Ka Makaainana, Volume VI, Number 11, 14 September 1896 — Page 5

Ka Makaainana.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 14, 1896                  5

 

ka maua e hooponopono ai i ka ninau Hawaii, me ke aoia ana mai na ka lahui e koho (ma ke koho balota) i ka lakou ano hooponopono aupuni o makemake ai mai loko ae o keia mau ano hooponopono aupuni ekolu-ka hoohuiaina, ka hoomaluia e Amerika Huipuia, a me ka noho ana Moi malalo o Kaiulani.  (Ua hoole ae nae o Kuhina Wilisi aole he oiaio o keia mau olelo, pela ka hoike a ka ohua palemo alaula.  A ina no hoi paha he oiaio, aole no ia lakou o Kuhina Wilisi e hoike aku ai.  He ike ole no paha hoi no lakou nei i na ano o na lawelawe oihana ana, aole he mea hoike wale ia ae no ka nanehune.)

            A o lilo auanei keia mau epa e hoolaha hele ia nei ma na aina naauao o keia ao nei me ke kue ole ia, i mea hilinaiia mai e na Mana nui, a lilo paha ia i mea e kapaeia ai na noonoo ana no ka lapaau ana i ka hewa i hanaia maluna o Hawaii, nolaila, o ia ka makou e iini nei, e kakoo mai ka lahui i keia hoohalahala a makou ma ke kau ana mai i ko lakou mau inoa malalo o kekahi palapala hoopii i ka Repubalika o Hawaii e waiho mai i ka ninau no ka hooponopono aupuni ana imua o ka pahu balota.

            O ka hapai ana i keia hana, aole ia he mea uuku, nolaila, ke kono aku nei makou i ka lahui Hawaii aloha aina oiaio e ku me ka makaukau no ka hapai ana i keia hana, e hoike aku ana i na Mana nui o ke ao nei eia no ka lahui Hawaii ke kali nei no ka hooponoponoia o ka hewa i hanaia, a e hoike pu aku ana hoi eia ka lahui ke aku nei a hooponoponoia ua hewa la me ka maluhia, a malalo hoi o na kanawai lahui o ke ao nei.  (E nana ae i na hoakaka ma kekahi manao okoa ae malalo o ke poo –"E Aha Ana Oukou?"  Ma ia e akaka pono ai ka hana i makemakeia ua ka lahui e hana, e lawelawe a e hooko ae.)

 

PAU PULU, AOHE LAU KANU.

 

            Kehakeha ko ke Kuokoa manao, ka wahaolelo kakoo Aupuni, malalo o ke poo maluna ae, no ka mea e pili ana i ko Kama'liiwahine Kaiulani ae ana e lawe aku i kahi haawina dala kokua omilumilu a ko lakou Aupuni o ka haawi makaua ana aku nei, mahope iho nei o ka hooholoia ana e ko lakou Ahaolelo.  Pela no hoi paha, e "welo" ana "kihei a ke ae-loa," eia nae, aole o kona ae ana mai la he mea ia e keakea ai i kona pono i ka leialii o Hawaii nei, e like me na hoakaka a ua o mea mamua aku nei, no ka mea, ua ae mai la oia e lawe me na kumu ole, oiai no hoi paha, aohe no he kumu i koiia aku nei e ke Aupuni.

            Ua loaa mai nei ka he palapala mai ke Alii opio mai, aia i ke Keena o na Aina E, a ua hoike mai nei no ka ma ia palapala o ka hui kalepa o T, H. Kewiki Ma (Theo. H. Davies & Co.) na agena ohi i ke dala maanei a na lakou hoi e hoouna loa aku iaia ma Enelani a hala loa aku no ka Mokupuni o Ierese, kahi ana e noho ai ma nei mau aku, oiai, wahi a ka lono, ua oi loa kona hoohihi ia laila.  Pau hoi keia ae la, ua hoikeia mai ia makou aohe ka ua Alii opio ia e huli hoi mai ana, e like me ka makou hoike o kela helu aku nei, aka, e noho ana no i o.  Aohe palapala i loaa mai nei ianei i kona makuahine alii e hoike mai ana no kona hoi mai, nolaila, aohe no he mau liuliu ana nona.

            Aka, no kela haawina dala hoi ke Aupuni, he mea maopopo loa ia ua ikeia he kuleana no kona i koe, eia nae, aole keia haawina he kipe no ia kuleana, i mea e lilo mai ai a pau loa ae hoi ka noonoo ana nona.  O ka makou nae no kela "pau pulu, aohe lau kanu," ke aa aku nei makou i ke Aupuni a me kona mau wahaolelo e hoolaha ae i na palapala a pau e pili ana no keia haawi dala, a oi loa aku hoi, i kela palapala ae mai ia Kama'lii Kauilani mai, i loaa ai hoi he mea e ike lea ia ai e ka lahui, alaila hoi paha, loaa ke "akaka wale o Haleakala i ka uwe a ke kini o Koolau."  Ae, aia a hoikeia ae keia mau palapala a akaka hoi na kumu i koiia no ka haawaiia aku o keia haawina dala a me na kumu i aeia ai e lawe aku, alaila, ia wa e ia wa wale no auanei makou e ae aku ai e like me ko poo maluna ae, aole loa hoi mamua ae.  Oia, e Kuokoa, e wiki a huai ae, i ike mai ai hoi ua kini o kaua.

 

"HAEHAE KA MANU!"

 

            Ua hele no hoi a kau ka puaa i ka nuku, hookuu ae nei ka Papa Ola i kana rula hookapu i ka lawaiaia o loko nei o ke awa.  Ola no hoi na kini i noho hoomanawanui loihi ai i ka ua mea o ka hana ole.

 

            Wahi a ke Kuokoa –"Nui ka pioo o kekahi poe ma Kapalakiko no ka ike nui ia aua o na poe Roialiti malaila i keia mau la.  Aia ilaila i keia wa, o Kimo Kamabela, ke "Alii" Wilimana, elua mau Makapolena, ka makamaka Joseph Nawahi, a me Aberahama Fernandez."  I lawa hoi a hoeu aku makou, oi loa aku paha hoi ka pioo a ku-apioloke o ko makou makamaka.

 

            I pololei wale ai no ka mea a na haole i olelo ai –"o ke kuko no ka luaui o ka manao."  Mamuli paha hoi o ka holo ana aku nei o keia poe i o, ulu ae nei he manao iwaena o ka poei o ua o Kuokoa ma aia he hana na ka poai Alii ilaila kahi e hoolalaia mai la, nolaila, makau honua e no lakou o hoea io mai ke "kai-o-ka-hinalii" a me ka milenio, "pau pulu, aohe lau kanu."  Hu no hoi ka aka.

 

            Pela no makou i hoike ai ma kekahi helu mamua aku nei no ka hoohuoiia no ka pau o kekahi poe o ka poai aloha aina a aloha Alii i Kapalikiko, me ko makou hoopaia mai no ka lakou hana o ka pau nui ana i o.  No makou iho, aohe makou i ike, a o lakou no ka i ike.  He hiki ole ka paha hoi i kahi ke hele me ka nele o kona hoohuoiia?  Me he la, pela ke ano, a eia lakou nei ma ae ke haukeke e nei no i ola honua.  O ko na kolohe ano no ia, he makau honua wale no i ke aka, a i lawa paha a ku io ae he mea io, auwe! pau nui i ka hiolo a helelei, a lilo nui i mau mea e muu mokaki ai ma ke ala.

 

            E pili ana hoi no ka mea i oleloia e kekahi mea kakau o ka nupepa Buletina o Kapalakiko mai nei aku, a makou hoi i hoike aku ai ma ka helu i hala, ua wini aku kekahi mea kakau o ka nupepa Pi Ki Adavataisa e ninau ia Kuhina Wilisi no ka oiaio o ka lono e pili ana no kana hana o ka hoi hou ana mai nei.  Ina he mau ao mai nei kekahi ia Kuhina Wilisi, he mea maopopo loa aole oia e hoike ae ana i kela ohua palemo alaula aia a waiho pilo oihana ia aku e ia imua o na poo alakai Aupuni.  Wini no hoi paha, ka makua ao nana i hookumu mua ia ohua iloko o 1856.

 

            Pokole koke no ka noonoo o ua ohua palemo la.  He keu a ka nui o kona hoino ia Kuhina Wilisi, oia hoi, mamua o kona holo ana aku nei no Amerika Huipuia, a iaia no hoi i o, a nei wa hoi, ua loli ae a ke hoomaikai aku nei me ka pelo pu aku.  Ina no hoi i ae mai ke Kuhina, alaila, oia no paha hoi kahi i ano like no ka pokole koke o ka noonoo.  Maiia o na ano hana no ia, e like me ka mea i maaia no nei au –"wauwau aku au i kou kua, wauwau mai oe i ko'u."

            Ke lonolonoia nei eia ka ke Aupuni ke lawe liilii nei me ke akahele i na lako kaua i haawiia ai i na Kiai Makaainana (Citizen's Guard) a me kahi @ auamo pu e ae.  Ina pela io, alaila, o keia ke keehina naauao mua loa ma ko ke Aupuni aoao a ke mahalo aku nei hoi makou.  O kahi mea apiki paha hoi, ina e pau loa aku ana na pu a me na poka owili, heaha iho ana hoi na mea paahana a na poe koa laeula la e luku aku ai kahi i kahi?

 

            Ua hoike ae ke Kuokoa o kela palapala mai Honolulu aku nei i ka nupepa Buletina o Kapalakiko, i hoopukaia aku ai e makou ma ka helu i hala, o kekahi ka ia o "na lono oiaio ole."  Pela paha, aole makou i maopopo ia mea, koe wale no aohe i hooleia mai ka makou i hoike aku ai i ka lima nana ua palapala la i kakau.

 

            A o ua poohina la a makou i kuhi ai nana i kakau, oia ka Rev. S. E. Bihopa, i kona ike ana ka ia Keoni Polokamu makai aku nei o alanui Moiwahine ua ona, ua olelo ae ka oia aia ke kaikaina o Kalakaua a he kaikunane hoi no kela wahine, no Liliuokalani.  Ke ino a me ka lapuwale.  Ua ike a ua maopopo pono no anei ia mea ia?

 

            Lawa ole iho la ka oia me ia mau olelo kikoola ana ma ia wahi, ua hele mai la oia a hui me kahi no o lakou, ka huuona kane a Makua Kuke i make, a olelo hou aku la ka iaia me ke kuhikuhi ana o ka lime i ua kanaka la.  Akaka no hoi ka awahua o ka naau o keia poohina e uhi nei me ka aahu o ka pono a ka Haku, aka, na ka la no mahope aku nei oia e ike mai a me kana mau hana ekaeka, hilahila ole, hailiili a piha kuamuamu.  Ina no paha e holoiia kona waha me ka palaki a me ke kopa, aohe no e pau ke ino, no ka mea, ua kumu.

 

            Eia ka na kauka Aupuni ke komo nei e nana i na haumana o na kula, ina paha he ma'i hoohuoiia kahi a aole paha.  Hookahi ka kula i heleia aku, oia ke kula Aupuni ma kela huli aku o Punahou, a ua kauohaia na haumana e wehe i na aahu imua o kela a me keia.  He hana pono anei hoi keia?  E ae ana anei kakou i ka kakou mau kaikamahine e hanaia mai pela?  No makou iho, aole loa, ke ole o makou pu kekahi.  Pela no hoi makou e manao aku nei i ko na makua a pau hana aku pela, ina he makee kahi o lakou i ka maluhia o na pulapula.

 

            O na olelo ana nae hoi a ka ohua palemo alaula ua pau aku na haumana o ua kula la i ka lole ua na puka-aniani, i ka wa e uauaia ana e kahi poe e ke kauka no ka makemake ole ka i ko lakou o-ia, aohe kahua no ka oiaio, pela ka hoike a ke kumu poo.  Heaha la ka waiwai, o ka

[E nana ma ka aoao ewalu]