Ka Makaainana, Volume VI, Number 13, 28 September 1896 — Page 1
This text was transcribed by: | Roberta N. Jahrling |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Makaainana .
HON. JOSEPH NAWAHI.
Aili ke Aho ma ka Aina Nalihini a Niau ma ke Ala Poli-kua-a-Kane.
“Koliikukapu ka la a ke aloha i hiki mai ai,
Ko uhane kaa i hoea mai i o’u nei,
Ka i hoolale mai ia’u e hele – a
Ke hele la i ka nahele loa o Maukele;
Pakele ke aloha mai loaa i ka moe..
Aohe wa na hiki mai oe,
O ka hala ana aku la no ia;
Hala oe e ke aloha la,
Naue pu no me ka anoi – e!
Aloha oe a !
Mahope koke iho o ke ku ana mai o ka mokumahu Alameda i kakahiaka Poaha nei i loaa mai ai ka lono walohia ua hala ke aho, ua lele ka hauu, ua aili ke ola a ua pio hoi ka kamaka o ke kino o ka Mea Hanohano Joseph Kahooluhi Nawahi-o-Kalani-opuu, ia hoa’loha oiaio hoi o makou a me ka lahui, ma Kapalakiko, kabi ane a me kana wahine aloha, Misasa Ema Aima Nawahi, i au aku ai no ka imi ana i ke ola a me ka hoolanalana ana no hoi kahi, i ka la 14 nei, ma ka hora 2:35 o ka auwina la, maloko o ka halemai ponoi o Kauka S. F Long. Ua haalele mai oia ia nei @ Augate 20 aku nei no a pae i o i ka la 27, maluna aku no o ka mokuwahu nana i lawe mai la @ lono no kona make @. Me he awila la ka holo awiwi o ka lono a puoi ke kulanakaohale nei, a he mea ikeia aku no hoi ia o ke kaumaha maluna o na hiohiona o na poe a pau i like ka manao kalaiaina me kona, oia hoi, na poe aloha aina a makee Alii, a he poe hoa’loha nae wale no a pau.
I ka pahola laulaha loa aua a o keia lono, ua hooniki aku na poe i pili kokoke loa iaia a me kana wahine ma ko laua home ma Kapalama, a ua haawi aku hoi i na aloha kumu kena ana i ke kahu o ka hale oiai ko laua wa kaawale, oia no kekahi o na wahine pokii, Misasa L. Aoi Like, iaia a me na keiki a pau, hui pu no hoi me na kaikamahine ma ke kula. (Ua make hewa hoi ia makou ka hoaiai ae he aloha aina a he aloha Alii oiaio oia, no ka mea, ua maopopo no i ka lehulehu ia mea) A ma ia moku mai no hoi i loheia mai ai ua ialoaia kona kino kupapau ma o a ma ka moku mahu Auseteralia mai, e ku mai aoa i keia kakahiaka e hoihoiia mai ia.
Kana Mau Olelo Hope Loa
Oia no a me ka wahine a make oia, a ma ia hope iho, na pau ko ka wahine ike ana aku i kona kino koou, lilo aku la i ka hana a na poe ialoa. I ke kakahiaka ka hoi o ia la, ua pohala a ano lamalama mai oia ae no ka hoi ka ai ana. Hora 10 a. m., ua kahea aku oia i kana wahine a olelo aku la: “E kii aku oe i peni me ona pepa, a nee mai oe a kokoke ma ka moe nei.” Ninau ae la, i ka hora a me ka la, ua hai aku no ka wahine, a kauoha mai la oia iaia: “Kakau iho oe ia a paa.” A olelo hou aku la no i ka wahine: “E mama, mai pihoihoi oe no’u. E kamailio wale aku ana no au ia oe, penei oe e kakau iho ai, i ole oe e poina. Ina paha au a make ana ianei, e hoihoiia no au i Hawaii. Ma na mea a pau o kaua a me ua keiki, o oe ue ka mana ma ia mea, a me ee no e hooponoponoia ai na mea a pau. Mai kolio oe i kahu ai lunahooponopono e like me ke ano mau o na mea a apau. E honi aku i kahi pokii o kaua, a me na lei a kaua; aloha aku i ka ohana, na makamaka a me na hoa’loha a pau. Aloha aku i kuu Moiwahine a me ka lahui a’u i aloha ai, a hai hope aku oe no’u, - E hoomau i ke kupaa no ke aloha i ka aina. E mama e, e hoolana i kou manao, he wahine kanemake ana paha ee ke hoi aku i Hawaii.
JOSEPH KAHOOLUHI NAWAHI KALANIOPUU. (Picture)
Aka, na ke Akua no e malama i na wahine kanemake a m e na keiki makua ole. E mama, ke uana aku nei au ia oe me ka ehaeha. E kala mai oe ia’u i ko’u lawe ana mai ia oe a ka aina malihini nei, e luhi hookahi ai oe no’u me ka hoomanawanui. Oiai, mamuli o ko’u hoohemahema i ko’u ola ponoi iho, ke kumu o keia poino i hiki mai ai, e like me na olelo ike a ke kauka. Ua hookina au i ka hana i ka wa nawaliwali o ko’u kino, a he mea paakiki ka hiki ana e hoola ia’u. Pela io no I ke Alii, e nana i na wahi keiki makua ole a koua kanaka.”
Ea, he keu keia a na olelo ku i ka walohia a me ka ano kumokuahua. Ae, aloha no oia..
Pomaikai nae hoe keia haule ana ona ma o, ua lehulehu na kamaaina o kakou malaila, oia ke Alii Wilimana, Kimo Kama bela, C. R. Bihopa, Kikila Balsunu, a me kahi poe lehulehu e ae. Ua kaa aku a na lakou mai na kokua ana no kona kino kona puanuanu, a na Kikila Balaunu hoi e lawelawe na hoooponopono a hoomaopopo ana nona. E mahalo ia na kokua ana a ia poe hoa’loha o ka lahui. A pela no paha hoi i ka hoihoi ana mai i kona kino wailua. Ma keia hope iho i ka hoihoi ana mai i kona kino wailua. Ma keia hope iho, i ka lilo ana aku o ke kino make i na poe ialoa, ua hoi hou aku ka wahine kanemake a ko laua hotele i noho mua ai (Occidensal Hotel) ma ka lilo ole, a me he la no, malalo no paba ia o na kokua ana a kela poe hoa’loha, he poe hoa’loha hoi iloko o ka wa o ka pilikia.
Kona Moolelo Pilikino Pokole.
Ua hanauia o Iosepa Kahooluhi Nawahi-o-Kalaniopuu ma Kaimu, Puna, Hawaii, i Ianuari 13, 1842, na Nawahi-o-Kalaniopuu (k) a me Keaweolalo(w), a nolaila, ua piha na makahiki he 54 a keu iaia ma keia oia ana. Ma ke Kula Hanai o Hilo kona imi mua ana i ka naauao malalo o ka Rev. Makua D. B. Laiana; a pau mai laila, komo i ke Kula nui o Lahaina-luna a hikii kona puka pono ana, a no ke akenui no hoi i ka naauao, ua komo i ke Kula Alii o Kahehuna no kekahi mau makahiki. Ua huli hoi hou aku oia no ka aina a noho kumukula kokua no ke Kula kumukula kokua no ke Kula Hanai o Hilo. He makau kau oia ina ke kaha a pena kii, a pela no hoi me ka haku mele, a na lehulehu na hoike o ia mau haawina ona i ikeia.
I ka makahiki 1872, ua koho ia oia i Lunamakaainana, a ua komo mau oia i ka Ahaolele ma ia hope mai a koe na kau o 1886 a me 1887-88. A mahope ino o ke kau Ahaolelo – o 1872, no kona ano kuokoa, ua hoounaia aku oia e na poe haole kalepa, e Pi Ki Keoni a me kabi poe e ae, e holo makaikai ia Kapalakiko, a o keia huakai pakalaki ana ka ike elua ana ia laila. Ua komo hou no mahope mai a hiki i ke kahulihia ana o ke Aupuni kumu. Iloko o na la hope o ke kau Abaolelo o 1892, iloko paha o ka malama o Novemaba, ua hookohuia oia i Kuhina no ko na Aina E malalo o ka Moi Liliuokalani, ana hoi i hoike ai i kona aloha a me ke kupaa ma hope iho o ke kahulihia ana a kou wale aku la no ke aho. Aole i loihi ia noho Kuhina noa, @ pau koke ae no, ua hoi aku oia no Hilo i ke kau koho balota kuikawa no ke pani i kona hakahaka, a oia no ka i kohoia mai i paui no nona iho. Ua au mai oia i ka moana maluna o kekahi waapa huelo boti a pae ma Hana, kau ma ke Kalaudine a hoea mai i Honolulu i na la hope o ia makahiki, a e noho ana no ka Ahaoleloi loihi. He Luna Helu Auhau oia no Hilo i na makahiki 1883 a me 1884. A mamua ae hoi o ka hookuu ana o ke kau. Ahaolelo laihi loa o 1892, ua hoohanohanoia mai oia e ka Moi Liliuekalani me ka hoailona Luna Naita o ke Oihana Hao hanohano Alii o ke Kalauna o Hawaii.
He hoa oia no ka Papa Loio Hawaii, a i Augate 8, 1884, mahope iho o ka ninaninauia aua, i loaa ai kona lakini loio mua no na Aha a pau o ka Apana Kaapuni Ekolu. Ua haawi hou ia aku no iloko e 1886 a i Sepatemaba 22, 1888, loaa kona palapala ae piha imua o na Aha a pau o ke Aupuni. Ma ia ane no oia a hala aku la; a oia no hoi ka makua nana i hapai ae ia wahaolelo o ka lahui, ka nupepe ke Aloha Aina, a oia no hoi kona lunahooponopono. He wiwo ole oia ma ke kamailio a me ka kalaiolelo ana. No kona kuokoa imua o ka Hale Ahaolelok ua kapaia oia o ka Pohakuhauoli o Hawaii nei, a ua oleloia hoi nona – he hiki ole i kahi ke hele aku imua ona me ka manao e kipe, a ua hawahawa ole ka hoi kona lima me ia ano hana ekaeka.
Elua ona mare wahine ana. Ua okiia oia mai kana wahine mua, a eia ua ke ola nei makai o Iwilei. Me kana wahine elua i au aku nei me ia i ka aina e, he elua keiki e ola nei, no laua na inoa o Albert Kahiwahiwa a me Alexander Kaeeokalani. he mea nui iaia na keiki a pau a na pokii o kana wahine aloha. Ke komo pu aku nei makou iloko o ka u pu ana nona me kona ohana. Aloha no oia.
Moolelo Halawai o Elua Ahahui.
Halawai ka Hui Aloha Aina a me ka Hui Kalaiaina ma ke keena loio o Jas. K. Kaulia e like me ke kaheaia ana, ma ka hora 12 awakea o ka Poalima nei, Sepatemaba 25, o J. W. Bipikane ma ka noho Lunahoomalu, a o Jas. K. Kaulia ke Kakauolelo.
O ka nui e na lala i akoakoa mai he 50 a oi. Hoakaka mai ka Lunahoomalu i ka hana i kaheaia ai ka halawai. Wahi ana, na konoia mai kakou e noonoo i ko kakou hoike ana aku i ko na Ahahui Aloha Aina a me Kalai aina aloha kukonakona i na haawina i ili iho malona o ka Mea Hanohano J. Nawahi, ka Peresidena Nui o na Ahahoi Aloha Aina a puni na Paemoku; a i hoike no ke na Ahahui komo pu ana me ka wahine a me na keiki iloko o na haawina kaumaha, nolaila, e hooholoia keia mau kumuhana penei:
(1) ke koho ana i Komite Waiwai; (2), ke koho ana i Komite Pai a Hooponopoae i na hana ma ka aoao e na Ahahui; (3), ke koho ana i Komite Hookipa e halawai mua aku ai me ka wahine kanemake a e hoike aku i na puili aloha ana a na ahahui; (4), ke koho ana i Komite Hookipa ma ka Home; (5), ke koho ana i Komite Haipule; a (6), ke koho ana i Komita Hoalohaloha i ka Wahine Kanemake, na keiki a me ka ohana.
Eia ka papa o na komite like ole i hooholo lokahi ia:
1 – KOMIE WAIWAI: F. J. Testa (Hoke), Lunahoomalu: J. K. Kahookano,
E. Johnson, D. W.
(E nana ma ka aoao ewalu)