Ka Makaainana, Volume V, Number 26, 29 June 1896 — Page 5

Page PDF (862.44 KB)

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IUNE 29, 1896. 5

 

olelo i pau iho la a ano ukele hoi na alanui, eia ka auanei hoi he mau kulu wai ia a Kalanihakoi o ka ninini ana mai i mea e holoi loa aku ai no kela kanawai hapala, i hoikeia ma ka nane maloko o kekahi moe a makou i hoopuka aku ai, o "kai okia ko'u kanawai," oia hio, he "keenalu," ko Kamapuaa kanawai ia. A pau io no, pau a pau loa, aohe aweawea koe iho. He hoike paha kela no na lani i ka hoopailua i ua kanawai la a na Silona noonoo ole o ka hooholo ana, a e hele aku ana a ku ke pilo o ka hilahila ia lakou. I ko lakou au wale no ia ano haawina.

 

                Make loa ka ohua palemo alaula a me ke Kuokoa i ka eha loa i ko Teopilo H. Kewiki holo ana aku nei a Monotereala, Kanada, a hoike aku i kona manao i kekahi mea kakau nupepa o laila e pili ana ia kakou o Hawaii nei. O ka make paha ia la, ke wilinau nei na poo a ke hilikau aku la kikoo ana maluna o ka hanai Alii a ua o Kewiki, oia ke Kama'lii Kaiulani.

 

                Pololoi ko Kuokoa, a aia pu makou me ia, ma ka mea e pili ana i ka haawina dala no Kama'lii Kaiulani. Ua akaka mua ole kona ae mai e lawe aku ia mau dala, aka, ua hooholo no na Solona olalau a lakou o haawi aku, a ma ka olelo ia, mamuli ka o na hooia ana a Kewiki, ua apo ke Alii opio i ke kulana o na hana ma Hawaii nei a aohe hoi ona manao ana mai no hope nei. Ae paha, pela paha, oia nae, e like me na hoakaka ana a ka Rev. Kauka Dile, "aia no he wahine okoa aku---he mea hou---e haka pono mai la ka nana ana maluna mai o ka moana."

 

                Ina e ae o Kama'lii Kaiulani e lawe aku i keia mau dala, alaila, ua pio oia malalo o keia Aupuni; a ina oia e ae ole, alaila, mau no kona kuleana i ka nohoalii, i hooiliia mai nona malalo o ke kumukanawai elau pu o 1887 Ma ia wahi, ua ano like loa ko makou manao me ko ka makamaka. A ke kuhihewa ole hoi ko makou koho ana, e like hoi me na olelo i laweia mai i o makou nei, aole no paha oia e ae mai ana i keia ano pahele. E like no hoi me ko ke Kuokoa manao, ua paulele wale no na "poe konane" o ka Ahaolelo i ka Kewiki mau olelo, a ia makou hoi, ua hilinai lakou iaia. Aole nae hoi o makou manao ua paheleia lakou, aka, ua eo io no ia Kewiki.

 

                Ke lokahi aku nei makou ma keia hana ana a ka Ahaolelo, ua ikeia eia no ke mau nei ko ke Alii opio kuleana, a kulike ai no me ka ka Rev. Kauka Dile i hoike ai. Na kela hooholo haawina dala i ike aku he kuleana no kona i koe. Ina hoi e hoea mai ana ka wa e ike lea ia aku ai, alaila, aia maluna o ia Kama'lii hanau o ka aina nei ke ala, ka manaoiana a me ke ola no ka lahui oiwi. Ua kupeeia ke kau Ahaolelo mua o ka Repubalika, a aohe e hiki ke kuemi hope aku mai ka ua "poe konane" la i hooholo ai. Alaila, imua iho la no o na maka a pipili no i kepau a ke kia manu eleu.

 

                A ma kahi hoi o ko ke kuokoa ahewa ua olelo oia aohe ae o na Hawaii a pau e hoohiki, me ka hilinai ole nana ia mau olelo, ke olelo nei makou ua pololei no ia olelo ana. Owai na kanaka Hawaii i hoohiki mawaho ae o na poe paa oihana a me na poe e ake ana no na pomaikai e loaa aku ana, a pela no hoi me na poe i hookikinaia e ua haku hana? He ole a he ole loa.

 

                Ua kaha ole aku oia mawaho o ka mea oiaio e pili ana no kela apu auhuhu a Kuokoa ma. Aia no a kupee aku, alaila, hoi hoi loa ia ia ano poe a loaa hoi kahi hana, a i ole no hoi ia, nele no i ka hoihoiia. He keu no paha keia a ke au kupaianaha, eia nae, ua makemake ke Kuokoa e hooia ae i ko lakou ano Hawaii(?) ole wale a makou e hiki ole ai ke lokahi pu aku.

 

                Oiai hoi, ua waeia mai nei o Makinile i moho peresidena no ka aoao Repubalika, ua ku ole nae hoi ia i ka makemake o ka ohua palemo alaula a me kona poai, no ka mea, aole paha e hiki ana ia poe ke hoopoina i ka Bila Makinile o 1891. O ka iini maoli no o keia poai o na ewe mikanele a ke Kuokoa, o ia ka loaa palena ole mai o ke kokua dala ia mai e ko Amerika Huipuia poe, eia nae hoi ka mea oiaio lloa, aohe lakou nei ma ae he poe lihi Amerika, aka, he poe ake dala maoli no.

 

                He wa puanuanu paha hoi keia no lakou ma ae, no ka mea, ua poho ka manaolana. O kahi hana pono paha hoi i keia wa, e hoolako ae i mau kapuahi no Kole ma e olala nui ai a loaa ae hoi ka pumehana i ke "aupuni maikai loa a Hawaii nei i ike ai." E aho no ia, ola!

 

                E pono no hoi paha ke waiho aku a na Kole ma no ia e wale walaau ae, me ka hiki paha hoi ia lakou ke hoano e ae i ua olelo o kela pauku o ke kahua alakai hana Repubalika a ku pono i ko lakou manao, o ia paha hoi, he hoohuiaina maopopo. O ko kakou poe kalaiaina hemolele ke i ike a i makaukau i na hana pahele o na ano like ole, a he mea pahaohao ole hoi ia no kakou ke hana ae lakou pela ma nei mea.

 

                Ua huli hoi mai o Kuhina Waiwai Damona ma ka Auseteralia me ke akaka ole ka o ka holo ea pono o kana huakai imi dala o ka holo ana aku nei i o. Nui kana mau mea o ke kalekale ana aku nei i ko Kapalakiko poe nupepa. He papaaina ka i haawiia mai iaia e ka Ahahui o na Poe Kanu Waina o Kaleponi. Iulai 17 ae ka o Pi Ki Keoni e hoi mai ai. Mawaho ae o keia ae la, aohe i akaka ka loaa nui mai o ke dala aie ia laua.

 

                Eia nae, ua loheia ae maanei eia ka kekahi poe dala o kakou ke makaukau nei e hoaie aku i ke Aupuni malalo o kela kanawai aie lahui hou no na hana hou, a he $375,000 ka i kohoia no ka 5 pa keneta, a i lohi wale no i ka alilo ole ia mai e ke Kuhina Waiwai. Ina he mea oiaio keia, ua hoopau ko alaala no ka hoi ka huakai huli dala iwaho, a mai oi loa aku no ka ina no i hoomanawanuiia iho.

 

Poino ma ke Ano Ulia.

                Mahope iho o ka hora 9 o kakahiaka Poalua iho la, ia Abraham Fromberg, he kalaiwa kaa lawe pipi no ka Hui Meteropolitana, e noho Luna Nui ia nei e G.J. Wala, e kalaiwa ana i kana kaa mahope o ka halekuai pipi, a iaia i hoea aku ai mahope, ike mai nei oia i kekahi kaa e kalaiwaia aku ana e kekahi keiki kanaka, ua peki aku la oia i kona mau lio i hope a komo aku iloko o ka hale halau loihi, i loaa ai hoi he wahi kaawale no ke kaa e komo aku ana. Ia wa i puiwa ae ai na lio a emi hopu aku la me ka pukalaki nui. A mamuli o ia emi hopo ana ua kuia aku la kona hono a-i ma ka niao o ka lanai a kulou aku la imua me ka eha nui, aka, ua hoomanawanui no oia i ke kalaiwa ana i na lio e puiwa nei. Ua lele ae na lio iluna i kela wa a hookui aku la kona umauma me ka lohe lau o ka lanai a hina aku la oia iluna o ka noho me ka eha loa. I ka heleia ana aku e kokua, ua ikeia iho la e lewalewa ana kona poo mawaho o ke kaa a e waiho lolo ana kona mau wawae. Ua hiki ole iaia ko ike no kekahi manawa, a mahope o ka hoopuluia ana i ka wai, ua pohala ae oia a ua hoihoi koke ia no ka Halemai Moiwahine mamuli o ke kauoha a Kauka Ryder. Eia no oia ke waiho nei me ke ano onawaliwali. He kanaka oia o 50 makahiki.

 

Mai Holoai'a i ka Moana.

Ma ka la 15 nei, ua hele aku o Kaukia, he Kukuma, i ka lawaia maluna o ka waapa mawaho pono ae o ka anemoku o Kekaa, Kaanapali, Maui, a iaia i hookuu iho ai i kana aho iloko o ka hohonu, o ia no ka manawa i pa mai ai kekahi kikiao makani ikaika a hiki ole iaia ke kupaa iho ma ia wahi, nolaila, ua hoe aku la oia me ka ikaika a kokoke e pae i kumupali o Kekaa. Ia wa, ua pau ae la ka ikaika i kona mau ea huki e hiki ai ke hooikaika hou aku a pae i kula, ua hoolana iho la oia no kekahi manawa e noonoo ana no kana mea e hana ai. Pau ia, kau ae la oia i ka pea o kona waapa a kia pololei aku la no Lanai. Mawaena o Lanai me Lahaina, ua pili mai la he elua mau mano nunui ma na aoao o kona waapa. Nolaila, ua wehe ae la oia i ka pea a me ke kia a hoolei aku la iloko o ke kai, a o ia no ka wa o ua mau i'a la i haalele mai ai iaia a lilo aku la i ke aumeume me ka pea a me ke kia. Iaia i nana aku ai, ua hihia kekahi mano i na kaula o ka pea, aole nae ona hoomaopopo. Ua poeleele no hoi, pae aku la oia ma na kuanalu o Lanai a palahuli aku la kahi waapa. Ua hele aku la oia a moe ma kahaone i ka ua mea o ka maluhiluhi, aohe hiki ke naau hou aku. Na kekahi poe i kii mai a hoihoiia ma kahi o D. Kaopuiki a mala maia a hiki i ka hoi hou ana mai o ka ikaika iloko ona. Ma ka la 16 ao i hoihoiia aku ai oia no Lahaina ma ka waapa o Namilimili. Pakele mai lilo i inai ua kola mau mano.

 

Kiolaia a Haki ka Lima.

                Ua halawai ae o Robert Lishman me ka poino i ke ahiahi Poakolu mei,iwaho o Kamoiliili, oiai oia e huli hoi mai ana mai Waialeale mai maluna o ke kaa me ka lio ka kaula. Ua holo ae ka lio ka-kaula mamua a hoehuli kapakahi ae la ia i kona kaa, a o ia no ka wa o ko kaa i huli ao ai a kapahuli aku la oia iluna o ka lepo, a haki ka lima hema, maluna ae o ke kuekuelima. Ua waiho malie oia ma ia wahi a hiki i ka maalo ana mai o ke kaa waiu o Waialeale, a na ke kalaiwa i kokua iho iaia a hoihoiia mai no kona home ma Makiki. Ua hoounaia o Kauka Maina, a nana i lapaau iho ka lima pilikia a pili hou, aole nae i ola, aka, ua loaa iki he maha iaia. He aoo oia o 65 paha makahiki, a ua kukonukonu keia haawina i kau- aku maluna ona.

 

                Eia no ke komite ohi dala no ka hana ana i na hemahema o ka luakini o Mokuaikaua ke hooikaika nei no ma kana hana iloko o keia mau la. Ua loaa no he mau wahi okeni iaia mai na poe opu aloha aku.