ewalu hora

[Hoomauia ma ka aoao 8.]