Ka Makaainana, Volume V, Number 23, 8 June 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

.Auwe, i huiho.i ia-inai nei ka l-ai o \¥ile Kakela mai Wasiufc(,oDa inai i mea palnku na keka- > , iii oiea uj:• anei. Ua t nka 1 e inai ni) )im me kp poiao r-,ni ole, he waai awenwea nh \vn!e no ka i I ikem akn i kahi li a*. Loioa nae hoi kikoo ana a kekahi i wawae ona 1 ka auwae n kona i hoa lealea, uae ia he m<!?a nona o-pakele ai i . ..■■■;■ . ■; ■_ W;/ f Pololei e like me sa makou ; houpunpu ma k» liehi i hala, I oia hoi, mai anehe malu aku ua r lala a pau o ka Ahaolelo i ka i poeleele o ka Poalua i hala, LJa l loaa nae hoi Lie kanaaho i ko ka [ Pereside'ua--h.aawi ana aku i urai maii la hou no ka hoopau loa juia i na hana No i r t paha- hoi ke kumu e pnpnahuluia nei, a ! maiione ioaa nui kapulu ! iloko o na kanawai.IJ* oieio ae ka nupepa Lahui o Nu loka, e pili ana no kela huakai paoa a Kemisona e h o o p i o i n a B c a: " L T a moakaka ioa 1 kelH wa-aiio aia no he kipi ma lohanesel)Uga, a ua lele kue ia aku kekahi 'aina .nakaiiinka i ohumuhumu a hoolalaia raa Kaona Lae (Cape Tewn); a o ke kipi a jne ka ohumu ana, aoie loa i ioaa he. ho ia kunono aha no ka holomua." ina keia e hoopiliia mai ana h kakou, penei iho paha ia raau nlelo e heluKeluia ai: Ua moaka- . ka Ica i ! ceia wa' aiio he kipi ka i lawelaweu ma Hawaii iloko, o fanuari, 1893, a - ua lele kue ia «kū' kek»Si «iiin ;ripkf»mafe» i ohumuhu'ouia ma £ e K«en« Kuiiiua. n' Amerika Huipui«;- * uh Uas'' wslf' n > : hoi he hoois kupono'Ole no/ke kir>i a me ka ohumu uiamuli o ka holomua ana, Ea, pMi pono no nei papale ia iakou nei ma ae. / He keu nae hoi kela a ke Anpuni poholaio o kona mau lawe lawe ana. No ka ike tiui paha o kona poe kalaiaina he po© ewe uo iakou na poe i hōopomaikaiia e ke kuiana e ku nei. uolaila, aoke hoomaopopo, I ke-ia wa nae hoi, aia ke wahanui ]& ua poe nei no Ouha, a ke walaau la hoi kahi o kona uiau nupepa no kela hena paoa a kela poe Berltania ma ke T«ranaraala Me ka ike no aohe n lakou lihi kuleana 'ki aku i na hana a ia oiau Aupuni, he keu nae a ke kakani o na waha, aka. no Hawaii nei, he neo a he ole loa. 4 ma ka nupepa Oailook (ka na naina o mua aku) o Nu lokn, io> kela hana no nu\ lohauesebuua olelo ae: "Ua hoike ae o Ba Wiiiauia llakoia i ka inanao

0 iee nei iah< j kukola ae ai o | ka. ohumu, Ue waiii liana ia o ke | ano kipi t alunu,■ ■ ■ ■ hooha-ukae, I me ka in.u waiw;ā ma na mea | pili auimni, a o kona manao uui | hoi, aole loa o ka hooluolu ae i .1 kek&hi man kumu hoopopilikia, ! nka, o ke kaili ae i ka aina a me ka hoomalu aku hoi i mine." Ea, pili pono uo 1 oi kela.. mau olelo, ina nae hoi kakou e lawe, m-ni ann a ■-hojpili | iho no na mea i hauaia m.wiei. Ua olelo o Pi Ki Keeni mamua aku nei, ina o He waii nei 1 e aie nui i ke dala, e loaa no ■ ia mea ma ka hikina ae o Amerika Huipuia, aole loa hoi he haliu loa ana aku i Enelani; eia nae, mnmua o ! kona holo ana aku nei no Ame- j rik», ua hoouna psl?pala ae oiu i ke Kuhina Waiwai e loaa no ke dala emi mai o ka ukupanee iaia, oia kuhi paha o ka a i ole ia, 5 pa keneta, aole nae no Amfirika Huipuia. aka, no Enelani mai no. Nanali no i ke alelo la. Ma ia palapala no hoi oia i noi aku ai e haawiia mai nana e imi ke elala, ke hanle iho he 5 pa-keneta o ka waiwai io ma -k.e alo o ka bona a me 2 pa-keuetfe no ua lilo a. pela aku. I ka naua aku, e aho kana i ka. ke Kuhina Waiwai i qManao ai, he 17 pakeneta a oi aku no paha Hookahi no hoi wa a hookahi LiG boi moku o laua i holo like .ak.u nei, oia ka Auseteralia, oiai, aole i ku mai ko Pi Ki Keoni moku i- manao a% o ia ke Kopatika. Aia no paha hoi ia i ka ..lana ana sku. Ho husk»i huli ka Pi Ki Keoni a lie iiooluol-i palu> h«i ka ke Kuhina Waiwai ua hoouluhu|i piii oihana au;. i?.iii mai ka Ahaolelo mai, Lealea ihola hoi makou i ka auwiua la o nehinei, i ko ke Ku hina okona Aina E kauoha ana i kapuali puhiohe Aupunie pnaiii uo ka wa uiua-loa *' ma ka La ■ aPule, no ka pomaikai hoi o ka ldh ule.hu i paaua i ka pule holookoa a mā ia -k walo no e loaa ai kahi maha. Ua lehulehu no na na poo i hele aku iwaho o Maki Ailaua e hoolohe'ai,'a pihn no hoi ua kaa pan©e i m\ ohua makaikaL Akahi no, ma ko IL'iwaii īiei moolēlo, a w.v>vahiivi ka paia paa a kapu o ko ka Haku La, Ke naauao a ke holomua akn nei kakou, oiai, hiohiona hou keia uo ko kakou oina nei. Ua oleloia e ua poe i ike he hana maalea ka kn t ua ia Ku~ hiua, no ka mea, wahi no a ka olelōia, ua oi loa aku ka maalea i ko ka a!opek:\. Ma keia u>ea, ua raaui\oia ka e ka-

■koo.ikaiku. ja aKu aua oia e na ' poe paahaoa, a tne kaua hoī © pelo ii€i ioa koa/ua ake paha oia 'e lilo aku i Pereside,)a no keia Kepuhalika ma kahi o O k.a mea "i hiki ke hoomuhae' i kekahi ahahui malu, e ' like me iiB Kupa ia, a hoala ae i hul hou malalo o kouii uoho pōo ana, e hiki aku aua no paha h«>i i»ia ' ke hana i kahi inau mea' *• a koua manao e kuaaui ai, 0 ka kakou paha hoi ia e nana aku ai. E like me kooa ole ioa o ka liiki malihini ana mai i o kakou nei, ua hano muiie oia me ke akahele, a i keia w a eia oi» iluua o ka h»r\ohauo (?) i ioaa hewa a me k» ioaa e ai ono aei, Ua oleloia o na kanaka o koaa ano> aohe lakou e hookaulua iho ana tio ka lakou mea e hana ai.

Li.hulehu aenei na pule i hala | oka aoa o kekahi msu i hana hooikaika kino ma Wai- | luku. Ua ulele kuikui ae ko ! laila'mau kauka, a o ka hopena | ua hoopii aku kahi i kalii uu ka hoeha imua o ka Aha Apaua. Pau ae hoi ia, ua aia ae he hoopaapaa 110 kekahi apans aina uiawaeoa o Lunakauawai Kaa puni Kalua a me ktkahi haole, ao ka hopena ua hoehaia ka luaakanawai a uii pu ua maka. I Ua hoopiiia ka mea hoeha a hoopaiia imua ma ka hoopa€vhao ama ka uku dala pu. Hoomakeaka no hoi pahe. Ke hakiio pono ae kakou i ke auoe hoopihaia uei o ua oihaua j Aupuni, o na welo a uie aa | mamo mikanele wale 110 ka : h-'?.paum e komo e hooia i iiiHi Hna hoi he Aupuni mika- ' nele maopopo loa keia. Loaa i iho nei *he bakai)akfi im, ka | Haie Dute, kikooia a«cu uei o i Porox>S3 Ar Laiana i Ame- ! rika, mahope iho nei o kona | huli hoi an& £>ku uei uolnila mai ] ka noho ana oia kekalii o na | knrau o ke kuln o Punahou. Ua | hoike mai keia tv>he oi oku ! o kana loaa ma o mamna o ka' ! mea e loaa ai iaia maanel Wahi uv*i a ka lonoiu, ko | hohono hou mai uei ao k \ uw»v j hi o kekahi iiana a ke kuiuupoo | o ke kula o Puuahou. i aku ka oia e hulihuH i>vaeiK; o I ua buke wele a ua h.ai:httiui 4 a » o ua melo me kekahi huuoleio I "aloha," ua laweia e ia, oiai, I . * ■ - \ i. I aok ka ia he ni«a pono no na I h&uuiana o helo ana ia knla» mo 1 koua olelo iho k.u hoi v no Uii poe ! me na >oko puaI puai maa la no ke ino o lakoko. I Ka lapuwale no hoi. Ua lohe hon ia m«i na nm ka Imhu o ! kekahi poe mnkua koko Ilawaii j uo aei h«na kailiku a ia

a he hopena uo noi ke hoea mai ana. Oiai hoi, ua hookohjnia ae o Pi Ki Keoui e ka 4ha Kaapuui i kouiiaiuH oa.ua e hooko aku i ka i'uoiilo ana i ke kahua haoai hipa o Lanai, e loaa aaa i&ia he uku »iui oo īa hana me kona . uku iaikiui oie. C ua poe hoi keia e «ku uei ina laikiui nui koīkoi, o. lakou ua luua kudala, ua hoka lakovi i uei haoa. Pehēa nei hana haawi kapapahi? Nui na hana hoonaaikola a kek kanawai kuai hoailona 'nmiiamana-lima nm \ na haole, Aole e hiki i kahi ke holo aia a hoopaa inua i koua iaoa, a ra« ka palupala e loaa mai ana e hele aku ai i ka Haie Dute a loaa mai hoi ka palapala ae holo. Ua lilo keia i mea hoonaukiuki loa i na haole, eia nae, aohe a lakou wahi e alo ae ai. Malalo o nei kanawai, ua pau pu a me na haoie i noho iauei aoi aku 1 ka malama hookahi.

Wahi no a ka ololoia, mamuli uo ooa hana maalea a Kufiina Kupa i hookohuia ai o J. Pilipi, Alii Ahaolelo mamna, i lalii ao ka Ahakuka Malu o ke Aupuni. He tnau h'oahanau laua iloko o na hana hui malu, a pela 110 paha■ hoi keia i u hui ae la e kokua i kahi, Oia kekahi haole i kupaa me ka lahui, a' ua pakelo aku la nae hoi. No ko ke Aupuni makau o hoi mai oY. y. Akepoka ma keia Monowai mai nei, ua hiki ae kekahi poe niakai kaulio i kai oka uwapo. īka moku hoi e hookomo mai ana i ka nuku o ke awu, ua pio iho ln na kukui uwila, & aele i p.uoho hou «e aia a u* pili ka moku i ka uwapo * ua lele mai kn hapauui o na ohna i kula nei. Kupaianaha 110 paha ano liana a me keia makao honna a hopoliopo loa i kekahi kanaka rcaM, Aoiie mahalo o ka Eev, S, E Hihopa i ka hoopoiuoia o ka . opiuma. oke kuai aku jk> ka iwaho ka uiaikai, he uieu hoi uo ke Aupuni e poiuaikai ai me ka hoemi pn no hoi i ka loaa ae o ia mea, īna ka o hoopoitioir n h-.' mea ka ia e ho u loa aku ai 1 Voopiiia ae o kumnknai o ro*a. Heaha ke ano o keia Karisti,Hio? Mauoali hoi o ko L&o Kotia ae r»t • hawa uo ka ohuaui» mi» ko ao p{.ha hoi a kona loio» Wi*e Kakela» no ewalu kumu hoopii, ua hoopaiia oia e uk« i #100 a e hoopaahaoia no hookahi hora hana oolea ma kela a me keia knmn.noopii, na like ia me |SOO * me ewalu hora~~

hoopaf.<t'o Ok» Lw' hewa. ua u'ui' n x»!.. e .'ipuk» 'Aupuni :Viii <ih ; l hip.ila o iiH Pakr> e hiki ai ke kowo ma, <Ie por oua mihiko iuthfi hoi ki.-hi i kr mo ,-Uu kd' ,:i «»Wāi la ia pOe? Malia oke ku'.ou ia o on o Lsu Kona i >.e ai i kona hew.'i, i n»ilowaie ai p:iha hoi UHa poe-