Ka Makaainana, Volume VI, Number 16, 19 October 1896 — Page 5

Ka Makaainana.

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 19, 1896                         5

 

ka oia i ka maopopo ana aohe ka he makemake a he ae o E. G. Hikikoki o lawe ia kulaua, a ua nui loa Loi kona ake e maopopo io ina paha no ka manawa wale io no o Akoni Rosa.

            Ma ke kanawai he eono makahiki ke kau e noho ai o kekahi mea ke hookonuia i lunakau- awai kaapuni, aole nae ia kau e hoakakaia ma ka palapala hookohu.  O ko akoni Rosa hookohu i heluheluia ai imua o ka Aha Kaapuni ma Kohal i ka Poalima, la 9 nei, aohe olelo ana no ka manawa, oiai, ua hoakaka maopopo loa ia ia ma ke kanawai o like me ia maluna ae.  Nolaila, aia no me ia i nei wa ka waiho aku a me ka waiho ole aku.  Ua lohe mai nae makou ua makemake loa na kanaka maoli o na Kohala e hana i palapala hoopii @ kakoo ana iaia.  Ina pela, he kokua ana ia i keia hookohu a ke Aupuni a me ka hoike ana mai i ko lakou hilinai i ka lunakanawai hou.  Eia nae, he mea makehewa wale no ia.

            Aohe o Kuhina Kupa i holo aku e like me ka makou hoakaka ma ka helu i hala, aka, i ka la 24 iho ka, maluna aku o ka mokumahu Miowera, no ka hoohala ana he ekolu malama ma Kolumebia Beritania a me Amerika Huipuia.  E like no nae hoi me na hoakaka ma ia helu, pela no makou e hoomau aku nei, oia hoi, aole paha oia e poina ana i ka ohi mau aku i kona uku.

            Ma ka halawai mau o ka Papa Hoonaauao i ka Poakolu iho la, ua hoike ae o Kuhina Hoonaauao Kupa he mea pono ole loa ke hookahuaia ka uku ana i kekahi kumukuia, mamuli o kekai kumu i hiki ole ai iaia ke pale ae, a keakeaia ai kona hoi ana no ke kahua o kana hana ma Kauai no hookahi malama holookoa.  Ua hoakaka ke kumu i kona pilikia i ka Papa ma kekahi palapala, eia nae, aohe i komo hia he wahi aweawea o ke aloha iloko o ke Kuhina Hoonaauao no ua kumukula la i ake e ohi i kona uku no hookahi malama o ka hooko ole ana i kana hana a na poe hookaa auhau e uku nei iaia.

            Pehea ana la ke Kuhina nona iho?  Ke manaolana nei makou e hoohalike aku ana oia iaia iho e like la me kana i kue a i apono ee ai no kela kumukula, a e hooko aku ana hoi oia ia manao ano like no na luna oihana e holo hoomaha a hooluolu ana i ko na aina e.  Ma ka meheu o ia, e papa ae ana paha hoi oia i ka ukuia o ka uku o ke Kuhina o ko na Aina E.  Ina oia e hana ae ana pela he mea maopopo loa e helelei mai ana na hoku o ka Iani a kunou hoomaikai aku imua ona.

            Ua paa io paha ka puka liu o kela lua hookio wai hou o Puowaina, aohe i lohe hou ia mai no kona liu.  He mea pono nae hoi i ke Apuni e hoomaopopo a hana aku a paa pono loa mamua ae o kahi ulia e popilikia ai na ola a me na waiwai o na poe noho kokoke ma ia wahi a ma ke ala paha hoi o ka poino, ke poino io hoi, i loaa ole ai hoi he haawina weliweli ia kakou e like la me ko kekahi mau wahi o ko na aina e a kakou i lohe wale ai.

            O na poe Pukiki noho kokoke ma ia wahi ka i hoomaopopo i keia popilikia a na palapala aku kahi poe o lakou i ke Aupuni.  Ua loheia ua pane ae ka ke Aupuni ua hiki no ke haawiia aku he uku pakeu a oi ae no na poino e loaa ana i na waiwai.  He ano kohu hui panihakahaka ka hoi nei hana a ke Aupuni.  Malia e weheia ae ana i oihana panihakahaka aupuni.  A pehea ana la ina o na ola ke poino ana?

            I ka nana aku, aohe panai ola no ka mea, aohe no paha hoi i hoomaopopoia na ola o na poe e noho ana ma ia wahi.  Ina paha he poe kahi o ko lakou auna kakoo @ ia wahi, a i ole ia, e kokoke ana malaila, nee koke ka lani a me ka houua no ko lakou hoomaopopoia.

            Ua oleloia mai no aohe no i maikai loa ke ano o ka hanaia ana o kela lua hookio wai, oia hoi, he puna a me ke one eleele wale no ka mea hoopipili i hoonohoia ai o na pohaku.  Ina no ka e hele ana kamalii e paani malalo aku a hoomaka e ohiuhiu liilii i ke one, he mea mao popo loa ka e hoea mai ana he wa e poino a e hiolo ai o ka mea i hanaia me ka nui o ka lilo o ko ka lehulehu dala a me ka hoomaopopo ole ia oi o ko lakou pono.  Apiki no!

            He mau la i hala ae, wahi a ka lono, ua hooliloia ae he huina o na bona.  Aupuni Hawaii o eono pa-keneta uku pauee no 101.  Oiai, ua hanaia keia hoolilo ana mai ko Pi Ki Keoni keena piepiele dala, he mea maopopo loa i ke koho aku ua poho kona manaolana ma kana huakai imi dala o ka hele ana aku nei.

            Ina kakou e hoomaopopo ae, he uuku loa kahi oi i haawiia ae, he hookahi no pa keneta maluna ae o ka waiwai io ma ke alo, a o ke kumu ka, i keia mahina ae no e ukuia ai ka ukupanee hapa-makahiki o ekolu pakeneta, ke loaa dala hoi ia Kuhina Damona e uku ae ai.  Ke poho no hoi paha ko Pi Ki Kioni manaolana no ka hoohuihui ana ae i ko kakou aie lahui a malalo o hookahi ukupanee 4 pa keneta      e uku ai, aole no pha hoi he mea e pau ai o kona pi epiole aku i na bona Hawaii.

            O ka pehu ae o na poo o na loea imi dala a me na pookoi lawelawe ahaolelo, he mea kamahao ia i ka nana a hoomaopopo aku.  Malia nae paha ua oi ae ka waiwai o na bona Aupuni Hawaii i ko lakou nei ma ae manao ana mamua ae o na bona o Amerika Huipuia.  Eia nae, na oi aku no paha ko Keoni ike i ko lakou la.

            Ma ka helu i hala i hoaiai aku ai makou no ke poho ana o ia hale oihana kalepa nui o Nu Ioka i Augate 26, e hoike ana hoi ia i ka puikaika o ke dala ma Amerika Huipuia, oia nae hoohoa aku nei no o ua o Keoni ilaila.  Ua hiki ole i ka loio o ka hui, Lunakanawai Rusela, wahi no o kana hoike ae, ke hoolilo aku he $1,000,000 o na bona Aupuni o Amerika Huipuia no $750,000, a ina ka i lilo a loaa ia mau dala, pau ka pilikia a paleia ae hoi ka wa o ke au hulihia o ia hale kalepa kahiko.  Eia nae, ia Keoni a me na poe hoolohe ia Senetoa Eli-luawai iloko o ka Aha Senate Hawaii, ua manaoio lakou, a i ole ia, ua hookamaemae wale no ka manaoio ana ua hiki loa ke loaa he mau miliona lehulehu ma o na bona 4 pa-keneta o ke Aupuni Hawaii.  E ku nui ana no lakou i ka hoka a ike iho no hoi kakou.

            Kupaianaha no ke ano o ka waeia ana o na poe kiure o keia kau ae o Novemaba.  Ina e haka pono ia iho ana ma ka papainoa o na poe kiure Hawaii a makou i hoopuka aku ai ma ka helu i hala, e ikeia iho ana noho poe kekahi i kaawale kahiko mai Honolulu aku nei no na mokupuni e ae, a he poe kekai aohe e kala i make ai.  Heaha no la ka mea ana pono ole a wae pono ae no hoi.  Aia paha keia hewa maluna o ka lunakanawai o ke @ a me ke kakauolelo o ka Oihana Hookolokolo.

            Ua kamailio ae Ke Aloha Aina puka la o ka Poakolu nei i kekahi mea e pili ana ia E. A. Wiliama, oia hoi, no kekahi mea ka ana i hana mai ai e pili ana i ka hoolewa o kona ona a lunahooponopono i make.  I kahi la ae ao, ua wikiwiki e mihi.  No ke kamailio no paha eoi kahi me ka imi mua ole i @ mea oiaio, aka, lawa i ka olelo i pa kaukau hele ia aku.  Oiai hoi, o makou ka lunahoomalu o ke Komite Waiwai e pili ana i na hoolilo maanei o ka hoolewa e ua hoa hana pu la, eia nae, aohe makou i ike i na mea i oleloia, a ilo aku nei nae oi ka ike ia lakou la ma i lihi launa ole mai.

            He leo ia i pa mai ia makou no ka inoino ka o ke alanui o lalo o Moanalua e iho la i Halawa, ma Koleana, ua hele ka na aoao a ulu paa pu ia e ke kolu a ua hiki ole hoi i na kaa elua ke kaalo ae ma ia wahi.  Pehea hoi keia hoopalakaia o ia wahi?  Aia no anei ka hoomaopopoia @ loaa he poino, a i ole ia, a ua kahi paha o lakou nei ma ae e hoopa leo mua ae?  E pono i ka luna Alanui e eueu ae a e hoomaopopo koke aku i nei wahi no ka pono o ka lehulehu.

 

Kau Kiure o Kohala

            Ma ka Iwalani o ka haalele ana iho i ka hora 3 ponoi o ka auwina la Poaha, la 6 nei, i haa lele mai ai ka Lunakanawai Kaapuni hou, A. Rosa, o ka Mokupuni o Hawaii, me ka Loio Kuhina a me kekahi poe loio lehulehu, a i kekahi auwina la ae i ku aku ai.  Ua holo loa aku ka Iwalani me ka hookuhu a @u i Kawaihae, a oiai hoi, aole i loaa aku ka Peresidena, ua waihoia aku ilaila.  Auwina la Poaha ae i loaa ae ai ka lono ma o kekahi manu ku la ua apono a kakauinoaia ka hookohu.  Mai Puuwaawaa loa mai keia lono manu ku o ka hoounaia ana mai, kahi a ka Peresidena e noho hoomaha ana malalo o ko Ebene P. Lo kaupoku.

            Hora9 a. m. ponoi ae o ka Poalima i loaa ae ai kona hookohu ma ka lima ae o kekahi makai a wehe pono ia ka Aha no ka haua, mahope iho o na hoopanee pinepine ana a ke kakauolelo no ekolu manawa o ka Poaha (hora 9 a. m., hora 1 me 5 p. m.)  Ua @eheia ka Aha a heluheluia aku ka hookohu o ka Lunakanawai Kaapuni hou e ka Loio Kuhina.  Pau ia, heluheluia na olelo hooholo hoalohaloha a ko Hawaii Papa Loio no ka Lunakanawai Kaapuni i make e Loio itele (G. F. Little), a mahope iho o kekahi mau haiol@lo ana mai ia Loio Litele (Uuku), ka Loio Kuhiua, ka Aha, no ka hoopono a kulana hookolokolo maikai a hiwahiwa o ka lunakanawai i make, ua kauoha ae ka Aha i ka hoopaaia o na olelo hooholo ma kona mau moolelo, a ke hoopanee ia la, e hoopanee no ka hoomanao ana i kona kahu mua i hala aku.

            Kakahiaka Poalima ae i hoomaka io ai ka hana a ua hooko pono ia na hihia o ka papa kuhikuhi, a hoopanee ke kau o ka Aha no ka manawa i ka auwina la Poaha nei.  Ua oleloia mamuli no o ko Lunakanawai Rosa makaukau ma na hana pili kanawai a me ko ka Loio Kuhina lawelawe ponoi ana no hoi ma ko ke Aupuni aoao ka mea i hooholomua loa ia ai o na hana o ka Aha.  Ma ke Kinau i huli hoi mai ai na poe a pau i holo aku ai mai nei no ka waia@ ana i nei kau kiure i pau mai la.