Ka Makaainana, Volume VI, Number 18, 2 November 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

Eo ? kh k« Kuokoa aamu mobo ka h*ok">hma i Luoakanawai Kaaonni no Hawaii, a hoka ua po9 eaea pah. Ma keia e ikeia !h> ai ©ia paba ke .\tipualo taea ma ke raa!iu uei i aei wahaolelo oka aoao kue Pololei no ka wanana ana. Hokfi lou hoi kela uialihiui | alualu oihaaa.o Hilo, oia kek Lo?o LHele, o hoi ia inaj koa a o Liilii hoi i kahi poe e ( ae. Aole oia wale o-.i i hoka, aka, o kekalil Hio opii ->koa ae , kahi o laila e noholuu.ahoopoaopoao aupep» ta, oia o KNkaui-a-Waila. He ake oihaaa ua au, i j losā kn haua inaaUUi».oiai ft aohe pahe hol oua aaakeuaake 6 hoo ikaika oiai Ia opiupio. Aia paha ola a iMa aiai |&e ka hana n\i I uai koayi|nav?A e haua ai uo k vua a 1 o'e ia, uo aopep i paluiu laku Aupum%^a. ■ mw'ii n «i.ini A. ua oi k>% s« tioi k$ Uoka i k* iioili )ii» *tu «.ka o

Nui poo ulaula o Ma«i uo Hiwaii. Ua manaoia o Kaksna h k a i ku.po » o n'o ia k ulan y., oi a i, he opiopio oia, ein kr o U] o ae aua ku "pualena" j ko Maui kaaka. Hoiho? aku la no hoi paha o Maui i ke kaawile aoa o kela mo i kahi e. Ku ae la hoi nei pou a na e\?e mikanele, a e hoihoi hoū iā'ae ana kaia keiki ohan& a kela S9naioa Linaakahi o Maui i )i]o ai i Makai Nui no Kauai ma ke kulana ma Maui i hakahaka iho la i ka lilo ann aku i Hawaii. Nee papa no ka hoi ka hoopomaikai ©hana a hikou r.ei ran ae la, a haaleleia iho hoi na poe oiwi i pau i kūpeeia Ak«ka no ka mana o ko Maui moi kopaa. Xui no ke naukiia o ke Aununi i nei ano hana, aole e ko ka lahui aoao, aka, īwaena iho no o v lakou. O ka noho akn no ka kakou e nana, a ia lakon mai no hoi kalakou hana f e. No ke ake oihana ao ke kumu nui o keia naaki ana. / : A ke haohaoia ne.i pehea la i loaa ai ka ke Aupuni mau mea" huna i noonoo" "ai i kahi Kuokoa namu, a ukali aku nn hoi Ka_ Makaaīnana nei. 0 Ka hua mai no ia o ka ana 'e huli a e noii'ak i i na mea huna pohihihi a lakou nei ma ae, Ke kohokoho hou nei no ke Knokoa namu i ka mea kupono 6 hookohuia i Makai Nui no Kauai, Hj>, keiki oiwi kooa ake, oia o Keoni Kone e noho Hope Makai Nui la no Lihue. A ina aole o'ia ka mea i'manaoieialaila, e pono ia R. W. T. Purvis (Puyisa), ke kekauolelo o ka Aha Kaapuni o lailaT Owai aua la 6 keia mauinoa elua ke hookohuia aku aaa ? n Wahi o ka hoike- aku nei a kekahi mea kakau mai nei aku i kekahi nnpepa o mamuli ka o ka make ana o Na wahi, ua haki pu ka iwikuamoo o ka aoao ku« i ke Aupuni » hlo ia aoao i mea ole. Ka hoopunipuui no hoi. 0 ka makou w r ale ue e hoike ae, eia no ia aoao, ka aoao h©i o ka lahoi, ke mau nei no ke oia ana, aohe ka.u e make ai. Ina e hoomaopopo ana keia mea kakati hoopunipuni i ka nupepa Karonika)a i ka mea oiaio, eia ke kaknuolelo o ka Ababui Aloha Ama ke kahea nei i ke koho e!*ie mai o na ahahui a pau a puni ka Paeaina nei no ka akoakoa ana mHi ma Honolulu nei no kn wae aua i p©resid€na a i alakai hou i ka la 28 ae (La Kuokoa Hawaii). He hoike keia aole i liaki ka iwikuamoo o ko ke lahui H© o Nawahi i alohaia # ka lahui, e na iHlapnk hoa

i lohf,ijba lehuU'hu uu hoika o | mea,. Aole wale iloko ona a iloko paha o kahi raea e ae kahi i hoopunana ai o nakumu knpaa | o ke kueia o ke Aupaoi e ku aeij ak9, aia no ia iloko o ka hapauui hewahewa loa o ka lahui mai o' a o. 11 like me ka mau o ka -ioaa o na kanaka noouōo kauuaa o kakou nei, pela no aiuaei e mau ai ke kueia o vM Aupuni e kekahi aot o kue i hiki ole ke kipeia. Ua akaka ke kumu o keia,o ia no na haoa pakaha a laknn nei ma ae, a ua kuknni paa ia hoi ia mau hana uoe hn hna-palapaia ahi nunui malnna o ka 'puuwai o kela'a me keia Fl:twaii kupea mau no ke aloha aina. Ua make o Nawahi a e make aku aoa no kahi pue alakai e ae o kaiahui no ka hele aaa aku c hui pu me ka Lunakanawai Nui o ke Ao nei, aole no ia he niea e pio ai. E nalo aku ana kahi a e oiii'hou ae ana no hoi kahi, Aia wale no k<i pau o keia a makaukau ka aoao i powa ai i ko na oiwi hooponepono ponoi ans ia lakou iho e- ae e haawi mai i ka pono koho ba!ota no ka hoomaopopo una i ka ka lahui ano hooponopouo a noho'ua aupuni i ake ai. Mamua ae hoi o ia, aole loa, Ke oie_ no h.oi ia, h.oihoi hnu ae no hoi paha ka pono loa i ke kulana Aupuni a lakou i pakahp iho ai. ... 0 ka ke Kuokoa namu no nae hoi ia i hoopua iki ae ai ma kona helu o ka Poaha nei ina paha he mea hiki i na aoao kalaiaina elua ke haawi akn a mai i kahi taea, oia hoi, e hoihoi ae i ke Aupuni Moi cdaialo o Kaiuiani, a o na poe alakai no hoi o nei wa ke noho mana mai. No ia rnea, ke ui aku nei makou— hea !n"ko ka khui manao? laa no « kohoia ana a lilo o Makinile i perrs : dena r»o Ame nka Huipuia, aolie no ia he mea e loaa koke mai ai o ka hoohuiaina. hiki ole ann tio iaia ke hana mai a kaili aku ia Hawaii nei me ko kakou ae ©1e nku, ko» wale no kona kukala kaua īa" kakou a lawe liman n aku ia kako|i mamuli o kona ikaika oi ae t Mawaho ae hoi o in, aole loa e hiki iki ana. Ua oKioluia o Mo Kuhina Kamika e hoike akeu »e no na lilo o kaua mau hiukin. Wahi ana i hoike ai i mea ka kau o ka Bn!etina Ahinh ; . o k} t . kou nei,hf $362 wsle no ka lilo 0 ua poe hov->kna auhaiu no holo pu a»a mo Keoki Wilikek* 1 Nii Zt!ani, a m«i l>kv'* t;e ka o i» u* lilo i ko !auH hkmu

uku-inoku ne $250. A he pilu ka i -loaa. mai. | A. holo pu ai hoi me Kauka l Wahie no I&paiia me Kiaa, ho | $885.28 wale uo ko kakou lilo ia I laua_a elua. Ua holo wale ka laaa i ka moku ine ka uku ole, He makana na ka hui moknmahu ma o H. Haleama Ma la, na ngej u& maanoi Ina o keia ae la ka i oiaio, alaik. ua kipeīa paba hoi j eia e akaheKoia ma ka hoik» āna j mai, o poino auanei paha hoi ia hui. O ke kohokoh® wale _ no nae hoi keia aeh, no ka mea, he mau kahoaka nō o ke pahaohao. Nni ka pahenehenoia n ke au Moi i ka iuii o na hookohu ukali o ia wa, a ifk? paha i hoao ka Ilamuku o ia au ' e hookohu i ukali nona, oi loa aku ka pienaia. Ua hookohu aenei o Ilamuku Balannn ia Lunakan.iwai Kaapuni Kaaka i nkali none. Anwe-hehene, heaha aku ao.B !a ko kakou hopena? He keu Joa aku ka koi keia poe a ka oi loa aku o ka paikano i kupono ole no ko lakou ano repubalika (?) kn i ka hoopahenehene. Aia o Kuhina Kupa, ua heo aku nei oia me kēkahi kakauolelo ukali nona, o ka mea kakau pokole no i iīoho hana iho nei ma kona He hua&ai 'ano nui loa ka paha hoS keia. ' Ua aku ua ki po aloha a|i ? a ao ke Kuhina i ka 'o ka mokomahu e O na ano hana no nei i ke «u Moi, a ke oi loa aku nei i uei au. No nei hwe ka knuolelo &n& «ku nei ona, ua nui na hooulu m»nao ana no ke ano o kana huakai a ua lehulehu hoi na kohokoho aoa me ka tnao popo ole. Iwaena o na kohokoho anSj ua oleloia i tolo aku nei oia i Vitona uo ka haawi ana i kekahi. man olelo ike j ano nui no keTa hoopii koi ) poho a kela inau hāoie i kip&kuia ai a i hoopii ai hoi i ka hni mokumahu, no ka mee, i;a losa mai nei ka aeia e hookolokolo j hou a i na la u\ua o lanuari ae 3 j hauaia ai. Ke pnu ia, holo loa i Bosetoua» a Uiai laila a Wi-eine-to«a, malia, e kuaj>o oihana me Haki, a hu'ii hoi loa mai ma Saua Diego, kahi oua i hoea mua mai ai i o kajou nd me ka akoi*», a hoohiki loa mai ka i o 1 kakou nei i Dekemaba 24. 0 j kekj\hi hoi oa-.mw i s|ek> wale ! ia*'Ee hnakal kii &k\i nei ka keia ! aoa ia KamaMiiwahine Kjur,lam i e mai i Moi no lakou Pela ; paha! i * * 1 # Eia nne, na poma īho nei o na ; o Knhina Knpa i ka mea e pili ' ana i kona uko. He maWni

; Oia o eoeo wiW u'» mākahiki j o ! / f x' , # J ; gasou uei, eia oia ilnaa, a nona i paha hoi ka olelo he Kuhina ! oia oae au kukaa oia | hoi, oko na Aina-E, Kaua uae j Hoorvaauao. Na ka lehulehu ana [no hoi e uku na lilo o nei hua— t kai ana. j Ke kahihewa ole ua 5 l&wa o ī) r W. Mahuahua me na oleio oo naa'ka helu i hala, Hala ae la hoi ia puu a kela irvo a ma— kou i hoomauawaoui ai, eia ke wawai* mai i.iei ke hoao nei oia iw.Hen.a o na Ahshui Aloha Aina m-a na mokupuni e aku e hooHīoia ka kana ohakulai i nupepa na ua lala o ia taau ahahui e lawe ai. 0&a aaea ka aua iuo la i makemake ai } o kaua ohakulai a rae Ke Aloha Aina k& na uupepa el&we nu ; ia ai 3 aole hoi i iia nupepaeee, Ue malaaīaia iho nei ka he maii halawaai ohunau aua hala aku nei ke noi aku i na ahahui like ola. Ina he oiaio nei lono, aUila, he hoao nei auo hana ē kue a e kmai mai i Ka Makaainana nei, Ua hiki, hana aku no paha hoi, aia no i kahi e pae aku &i. O ka makou wale no, e akahele, o haule iloko oka lua aka oiwi i manao ai no kahi aku. * Lolelolo mau na la ojli o ua wahi ohakulai la, mai ka Po«kahi mai i kinohi a ī ka La "Pale 0 ka oua halepai, a mahope'iho Ika La oka Haku aMf hou i nei wa i ka La PtHr Poaono. Nui no ka luaiele, E like no paha auanei hoi me !a ano lolfc~ loie a luaiele man, pela aku 'ana ne» paha ka inea i manaMa « like tne na hoaim ma na mahele ma~ mua ae. Pela uo hoi i lolelole iho aei i kona mati puuku 4 a i nei wa» u* pau elua, he kaii inoa wale iho »o ko ka lu», a o na kookoo wiwi leloa/ia e\iB o Maui i loaa kok® t jho uei kaki.laikini loio hapa, ka merafiQ« auamo uei. Ona kookoo ka ia e uhauia uei K ** pohAku a puka mai ka wai» loaa ka moe oluolu aua oka po. A oka liopena hoi, o keU iao ke : kaaaaho ame ka pr.nhouua o ■ ka hilui*i kuhihewa ana * V» J manaolana oka lua keia ona ! h?>ikeike> no ka luaiele a lolnlole ! man, Heaha aku aoa la kā ! hopeua ? | Ua mai o kek&hi hana ka a Knhina K\jpa i ho!o atn nH, i kii 4 aku nei oia \ na dak hoohuihui aie lahui e loaa ! ol* «na ia Pi Ki A I ke hoi mai paha, hoao t««ii # * i ka khui ao ka maiiuia ! aku, E nta ana! | o na hana ap* a llni». ī Kmā a ka w&Mne a kekihi ! waiwti o Kapalakiko, $

ka iuoa o Wt*l&ta M, Lad ina ano knke mai uei» ua ! hopui» laua a he $200,000 ka ; bela i knuiu ai. Na ka wahioe | ka bewa i ioai ma ka aihue ana V | na ili liuluhula holoholoni hoo- I pumohaaa a me uh waiwai e &e ! o loko o na halekuai ma kalr« o $30,000 a keu. Ua lilo kela haoa i mea no laua a elua e h;iuhila lo.i ai. (Ame lana i pili i - ko kakou ohana Kakela ) j

O ka ohua palemo liula nae j hoi ka i olelo ae, oiai boi he WB-. hine wale iio kela tnea naua i I hana ka hawa, he raea pono ole | loa paha hoi ke h®okauia eku na olelo koikoi a kupouo ole maluaa ona, no ka mea, he maM no ka kela no na wahine la. laia nae hoi e noke ana i ka hoino a uae ka hailiili i ke AHi-'aimok-u i kekahi wa i-hala ae, aol« no i mam&o loa, ua noonoo 1 ole ae ua ohua paWno la he wahine wale no ke Alii, .afca, noke n® nae i ka hailuku lepo. Pela no hoi me ka Rgv. "S E, Bihop { , Alnpaki Xaukg, a i.nn 'kekahi poe e ae o ia poai. '

I loli uae paha hoi k« alelo i i nei wa, no ka -mea, he ! haole Am<*rika kela. Nolaila, meopopo loa no kft ili w no ko lakou kue a me ka hoino loa. He mea ole a nie ka n&auao, e like m§ ka ike a ho<> maopope » na poe malihiai i hui a launa kamailio pu me ko k?i- [ kou Alii- A i na haoa hoi a j neia wahine haole, p«n na nuku j o lakou nei ma ae i ka io lin, Aolo kuleana iki o na Pukiki elemakuie ms ke koho ana ia Bila Kamaa i Luna AUnui, ina aole ka lokahi o na ks- j nakn e kakoo iaia, oiai, o ka lun* al&nui a na Pukiki he okoa j loa. Eia he keu »>o hoi o j ka pun&hele o* na P'ukiki i ka j Lu&a Alanni. He loaa wahi | nku k&ulele paha mai na Pukiki, ; peia ka wi oka mauu o Hilia. |