Ka Makaainana, Volume VI, Number 4, 27 July 1896 — Page 4

                                           Ka Makaainana.
                          HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IULAI 27, 1896.

                                         KA MAKAAINANA,
                                    HE NUPEPA OILI PULE.

                                       F. J. TESTA (Hoke),

                                Ona, Luna Nui a Lunahooponopono.

                                  KEENA: Helu 327, Alanui Moi, ma
                                Waialeale, kokoke i Alanui Konia.

                                    POAKAHI, IULAI 27, 1896.

    ANO ole no hoi ka hoaliona oeoe uwila no na pauahi, aohe mea a maopopo iki, no ka mea, o ia oeoe hookahi no ka hoailona no ka ikeia aku o na mokumahu.  E hewa no ka hoailona kahiko, ka bole, he maopopo loa ia i ko ka lehulehu mau pepeiao.

    E HEWA ole no ia kakou ke hoomanao ae i ko kakou La Hoihoi Ea, o ia ka Poalima iho, ke 53 hoi o na makahiki mai ka Lo Keoki hehiku ana iho ia Hawaii nei i Feberuari 25, 1843, a hoomaikai hou ia mai la ilo ko no o ia makahiki hookahi.  Ina no kakou e hoomanao ana, e malama no kakou me ke akahai a me ka maluhia.

    No keia mua aku, aohe kulana puuku o KA MAKAAINANA nei, oiai, aia no i ka pu k@ mua ke kulana hookele i nei wa.  E hoomaopopoia mai ka pono iaia wale no na palapala a pau e kakauia mai ai, no ka mea pili dala, pili kauoha nupepa a pili oihana, a pela no hoi me na manao hoolaha. Ma kona inoa hookahi wale no e hoouna mai ai.

    INA e nanaia ae ana ma kahi o ko ka ona a lunahooponopono inoa, e ikeia iho ana no @a kaawale loa aku o W. H. Kapu a ua auamo okoa ae ka Puuku ia mau kulana, oiai, nana hookahi no i auamo iho nei ke koikoi o ka hana ma ka hooikaika ana i ka huli ana i na mea e mau ai o ke ola o keia wahaolelo o ka lahui.  E lawelawe ana oia nona ponoi iho, nolaila, aohe puuku o keia mua aku.

    POMAIKAI na Kona o Hawaii i ka loaa ana o kekahi kula malaila no ke ao ana i na kaikamahine opio a kakou i ka mea e pono ai o keia noho ana aku a e kupono ai hoi lakou no ke kulana makuahine o keia mua aku o ka lahui nei.  E nana ae ia ka makou hoike no na mea i hanaia ma ia kula.  Ke konoia aku nei ko na makua oiwi noonoo ana no keia mea, i ko ka Moku o Keawe poe no nae hoi, a he ole loa hoi ke kakaiahili loa ana mai no Honolulu nei, kahi e ike ai o na kaikamahine i ka hoonaninani a me ka makaleho.

                                    E KIAI LOA I KE OLA.

    O kekahi o na olelo noeau kahiko iwaena o kakou Hawaii, i ike koke ia iho ka oiaio e hiki ole ai ke hoopaapaaia, o ia hoi ka olelo i maa a i kaulana iwaena o kakou---“Iluna no ka ua, waele e ke pulu o lalo nei.”  He olelo keia nona ka manao kuliu i nele ole no nae ka pili i na manao laulaha.  A oiai, he nui na manao pili o keia olelo, he hookahi wale iho no manao nui, a o ia hoi keia, e nana aku imua; e hoomakaukau, ina no ka maikai a no ka ino paha e hiki mai ana---a malaila i kulike ole ai me ka na haole olelo hookau, “i ka wa o ka maluhia, e hoomakaukau no ke kaua.”
    Aole makou e komo nui aku ana iloko o ka wehewehe piha ana i ke kumu a me ke kaona o keia mau huaolelo, aka, ua hoolanaia mai ko makou manao e paipai aku i ka lahui oiwi, oiai ke Aupuni, ma o ka Papa Ola la, e hiamoe ana iloko o ka palaka a me ka palaleha, e makaala i ka hoomaemae ana i ko lakou mau home.  He mea nui ia a he mea waiwai no hoi a ua oleloia---“o ka maemae ka i kokoke aku i ko ke Akua ano hemolele.”
    Aole no paha i poina ko makou poe heluhelu, o keia mahina ae o ka makahiki i hala ka mahina i ulu mai ai kekahi ma’i nana i hooweliweli, aole wale i ko ke kulanakauhale nei, aka, i ko na mokupuni a pau o ka paemoku, a na ia ma’i hoi i kaihi ae “me he aihue la i ka po” i na ola o kekahi heluna nui o ka lahui---no lakou makou e kaniuhu nei me ka lihaliha a me ka manaonao ku i ke ano walohia a walania.  He ma’i kela nana i hoopahua ae i ka ike o kekahi poe kauka.  Oiai hoi, ua hooia ae kekahi o lakou he kolera ua ma’i la, a ua hoole ae hoi kekahi, he hookahi no nae hoe mea i akaka lea, ---kolera a kolera ole,---ua make he mau makua a he mau pulapula o ka lahui oiwi.  Minamina wale!
    Ua manao wale ia ua loaa mai keia ma’i ma o ka ai ana i na i’a i ai i kekahi mea mai na kino ku papau mai o na poe i manaoia ua make ma o kela ma’i la a i kanuia makai o Kahakaaulana.  Ina pela, aole no e hewa ke makaala a mai holapu wale aku no i na i’a ma na wahi kokoke i ke kahua hoahu o ia mau kino palaho, e laa ua alamihi a ano papai e ae, limu, opae, a pela aku.  Me ka mano nui ole i ke ano a me kahi i loaa mai ai o kela mai, ua hooiaia, o ka pelapela o na pa a me na hale noho ka mea nana i hooikaika i ka hoolaha ana i na anoano e pulapula ai a kawowo o kela ma’i.  Ina pela, ke kauleo e aku nei makou i ka lahui, iluna no ka ua, waele e ke pulu o lalo” A oiai no hoi, he rula mau no ka hoomaemae ana i na home i na wa a pau, aka, he mea pono e hooi loa ae i ka makaala i ka wa e maoaoia ai he mea pono ke hana pela.
    O ka waieinu kekahi mea i olelo ia he kumu alakai hoolaha awiwi loa ia i na anoano ma’i, nolaila, he mea pono no ke makaalaia ia mea.  E hewa ole no kakou ke hoohana aku e like me ia i ke kau kolera.  Lehulehu na poe i loaa i keia mau la iho la i ka ma’i hi me ka eha a umii o ka opu, a ua oleloia no ka wai ma’i paha ke kumu, a i ole ia, no na mea-ai mai.  Nolaila, ina a loaa me ia ano haawina, he mea pono ke hana iho iloko o ka ipu, i hiki ai ke ike lea ia ke ano, imaopopo ai hoi ka hoike ana aku i ke kauka, ke kauohaia hoi he kauka.  Aohe no e nalo ana ke kolera e keokeo mai ana kohu wai raiki me ka huahua pu, alaila, e pono ke kauoha koke ia ke kauka.
    Ma na aina i loaa i ka ma’i kolera, ua ikeia he kau a he manawa paa hoi ko ia ma’i e puka ai a pahola aku maluna o o ka aina i na makahiki a pau, a nolaila, aole loa e hewa kakou ke makaala e mamua ae o kona puka hou ana.

                                    “HAEHAE KA MANU!”

    Ua huli hoi mai nei o Wile O. Kamika a me kona ukali kauka.  O ka hua paha hoi koe o ka lana huakai a hoikeia ae.  Heaha ana la, he hoopaukoalaala no paha?  Ina aku a huaiia ae.
    E like no me ka makou i hoaiai aku ai ma ka helu i hala, pela no ia i hoomakaia iho nei o ka aha hookolokolo koa no Kapena Gude, i malamaia iho nei i na po i hala iho la maloko o ke keena kalaunu a nohoalii o Halealii Iolani, me ka hamama a me ka noa i ka lehulehu.  O kahi apiki nae hoi, ua pau ia poe i ka lilo i poe e hakaka pu ai me na makika i ka po mua, a i na po mai hoi mahope iho, ua loaa ae ua mea puhipuhi ahi hoomake makika, a manao ae la ko kalou palekaua.
   
    He ole loa no na mea ano nui i wawaia e huaiia ae ana ma ia hookolokolo ana.  O ke ano nui o na kumu hoopii, no ka lilo ana o kekahi o na hoailona ike a ki pololei o kekahi o na pukuuiahi Auseturia a no kona hoopuka ana i kekahi mau oleloino i pili i ke Konela.  A o kekahi paha hoi, no kona hoopuka ana i kekahi mau olelo nunuha no ka hoemiia ana o ko lakou uku.

    O ka ua Konela la nae hoi ia i hoike ae ai i ka nupepa Hoku (ohua palemo Iiula) he mau la mamua iho o ka noho ana o ka aha-koa, ina ma Amerika Huipuia keia hewa kahi i hanaia ai iloko o ka wa kaua, ki pu ia oia i pani panai no ka mea i hanaia, oiai, ua hemahema kekahi pu kuniahi a he palaka hoi ia nona.  A imua hoi o ua aha-koa la, mai ua waha mai o na hoike lehulehu, ua ano mahani loa ke kulana o ka hewa, oiai, na ke Konela no i lawe kekahi hoailona i mea e hookamaaina ai iaia iho me na hoohana ana o ia ano pukuniahi.

    Eia nae, o ka hopena, aole i maopopo loa ihea la e pau ai a e pae aku ai, a maluna la owai ka hewa.  Ua hiki, ia lakou mai no ia o ka hoahewa a hoahewa ole, aka, ke kahea mai nei no kela mau kulu koko o Leialoha i kiia ai i ka pu e na lima ka kauha o keia Gude ma keal au wina la poina ole o Ianuari 17, 1893, ma ka huina o na alanui Moi me Papu. “E ke keai, heaha ko ka po?” O ka ke Kilokilo koe a huai pau ae.  Ina aku!
   
    Ke hoomaopopoia ae ke ano io maoli o keia hookolokolo ana, me he la he mau mau o lili i awiliwiliia me ka hopohopo o hoohioloia ke Aupuni o lakou nei ma ae e lakou ma iho @o, oia hoi, e na hanaiahuhu i kananuha no ka houukuia o na apana Kalakaua poepoe.  Kupaianaha no, ina pela io.  Eia nae, ia lakou mai no ia.

    Me he la ka hoi o ka ili ana o ka moku holohoio lealea a heihei o ka Peresidena a me ia pu no kekahi o luna ilalo o Puuloa, i hoikeia aku ai ma ka helu i hala, he kahoaka ia no kekahi haawina e loaa mai ana iaia ma kona ano kulana hooponopono aupuni.  E pae io aku ana no paha hoi kona moku Aupuni i Puuloa, i kahi e loa ai o ka puu a hele loa aku i ke au o ka hewahewa.  Auwe, manaonao no ka hoi e!

    Wahi mai nei a na lono, ke ano akakuu a emi loa iho la ka holapu ana a ka ma’i ahulau eleele ma na wahi lehulehu o Asia.  Ua hoi mai nei nae hoi o Kamika ma me ka loaa ole, malia nae paha hoi aia iloko o na kamaa o laua kahi i hoopu ai.  Aohe mau kikiko eleele maluna o laua.

        Pala no hoi ka maia i ka eleele kiu a ka Ilamuku o ka hoouna ana aku nei i Hawaii e hoomaha