Ka Makaainana, Volume V, Number 25, 22 June 1896 — WELIWELI KE KAI! Na Hana Hoopoino e Kai Hoee ma Haw [ARTICLE]

WELIWELI KE KAI!

Na Hana Hoopoino e Kai Hoee ma Haw

' KEAUTTO[', 1'ir.p 17, 1896. I ka hoa'lohn. maikui, F. J. Tksta ; Aloiīa nut: H:- nn hou weliweli ka'u e- hoike ,-<kn nei i?i oo uia keia leta, n o ia iho keia malalo iho nei: . Ma ke Kakahiak'i Poakahi oei, o"i« paha ka hora 9. i hiki uiai ai k<4c*hi kai hoae nui i ike o!e

la [ūBfflua ma Keauhnn nei, a na ia kiii weHweii i aluna iho i kekahi; iivau hnle o mnkou nei. 0 na h&le i mai nn hana ana a keia ino,o 'a *o j N Konmoa, O. Kaiaik'. Aki (Pake), Mauuia, Keawe, Knha, Sam'i Keawe *> me ko Vlbert K. Hohpili.... Ua pii iiiai ke teai ine ka weliweli, a u je' he srnea la, ua aneane no e 18 k .]>u ai ke kiekie o ke kai mai ka 11i honua maloo ae. O kekahi o m waiwai o keia maii hale i poino, ua pau aku i "ka lilv» i ke kai a ke emi aku no hoi ke kai, waiho'wale ka papaku o ka hohonu e kihe -ū ka pukaihn o ke kan'aka ke luu p loaa ka pipaku o laio, aka, i na hana hoi n 'kai.-wa'iho wale aoa a na iwi o Hua i ka !a," a he ku maoli no oe i "ka weliweli ke nana a'ku. ' Ko Kailua raau haie i poin:>, o ia na haieknni o Oeorge McD ou g a 11 m e J. K e eie om>- k ul e, na pa papa o Judge Geo. (?hrk me M. F. HeoU, a me kā hale noho o Kupaka 0 ka uwapo o Kailua, ua nohaha mai o mna; na uwapo o Kaawaloa, Napoopon n me ko Hookena, pau i ka lilo i ke kai, pela mai nalono ma ke te!epone. Iwaena o keia tnau uwapo a pau loa, hookahi uwnpo Pelekane (paa), o ia ka uwapn o Keauhou nei, aole oia i manuhen. M«nao au ina oe ianei nei a ike i keia kai hoee, hoihoiia paha ko ai i ke kania-i. He ma-u wahi mea hou «a. Henkv L. Kawewehi, A inai keia makamaka mai no hoi he palnpala nana i kona ohana maaoei, e ho»kākft pono ana i na ha"u weliweli ke koi; a ua kupono hoi no na poe i kaeoaaina ia wnhi Eia ibo na palapalala: Ma ke kakahiaka Poakahi nei ia'n a me ko'u hoa i pii ai a Kaakea, noho iho 'keU e ēii uwak, pii loa su iuka o Hal6loke e hoonwai ai i na holo» holona a ia'u i ai §

ilio mai, kahea auu keia leo aiai luoa mai o Pakip 4f H& kai naiaiiki e ! He kai uiimiki e !!" I alnwa aku ka ie kahakai, e■■ kuakea aiai ana ka moan?* mo iie mea la ua.inile a oi mui Kaukulaelae aka, auwe no hoi e ! he ku i k:i weliweli k$ naiia imu. oka iho ino mai la uo ia, loaa kela i kula, iho pu inai la, a ' ka hiki aaa uiai keia i kaha* kai, auwe,. weliweli e ! t> poi aua ke kai i ke alapii o Kahalekou. 0. kahi hale o Koomoi, via kiloiia mai e k.e. kai a pili pu i ka pa o KHhale.kou, ma ke kihi makui, a ua..uakiiia uo hoi a-p»a ina fcauia nouui, oiai ke Wai e holapu ana nje ka weliweli. ī alawa ae ka haua mnukr, i;a palaha iho Ia ko Aki . ua hoopiiiia ae la no hoi a pili f ka pali, e uoke aaa uo hoi ke kai i ke poi i kumu pali. 0 ka pahu wai no hoi ona, ma ka aoaa mauka u ka haie, ua - kiolaia o ke kai.iloko o 'ka pa o Naiwalau ma,

Loa kahi kau waa. 1 .na.na aku ka hana ia Kaiaiki, aohe Kaiaiki, ua weluwelu liiiii o lalo i **>-kai, nahaha liiiii ka pa. Me ka hnnn nui makm i Loohikihiki ai "i na ukana a pan. Ke pii mai ke k&i, hoio nku ia :i.iHkou i kahi o Haluapo. Ua pii ae ke kai a hapalua like . o na kumu loulu. Auwe, he weliwe'i ' l alawa iho ka hana ia Manui#, auwe no hoi e, ku ika .ehaeha, tia hoolianeeia iho la kahi hale ilalo a onouia aku la e ke kai a paa iloko o Moikeha. 0 ka papahele o ka mauka, ua unuia mai a pii iluna. A i nana aku ka hana i i Keawe, aohe kona hale, o ka puu op ; >la ke waiho mai ana i!una o ka heiau ika ioko wai I ha-lo aku ka haotf 'ia' Kauauela Lepo, e woiho ;o;.i ana kona hale makai iho o ka pr> kao, oiai ke kai e hoiapu ana* ilai)a, ke kopi no hoi ke kai i kiimu pali o Aoao ma. . 0 ke kanaka e aa ana e hele uiai kc«na wahi tuai a keia aoao, he hawaw r a, hupo, 8 he kanaka inbke ia. ' 0 ke Kaha" hale ua loaa mnhani, a o ko Kalainoanoa tnn hele, ia pii ana no ake kai' kokoke % hapalua like ka hale makai Ina a ia hoi an& mai, upaia iho ke waiho ana ilalo. O kahi o Makainai, ua pn aku ke kai a kokoke i ke alapn, 1 alawa mai ka haua i kahi waa 0 papa, auwe no hoi e ! ua opam mai a pili pu i na kumu ohai 1 ka piH f a o Kaleinoimea . 5

h i nana ilio ka haīia, «uwe ! n* ka waimaka no e hioio. Ua oa wahi iako, e paa ana kaLii Lmmu o hope, oi uoke i ka huli i ko "miiNi a loaa aku ilmra oka pa o Kaleinoanoa ma. 0 kahi.am.a, e pf>ā uiia n.o iloko, o ka hema o ka waa u*» naha, aohe nae i nni loa 0, ko Koomoa hale, ua hoo aeeia a kahi pa o Kanhiko», mamua mni ō ka halekn la, a o,ko Aki bftīe, aa pau i ka wawahiia «■ e kr.ku]u ana malana aku o ke knmu ohai nui ma ka pali. Ua pau ko Kalaiki i ka wawahiia, uo ka mea, aohe ano hale, aia k» papa a me ke pHi pvu!a a me na pono baie i kahi o Haluapo a kahi o Naiwalau; o na waiw&i kuai, eia maua. Ua neoneo ia wahi, aohe h;ile. O ko Manuia hale, ua pau i ka wawahii a e kukulu aua i kahi pali kahuahale kahiko maluna aku o Kaiaiki. Aol© .o Keawe rae Kamuola. Nui ua waiwai i iilo. ona lole uo hoi keia o Amoe a me Paiwi, bui aku hui inai, weluwelu no hoi kahi, ua wiHia i\o hoi i ke koa a weiuwelu. Ko Keawe ma hoi, lilo oa kapa apa na, na upena ame kahi mau iole. 0 ka pa mai kahi o Aki, a ku io o Manuia; iia weluweiu, e kau ole iho ai kahi pohaku maluna o kahi.

Me he mea la o ke kiekie »> ke kai mai ka ili honua maloo ae, ua koknke nō e 18 kapuai, ke heie la ke kai a like a like me kahi pali o mua mai o Naiwalau uia. Ika «ra o ko kai e emi akn ai, ahuwale mai loko aku uei a hiki iwahu o Kanlulaelae," ike aku oe ia Akele, kohu pali i ke ku mai iluua, 0 na papa, keia a Aki, ka ke Kin (Er Lazariis) no hoi, a me ka Kniaiki, lana aku i k i moana, a i ke akakuu ana , mai o ke kai, kiiia no hoi malaiiH ona wa-* a pau pono uo hoi i ka leaa. ona paa pukaaniani o ka hale- ina o Keliikoa, loaa sku i kainli, aohe nae i 0 knhi mea aka nae hoi, lona pu aku he* ie waina i \yalio o kn moana, pau i iuuia, nni ke o nn keiki hoewaa,eia k* no' Ak? ia ie waina, Ke pii mai no hoi ke kai, mehemeala- e apn niai ana no ia oe. Kn ika weliweli \ Nui ko Kea'nama ikaika ? ka hoopohopono i' na nkana o ko knpunakane « me Mnka liitii 0 na pahu puna elima a papa Louo i hoi pu mai nei } lilo i mea ole, aohe opala koe t o kohi mea wale no i loaa ae iaia, o kahi pena, Ke rar!a aku i

kahakal, feu i ke anoano, ku ka paila o ke ako'ako'a iuka, 0 kahi uwapo, aohē i manuheii i iho. Keu kahi uwapo Pēlekane , 0 ka halekuai o George McDougall o Kailua, hui aku, ' hui ke kopaa, laiki, palaoa, paleua a me nn waiwai lehulehn I e>Be. 0 ka papa a Jadge Geo Oiarb, mokaki uiai iluna % ke aa, a o ka halekuai o Kaelemakule, aole no i pōino loa, 0 kahi hale o Kupaka, liīo i ke kai, a o ka papa maf a Seott, mokaki i ke kai, a lilo na mea-ai i mea ole. 14a fca pukaaniani mahope kalele anao Makainai, oiai kekai melalo kahi i hapapa ai. Ua nui a lehulehu wale aku na 0368 i poino, aole i loaa; Ka Keuwe, ka a me ka Koomōa ma pahu ai, pau ika lilo. Ina o keia ino ai ka po, ina paha oa nui na ola uhane o poino, aka t ua hoomama mai uo ke Akua i kana hoopei ana. Na liono a Puni o Hawaii. Ma Kaawaloa, ua pii ke kai a hiki pah#i ke 30 kapuai ke kiekie. Ekolu mau hale i lilo ike kai, honpoinoia ko Mose Barrett hale ona ukana o ka hale ifkana ua pau i ka poine ona halekuai Pake o Hoo> kena a me ka uwapo, be inal na ke kai. Nui ka poino. MaKaaluaiu, Kau, ua lilo ka uwapo a me eha hale i ke kai Pela no hoi ma halawai pu no rae ka inaina o keia kai hoee. Aole he mau poino nui toa ma Puaaluu. Ua hoea loa ;\ku no i Hilo keia kai hoee * mimlki, he $ kapuai ke kiekie oke kai maluya oka iliwai. Aole i maopopo loa ka nui oka poino, He lono hoi no Kaalualu, Kau, ua poiiio ko laila uwapo, a pela iio ka hoi me ko Kaiwilahilahi ma Hilo Akau. Ma keia mau wahi uo, he hookahi hale pai poiuo, ike kai no o kaUakai. Mai ko makou mea kakau m&i hoi o Māui, ahuwale kuapa i ka wa e emi aku ai ke kai hoee, E hana ana no kanaka iluna o na kao hal'hali kopaa o Kahulni i ka wa*» ke kai i hoomaka mai ai > ' U*. I ka wa i «mi akn ai m\s manaoie paha aole p pii hou mai ana, uh hele aku ke kahi kane me kana wahine i ke k«i opihi, oia no ka wa o ke kai i pii mai ai a ane&ne e poino ko Una mau f la. Ma Maiiko, ua pii ke kai a hoea ike alanui Aupuni a hoonoinoia na mala

wana i Noi ka }h,« i m.> aja iawahi. Peia no ma kekahi mau wj.hi e :\e Ko Kauei Ehu Kai Hoee Mimiki. Ia Kimo Maki e ku ana i Kapai ka Poaono, la 13 nei, na p,' akr. ia kekf\hi makani inoino e hii'i oie ai iaia~ ke heomau iho ma kona knianu, oolaila.ua hanlele ih»> i i ka moku ia laila a ho)n *ik;i ' no HanauiauHi e hooiulu td a malie. s<akahiaka nui Poaka'oi hoi hou ka' moku no Kapaa * hoole ; ukana ai I ua wa-jpa i holo aku ai ao uka nie kn piha ukaua, he 'iana hu, v.;» pili akn U nn ka waapa i ka uwapn pae. a mahope iki iho paha o ka hora 7, ua ikeia iho ir ke ano e ana iho o ke kai a maloo loa. A pau ia, pii hou aku la a like me ka mau a emi hou, a ia emi ana ua ili iho la o Maki iluna o ke one, a 110 ia ioea i hookani aku ai ke kapeua i k'e oeoe e kauoha ana i tva waapa e hoi, uo ka mea, mahope lakou halawai me ka poiuo Ua hoi na waapa maaope o ka pii ana o ke kai. - A haalele koke iho ka moku ia wa--111 iio HiMiamaulu, a ilaila lakou kahi i hoopiha ko ai a lioi mai la iKa Poahia iho la. Wahi a ka hoike a ke kapena me ke kupakako. ua ih ka moku a paa ioa ī ko.ouo i ka wa i emi ai ,ke ■ kai, ■ ~ Ma Nawiliwili, ua loaa like iio me keia haawiua a ke kai hoe.?; a u;i pii k.e ~ kai a hoea ) ke Alanui -Aupuoi a komo iloko o na liale. Va puni loa no o Kauai i keia :cai hoee weliweli, a me he la.O-*ke ehu wale ka i Honolulu * nei i ikeia ai. No ka mea t i/i la like-no n ke-īa mea kupaianaha *- He mau la ku wale mai no keia r.o na mokukaua Beri(,:-uiia Komusa a me Nene Ahiu. Ua hoek O'u- o ka Peru na leta no na kanaka o ia mau naoku-k'au*. "No uka o Alanui Liliha ka pauahi o ka wHoaan uei, kokoke i k»hi o Robata Paka, ma kahi o Kaulua i' make kahiko. He * poe ; pake ua poe noho o loko Ua lilo i lehu ka hale,me ka hiki ole ; ooi i. na kaawai ke k<skoke aku. Ua upuia e ku mai ana i keia 'la maluna'inai oka Ausfteralia ; o Rev. .h Lytton o West Plains, Misouj , t paiii ma kahi oka Rev, V. H; Kiticata o ka Ēkalesia o Sana Anani maanei, oiai ka anoa. hope ua holo boomaha no na aina e. u ' \Ja pau nui ika haalele ika Hui Keaka Hawaii na poe hou :*a Porofesa Paraisa i lawe mainei, a e pau loa aku ana paha i ka poloke. Ua haawi ae ne nae " na pee kahiko o kako.u nei he keaka i ka pG Poaono nei no ka pomaikai oka haole ikaika o ia-'hui. Ake hana nei nae kela poe hou i hui ■ keaka.no lakou iho, I ka hora 2 p.m. O'ka Poaha nei i malama hou ia ai he heihei kaa holo kiauau mawaeiia o ua lio Judab a me Billy Button, no ekoiu eo ana iloko o elima hok> ana, mamuli u ka aa aua aku nu 0 ka oua o Jodah no ke aumeume oka make i haawiia ai 1 ka iio hope m» ka la 11 nei, n ua lilo no nae kē eo i ka inoa hope, Biily Buttdu me ka maālahiloa. Paewa nae hoi'ka uiakou i hoike »i m« ka helu i hala m judfih ka eo i k 11,